Jeśli chodzi o formę wniosku, to zgodnie z art. 105 ust. 1 kodeksu cywilnego wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Można ustnie do protokołu
Co ważne, w przypadku złożenia wniosku ustnie do protokołu oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów może być złożone także do protokołu.
W miejscu zamieszkania
Natomiast osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania. Sąd przesyła niezwłocznie ten wniosek właściwemu sądowi.
Przepisy milczą na temat czasu, kiedy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych powinien zostać złożony. Przyjąć należy, że wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest dopuszczalny w każdym stanie sprawy, aż do jej prawomocnego zakończenia.
Wniosek ten może być również złożony przed wytoczeniem sprawy – w takiej jednak sytuacji winien on zawierać dokładnie określone żądanie, z jakim zainteresowany zamierza wystąpić w przyszłości, oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie wraz z zawnioskowanymi dowodami na poparcie swoich twierdzeń.
Spełnienie tych wymogów umożliwi sądowi ocenę możliwości poniesienia kosztów sądowych z punktu widzenia konkretnych roszczeń zgłaszanych przez stronę, a przy tym usunie wątpliwości co do tego, w stosunku do jakich roszczeń powód (wnioskodawca) został zwolniony.
Najczęściej w pozwie
W praktyce wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych najczęściej jest zawierany w pozwie (wniosku wszczynającym postępowanie nieprocesowe) bądź też w środku odwoławczym, np. apelacji.
Strona, składając na piśmie wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, nie ma obowiązku dołączenia odpisu tego wniosku i odpisu załączników, jako że postępowanie co do tego wniosku ściśle dotyczy strony ubiegającej się o to zwolnienie.
Rozpoznanie bez zwłoki
Wniosek strony o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych powinien być rozpoznany bez zbędnej zwłoki.
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych rozpoznaje w formie postanowienia sąd albo referendarz sądowy, który stosownie do art. 118 kscy może wykonywać czynności w zakresie zwalniania od kosztów sądowych. Artykuł 8 ust. 2 kscy przewiduje, że postanowienie w tym przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.
W tym ostatnim przypadku zostanie ono doręczone jedynie wnioskującemu o zwolnienie od tych kosztów, albowiem postępowanie w tym zakresie nie dotyczy innych osób biorących udział w sprawie.
Postanowienie w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych zostanie doręczone bez uzasadnienia, jeżeli uwzględnia ono w całości złożony wniosek, gdyż nie przysługuje na nie zażalenie ani skarga. Gdy natomiast postanowieniem tym wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zostanie oddalony choćby w części, to wówczas będzie ono doręczone wnioskującemu wraz z uzasadnieniem, skoro stronie przysługuje zażalenie (skarga) na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych.
Z kolei, jeżeli postanowienie odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych zostało wydane na rozprawie, to w zakresie jego uzasadnienia obowiązują zasady określone w art. 357 § 1 kpc.
Zgodnie z tym przepisem postanowienia ogłoszone na posiedzeniu jawnym sąd uzasadnia tylko wtedy, gdy podlegają one zaskarżeniu, i tylko na żądanie strony zgłoszone w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia postanowienia. Postanowienia te doręcza się tylko tej stronie, która zażądała sporządzenia uzasadnienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem.
Tylko raz
Należy pamiętać, że w razie oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku.
Ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu. Na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie.
