Zastaw na prawach własności intelektualnej

Tak.

Coraz częściej zaciągamy kredyt lub pożyczkę. Banki żądają zabezpieczenia wierzytelności. Jednym ze sposobów zabezpieczenia jest ustanowienie zastawu. Zastaw polega na tym, że bank może zaspokoić swoje roszczenia z zastawionej rzeczy lub prawa, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Trzy rodzaje

Przedmiotem zastawu, oprócz rzeczy ruchomych, mogą być zbywalne prawa majątkowe. Zbywalność prawa polega na możliwości jego przeniesienia na inny podmiot np. w drodze sprzedaży. Prawa majątkowe natomiast to takie, które mają konkretną wartość ekonomiczną.

Jest kilka rodzajów zastawu: zwykły, rejestrowy, skarbowy. Podstawowym rodzajem zastawu jest tzw. zastaw zwykły. Nie wymaga on szczególnych formalności w celu jego ustanowienia, ale też nie daje takiej pewności prawnej jak pozostałe rodzaje zastawów. Do ustanowienia tak zwanego zastawu zwykłego na prawach, konieczne jest zawarcie umowy zastawniczej w formie przewidzianej dla przeniesienia prawa będącego przedmiotem zastawu, z tym jednak zastrzeżeniem, że umowa zastawnicza musi być co najmniej zawarta na piśmie z datą pewną. Istotną cechą zastawu rejestrowego jest obowiązek zgłoszenia zastawu do rejestru zastawów. Zastawca może w dalszym ciągu korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego zgodnie z jego społeczno - gospodarczym przeznaczeniem. Natomiast zastaw skarbowy ma na celu zabezpieczenie zobowiązań oraz zaległości podatkowych na rzecz Skarbu Państwa oraz samorządu.

Wszystkie trzy rodzaje zastawu mogą być ustanowione na prawach własności przemysłowej, takich jak: patenty, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towarowe czy prawa z rejestracji wzorów przemysłowych.

Zagadnieniem jest obciążenie zastawem (rejestrowym lub skarbowym) praw autorskich. Ze względu na ich niezbywalny charakter brak jest możliwości ustanowienia zastawu w odniesieniu do autorskich praw osobistych, np. prawa do autorstwa utworu czy decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Nie powinno być przeszkód w zastawieniu autorskich praw majątkowych, tj. prawa do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wskazanych polach eksploatacji oraz prawa do pobierania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyłącza zbywalność niektórych autorskich praw majątkowych, jak np. przysługującego twórcy albo jego spadkobiercom prawa do otrzymania określonego procentu ceny dokonanych zawodowo odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych. Wyłączenie zbywalności prawa powoduje automatycznie wykluczenie ustanowienia na nim zastawu. Z kolei wymagalne roszczenie o wynagrodzenie za odsprzedane rękopisy ma  już zdolność zastawniczą.

Tak jak przy rzeczach ruchomych

Zasadniczo, ustanowienie zastawu na prawach własności intelektualnej i skutki jego ustanowienia podlegają tym samym regułom co zastaw na rzeczach ruchomych. Jednak należy mieć na uwadze uregulowania szczególne, właściwe tylko dla zastawu na prawach własności intelektualnej. Ustanowienie zastawu rejestrowego np. na patencie lub prawie ochronnym na wzór użytkowy jest skuteczne z chwilą wpisu do rejestru zastawów, a ponadto podlega ujawnieniu w rejestrze patentowym (odpowiednio w rejestrze wzorów użytkowych). Natomiast ustanowienie zastawu na autorskich prawach majątkowych wymaga wskazania pól eksploatacji, których zastaw będzie dotyczył, celem uniknięcia ewentualnego ryzyka uznania przez sąd umowy zastawniczej za nieważną.

Czy autor książki może zatem zastawić autorskie prawa majątkowe do utworu i jakie będą skutki ustanowienia takiego zastawu? Teoretycznie, nie ma przeszkód, by ustanowić zastaw na autorskich prawach majątkowych do książki. Ustanowienie takiego zastawu powinno nastąpić następująco: w przypadku zastawu rejestrowego - zawarcie umowy zastawniczej na piśmie oraz dokonanie wpisu do rejestru zastawu, a w przypadku zastawu zwykłego - zawarcie umowy zastawniczej na piśmie z datą pewną. W umowie nie można zapomnieć o wskazaniu pól eksploatacji.

Wielu autorów

Należy zwrócić uwagę na łączone utwory, którymi często są gotowe wydania książek, np. zawierające ilustracje lub projekt graficzny, do których autorskie prawa majątkowe nie należą do pisarza. W takim przypadku ustanowienie zastawu na wydaniu książki będzie wymagało zawarcia umowy zastawniczej z wszystkimi autorami poszczególnych elementów książki.

W wyniku ustanowienia zastawu na autorskich prawach majątkowych, prawa pisarza do wydania książki nie zostaną ograniczone, tzn. będzie on nadal mógł zawrzeć umowę licencyjną z wydawnictwem, wydać różne wersje językowe książki, a nawet sprzedać autorskie prawa majątkowe do książki. Inaczej niż w przypadku zastawu zwykłego zastawca może zobowiązać się, że przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu. Zbycie lub obciążenie przedmiotu zastawu, dokonane wbrew takiemu zastrzeżeniu, jest ważne, jeżeli osoba, na której rzecz zastawca dokonał zbycia lub obciążenia, nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o tym zastrzeżeniu w chwili zawarcia umowy.

Możliwe jest zatem ustanowienie zastawu na autorskich prawach majątkowych do książki. Należy mieć na uwadze, że ze względu na wyłączenie zbywalności, niektóre autorskie prawa majątkowe nie będą mogły być przedmiotem zastawu.

Joanna Sapieżko-Samordak jest radcą prawnym z PwC Legal