Weksel jest papierem wartościowym stanowiącym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłacenia przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną określonej na dokumencie sumy pieniężnej w wyznaczonym terminie i miejscu. Najczęściej weksel jest wręczany przez dłużnika w związku z jakąś umową.
Weksel jest jednak zobowiązaniem samodzielnym, co oznacza, że jeśli znajdzie się w rękach osoby innej niż pierwotny kontrahent dłużnika, ten ostatni będzie musiał zapłacić tej osobie bez względu na to, czy umowa, którą zabezpieczył wekslem, została prawidłowo zawarta i niezależnie od tego, czy kontrahent jej dotrzymał.
Zaletą weksla jest to, że można go wykorzystywać w różnych sytuacjach. Przede wszystkim może on zastępować pieniądz, a więc być środkiem regulowania zobowiązań. Dodatkowo weksel może stanowić środek szybkiego dochodzenia roszczeń w stosunku do wystawcy weksla, dlatego często stanowi zabezpieczenie kredytu, pożyczki lub innych operacji gospodarczych.
Ten papier wartościowy pełni też funkcję kredytową, bowiem powoduje wydłużenie faktycznej zapłaty zobowiązania. Wreszcie weksel pełni też funkcję obiegową, bowiem może być przekazywany z rąk do rąk przez indos, czyli odpowiednie oświadczenie dotychczasowego posiadacza na odwrocie weksla.
Rodzaje papierów
Prawo wekslowe wyróżnia dwa rodzaje weksli: własny i trasowany. Najczęściej używany jest dokument zwany wekslem niezupełnym w chwili wystawienia, czyli weksel in blanco.
Weksel trasowany (inaczej ciągniony lub trata) zawiera polecenie wystawcy bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej przez inną osobę (trasata) na rzecz osoby trzeciej (remitenta) w oznaczonym miejscu i czasie.
Weksel własny (inaczej prosty lub sola) stanowi najprostszą formę weksla. Jego treścią jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej przez wystawcę weksla we wskazanym miejscu i czasie. Stwarza on bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Tutaj głównym dłużnikiem wekslowym jest wystawca weksla.
Weksel in blanco (inaczej niezupełny) musi być natomiast zaopatrzony przynajmniej w podpis wystawcy, lecz nie jest on wypełniony lub nie posiada niektórych cech wymaganych przez prawo dla ważności weksla.
Tego rodzaju weksle stosowane są najczęściej, gdy strony zawierające umowę, chcą zabezpieczyć ewentualne roszczenia mogące z niej wyniknąć, lecz nie są w stanie z góry oznaczyć wysokości tych roszczeń albo terminu płatności. W praktyce może np. chodzić o zabezpieczenie roszczenia o zapłatę należności pomiędzy stale współpracującymi ze sobą przedsiębiorcami.
Treść zgodna z prawem
Każdy weksel musi mieć ściśle określoną treść. Przedsiębiorcy, którzy zamierzają się nim posłużyć, muszą pamiętać, że brak wymaganego przepisami elementu powoduje, że dokument przestaje być wekslem.
Weksel trasowany i własny powinien zawierać przede wszystkim nazwę weksel w języku, w jakim go wystawiono. Konieczne jest również umieszczenie bezwarunkowego polecenia zapłacenia oznaczonej sumy, która powinna być dokładnie oznaczona w pieniądzu i w określonej walucie. Bardzo ważne jest też wskazanie terminu płatności. Jeżeli jednak go brakuje, to weksel nie traci ważności i uważany jest za płatny za okazaniem.
Podobnie jest przy oznaczeniu miejsca płatności. Jeżeli go brakuje, to weksel jest ważny i uznaje się, że jest on płatny w miejscu wymienionym obok nazwiska trasata (w wekslu trasowanym). Natomiast w wekslu własnym miejscem płatności jest miejsce wystawienia weksla. Kolejnym warunkiem ważności tego papieru wartościowego jest oznaczenie remitenta, czyli osoby, na której rzecz lub zlecenie zapłata ma być dokonana. Oznacza się go przez podanie przynajmniej jego nazwiska. Weksel musi też zawierać datę i miejsce jego wystawienia oraz podpis wystawcy.
Podobnie jak weksel także czek jest papierem wartościowym. Stanowi on pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.
Wystawca czeku nazywany jest trasantem. Może nim być każda osoba fizyczna lub prawna posiadająca rachunek bankowy. Trasatem czeku jest natomiast bank, który prowadzi rachunek trasanta. Remitentem tego papieru wartościowego jest z kolei osoba fizyczna lub prawna, na którą czek wystawiono. Może być on wystawiony na określoną osobę (czek imienny) lub na okaziciela.
Czek musi zawierać: nazwę czek w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono, polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata), oznaczenie miejsca płatności, daty i miejsca wystawienia oraz podpis wystawcy. Zawsze jest on płatny za okazaniem.
Brak pokrycia
Czek, w odróżnieniu od weksla, jest przede wszystkim narzędziem zapłaty, podczas gdy weksel jest głównie źródłem kredytu. Z tego też względu wyłącznie prawo czekowe chroni prawidłowość obrotu tymi papierami wartościowymi.
Zgodnie z art. 61 prawa czekowego kto wystawia czek, nie mając u trasata potrzebnego funduszu do rozporządzenia, lub po wystawieniu czeku rozporządza pokryciem, jeżeli skutkiem tego zapłata czeku nie nastąpiła podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, albo karze ograniczenia wolności.
Wystawić czek może praktycznie każdy. Między innymi z tego powodu przestępstwo to ma charakter powszechny. W praktyce jednak sprawcą tego czynu zabronionego może być jedynie osoba posiadająca blankiety czekowe otrzymane od banku, w celu obsługi umowy rachunku bankowego, a więc np. członek władz spółki, który uprawniony jest do korzystania z firmowego konta i regulowania zobowiązań.
Przestępstwo można popełnić zarówno umyślnie – w postaci zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego oraz nieumyślnie. Zamiar bezpośredni wystąpi wówczas, gdy sprawca wiedząc o tym, że nie ma na rachunku środków i nie będzie ich miał w chwili przedstawienia go do zapłaty, wystawia czek i wręcza go np. kontrahentowi.
Zamiar ewentualny wystąpi zaś, gdy dana osoba wystawi kilka czeków, z których każdy może wyczerpać sumę pokrycia. Sprawca przewiduje zatem, że tylko jeden z tych czeków będzie wykupiony, inne zaś nie zostaną zapłacone z powodu braku pokrycia, i na ten skutek się godzi.
Przestępstwo wystawienia czeku bez pokrycia zostanie natomiast popełnione nieumyślnie, jeżeli dana osoba ma świadomość, że wystawia czek bez pokrycia, przewiduje możliwość odmowy zapłaty go z powodu braku funduszu, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że czek zostanie zapłacony.
Liczy bowiem, ze odmowa wykupienia czeku nie będzie miała miejsca, bo na jego rachunek bankowy w międzyczasie wpłynie kwota od innych osób lub on sam będzie mógł ją wpłacić. Nieumyślność zajdzie też wówczas, gdy wystawca nie przewiduje, że czek nie zostanie zapłacony z powodu braku pokrycia ponieważ, wystawiając czek nie zna – wskutek braku należytej staranności – stanu swego konta.
Przesłankami odpowiedzialności za to przestępstwo jest brak zapłaty sumy czekowej przez trasata, a także brak potrzebnego funduszu do rozporządzenia.
Przykład
Antoni K., właściciel firmy, wystawił czek kontrahentowi myśląc, że na rachunku są środki do jego zapłaty. Kontrahent nie uzyskał pieniędzy, bo się okazało, że na rachunku firmy Antoniego K. były pieniądze, ale zostały zablokowane wskutek zajęcia w następstwie czynności egzekucyjnych. Antoni Z. swoim zachowaniem wypełnił znamiona przestępstwa z art. 61 prawa czekowego.
Fałszowanie środków
W celu zapewnienia prawidłowego obrotu gospodarczego karalne jest nie tylko wystawianie czeków bez pokrycia, ale także fałszowanie i puszczanie w obieg fałszywych pieniędzy lub innych środków płatniczych.
Zgodnie bowiem z art. 310 kodeksu karnego, kto podrabia albo przerabia m.in. pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5, albo karze 25 lat pozbawienia wolności.
Innymi środkami płatniczymi określonymi w tym przepisie są natomiast m.in. weksle i czeki. Ich podrabianie jest więc przestępstwem zagrożonym bardzo surową karą.
Przykład
Mateusz Z. pracownik hurtowni, zabrał z biurka jej prezesa blankiety czekowe. Następnie wypełnił jeden z blankietów na 10 tys. zł i dokonał wypłaty tej kwoty w banku. Mateusz Z. został zatrzymany i oskarżony. Sąd, skazując Mateusza Z., uznał, że ponosi on odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa oszustwa z art. 286 k.k.
Zgodnie z § 2 art. 310 k.k. karalne jest nie tylko fałszowanie weksli i czeków, ale już samo puszczanie takich sfałszowanych czeków w obieg, przyjmowanie ich w takim celu, przechowywanie, przewożenie, przesyłanie, przenoszenie albo pomaganie w ich zbyciu lub ukryciu.
Za popełnienie takiego przestępstwa grozi kara od roku pozbawienia wolności do dziesięciu lat. Karalne jest przygotowanie do popełnienia takich przestępstw.
Przykład
Właściciel firmy jako zapłatę za prace dostał czek na 100 tys. zł. W banku dowiedział się, że czek został podrobiony. Zdecydował się na puszczenie czeku w obieg, bowiem nie chciał stracić pieniędzy.
Właściciel, mimo że sam nie podrobił czeku, to popełnił przestępstwo. Zgodnie z art. 312 kodeksu karnego kto puszcza w obieg podrobiony albo przerobiony weksel lub czek podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności, albo pozbawienia wolności do roku.
Jakie rodzaje weksli
- weksel trasowany – zawiera polecenie wystawcy bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej przez inną osobę na rzecz osoby trzeciej w oznaczonym miejscu i czasie,
- weksel własny – zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej przez wystawcę weksla we wskazanym miejscu i czasie,
- weksel in blanco – jest zaopatrzony w co najmniej podpis wystawcy, lecz nie jest wypełniony,
- weksel gwarancyjny – jest najczęściej udzielany na zabezpieczenie spłaty przyznanych kredytów lub prawidłowego wykonania kontraktu,
- rymesa komisowa – zostaje wystawiony z polecenia wierzyciela przez dłużnika na rzecz lub na zlecenie osoby trzeciej, wobec której wierzyciel wystawcy jest zobowiązany,
- trata komisowa – występujący w stosunkach komisowych,
- rekta-weksel – zawiera zakaz indosowania,
- weksel piwniczny – jako trasata podano osobę nieistniejącą.
Jakie czeki
- gotówkowe – zlecające bankowi wypłatę gotówki
- rozrachunkowe – służące do rozliczeń bezgotówkowych, odbiorcą takiego czeku może być wyłącznie posiadacz rachunku bankowego
- zakreślone – mogą być zrealizowane wyłącznie na ręce bankiera lub stałego klienta banku.
Zdaniem autora
Arkadiusz Jaraszek, prawnik specjalizujący się w prawie karnym
Wierzyciele mają do wyboru kilka sposobów realizacji zobowiązania wekslowego. Najlepiej jest zacząć od przedstawienia weksla do zapłaty, czyli okazania go zobowiązanemu do zapłaty.
Jeżeli dłużnik nie wykupi weksla, należy przed wniesieniem sprawy do sądu dokonać jego oprotestowania u notariusza.
Dzięki zachowaniu tych aktów staranności również indosanci weksla (osoby, które przeniosły go na kogoś innego) nie unikną odpowiedzialności za zapłatę. Należności z weksla można dochodzić też na drodze sądowej w postępowaniu zwykłym lub nakazowym. Ta druga forma jest najczęstsza ze względu na jej prostotę i znaczne przyspieszenie.
