Pracownik, który uważa wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony za nieuzasadnione lub niezgodne z prawem, może odwołać się do sądu pracy (art. 45 kodeksu pracy).

W postępowaniu z jego powództwa może uzyskać orzeczenie o bezskuteczności wymówienia albo o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Jeśli odwołanie pracownika jest zasadne, sąd uwzględnia jedno z tych roszczeń, co do zasady zgodnie z jego wnioskiem.

Sąd decyduje...

O uznaniu wypowiedzenia za bezskuteczne sąd może orzec wyłącznie w okresie wymówienia. Po upływie tego okresu pozostaje już tylko przywrócenie do pracy lub zasądzenie odszkodowania.

W praktyce zwykle wyrok dotyczy właśnie przywrócenia do pracy lub odszkodowania, ponieważ zanim on zapadnie, upływa okres wypowiedzenia i nie można już orzec o bezskuteczności wymówienia. Gdy pracownik odwoła się od dyscyplinarnego zwolnienia, też ma prawo ubiegać się przed sądem o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie.

Zgodnie z kodeksem pracy nawet jeśli sąd uzna powództwo pracownika za zasadne, może nie uwzględnić jego żądania uznania wymówienia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, choć takie roszczenie podwładny sformułował w pozwie. Jeżeli zaś sąd ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe, orzeka o odszkodowaniu.

Takie wyjątkowe uprawnienie sądu do orzeczenia niezgodnie z wnioskiem powoda, który wygrał proces, wynika także z postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 477

1

kodeksu postępowania cywilnego

jeżeli pracownik wybrał jedno z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone żądanie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Zatem to od uznania sądu zależy, czy weźmie pod uwagę to, czego domaga się pracownik.

...po analizie

Przepisy nie precyzują, w jakich przypadkach żądanie przywrócenia do pracy będzie uznane za niecelowe lub niemożliwe. Wyrok sądu będzie zależał od okoliczności konkretnej sprawy. Orzecznictwo SN dostarcza kilku wskazówek, kiedy sąd może uznać przywrócenie do pracy za niecelowe lub niemożliwe.

Przede wszystkim przy takiej ocenie uwzględnia okoliczności, które zaistniały po dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę oraz na podstawie okoliczności istniejących w chwili zakończenia sporu sądowego (wyroki SN z: 3 sierpnia 2011 r., I PK 30/11 i 4 października 2000 r., I PKN 531/00). Uznanie przywrócenia do pracy za niecelowe lub niemożliwe nie może być dowolne i musi wynikać z ustalonych przez sąd okoliczności faktycznych (wyrok SN z 24 marca 1999 r., I PKN 641/98).

Niemożliwe ze względów obiektywnych będzie przywrócenie do pracy osoby, co do której lekarz stwierdził brak zdolności do pracy na zajmowanym dotychczas stanowisku (wyrok SN z 13 lipca 2011 r., I PK 8/11).

Słabe kwalifikacje

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2012 r. (II PK 129/2011) nie można uznać, że przyjęcie innej osoby na miejsce pracownicy oznacza brak możliwości przywrócenia jej do pracy.

Jednak konieczność zatrudnienia nowych osób z odpowiednimi kwalifikacjami, których nie ma powód, przemawia za uznaniem niecelowości przywrócenia go do pracy (wyrok SN z 9 lutego 1999 r., I PKN 565/98). Z drugiej strony, swoboda przedsiębiorcy w kształtowaniu struktury organizacyjnej zakładu nie zawsze uzasadnia odmowę przywrócenia podwładnego.

Likwidacja stanowiska nie jest przesłanką, która sama w sobie uniemożliwia lub czyni niecelowe przywrócenie do pracy tego, z kim bezzasadnie i z naruszeniem formalnych wymagań rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia (wyrok SN z 25 lipca 2006 r.,I PK 56/06).

Sąd pracy może uznać ponowne objęcie posady za niecelowe, jeżeli wypowiedzenie angażu było uzasadnione naruszeniem przez pracownika jego obowiązków, choćby pracodawca naruszył przepisy dotyczące rozwiązywania umów o pracę w tym trybie, w szczególności formy oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę (wyrok SN z 9 grudnia 1998 r., I PKN 503/98).

Wbrew zasadom współżycia

Niecelowy będzie powrót do firmy osoby, której takie żądanie jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie SN sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa byłoby przywrócenie do pracy pracownika, który nie chce i ze względów zdrowotnych nie może na tym stanowisku wykonywać części normalnych zadań (wyrok SN z 9 grudnia 1998 r., I PKN 502/98).

Natomiast zasady współżycia społecznego naruszałoby przywrócenie tego, kto odwołał się od wypowiedzenia angażu przez pracodawcę z powodu braku konsultacji wypowiedzenia z organizacją związkową, gdy przyczyną rozwiązania umowy było istotne naruszenie obowiązków pracowniczych i nielojalne zachowanie się wobec pracodawcy (wyrok SN z 24 marca 2000 r., I PKN 544/99).

Niesubordynacja wobec szefa

Jeżeli przyczyną rozwiązania umowy było niewykonywanie poleceń przełożonych i wynikający z tego faktu konflikt między podwładnym i szefem, sąd może uznać przywrócenie do pracy za niecelowe, choćby pracodawca podał przyczynę rozstania w sposób nieprecyzyjny lub niedostateczny (wyrok SN z 1 grudnia 1999 r., I PKN 422/99).

Okoliczność ta pojawia się często, gdyż konflikt zazwyczaj narasta w miarę trwania procesu, a sąd, wydając orzeczenie, bierze pod uwagę stan rzeczy aktualny w czasie zakończenia postępowania.

Powaga rzeczy osądzonej

Zdaniem Sądu Najwyższego w sprawie, w której pracownik odwołuje się od wypowiedzenia, przedmiotem postępowania jest nie tylko wybrane przez niego roszczenie, ale zarówno przywrócenie do pracy, jak i odszkodowanie. Zatem w przypadku prawomocnego orzeczenia, w którym sąd zasądza tylko jedno z tych roszczeń, powaga rzeczy osądzonej będzie dotyczyła obu z nich.

Przyznanie pracownikowi jednego z alternatywnych uprawnień i zobowiązanie pracodawcy do wykonania wyroku powodują, że wygasają pozostałe zobowiązania pracodawcy, które mogłyby wynikać z nieuzasadnionego lub sprzecznego z przepisami zwolnienia podwładnego z pracy (wyrok SN z 18 stycznia 2012 r.,  II PK 129/11).

Bezwzględne prawo powrotu

Nie zawsze sąd może uznać, że przywrócenie jest niemożliwe lub niecelowe. To jego uprawnienie ogranicza art. 45 § 3 k.p. Zgodnie z nim sąd nie orzeknie tak wobec:

- pracownika, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku,

- pracownicy w okresie ciąży, a także pracownika w okresie urlopu macierzyńskiego,

- pracownika podczas urlopu ojcowskiego,

- pracownika będącego na urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza,

- pracowników korzystających z ochrony szczególnej na mocy przepisów pozakodeksowych (np. działaczy związkowych, społecznych inspektorów pracy).

W stosunku do tych grup sąd orzeka o odszkodowaniu w miejsce przywrócenia do pracy wyłącznie wtedy, gdy ponowne pojawienie się w firmie stało się niemożliwe z powodu ogłoszenia jej upadłości lub likwidacji.

Autorka jest doktorem  nauk humanistycznych, prawnikiem w WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr