Członkowie związków zawodowych mają za zadanie reprezentować pracowników, bronić ich praw, interesów związanych z profesją i socjalnych. Związek zawodowy jest niezależny w  swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.

Aby zapewnić tę niezależność, ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm., dalej ustawa o z.z.) zawiera przepisy, które mają chronić działaczy przed  represjami pracodawców. To właśnie te regulacje sądy, w tym Sąd Najwyższy, muszą najczęściej wykorzystywać w swojej praktyce, wciąż precyzując zakres szczególnej ochrony stosunku pracy związkowców.

Podstawę ochrony stanowi art. 32 ust. 1 ustawy o z.z., zgodnie z którym pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (zoz) nie może:

- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,

- zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika z poprzedniego punktu z wyjątkiem, gdy dopuszczają to odrębne przepisy.

Taka osłona przysługuje przez okres określony uchwałą zarządu, a po jego upływie – dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu wskazanego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie. Zadaniem zarządu zoz jest wskazanie szefowi pracowników podlegających ochronie. Liczbę tych osób szczegółowo określają dalsze ustępy art. 32 ustawy o z.z.

Kolejną istotną regulacją jest ta, zgodnie z którą gdy właściwy organ nie wskaże chronionych, ochrona przysługuje – w okresie do dokonania wskazania – odpowiednio przewodniczącemu zakładowej organizacji związkowej bądź przewodniczącemu komitetu założycielskiego.

Zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej imiennie wskazują pracodawcy na piśmie pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie, o której mowa w art. 32 ust. 1 ustawy o z.z.

Tak określa § 2 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 16 czerwca 2003 r. w sprawie powiadamiania przez pracodawcę zarządu zakładowej organizacji związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy oraz wskazywania przez zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie, a także dokonywania zmian w takim wskazaniu (DzU nr 108, poz. 1013, dalej rozporządzenie).

Gdyby zaszły zmiany we wskazaniu, zarząd oraz komitet założycielski zoz robią to na piśmie w ciągu siedmiu dni od ich pojawienia się.