nie definiuje wprost pojęcia „miejsca wykonywania pracy". Dlatego wielokrotnie rozważały to sądy, sporo miejsca poświeciła temu zagadnieniu także fachowa literatura.
A określenie to jest niezwykle ważne dla pracownika, gdyż od prawidłowego wskazania w umowie o pracę miejsca wykonywania pracy zależą niektóre jego uprawnienia.
Chodzi np. o diety związane z podróżami służbowymi zatrudnionego. Zazwyczaj sprawy o takim właśnie charakterze trafiają do sądów. Przy tej okazji interpretują one „miejsce wykonywania pracy".
To nie zawsze siedziba pracodawcy
Zgodnie z art. 775 k.p. pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Z tego przepisu wynika, że kodeks pracy rozróżnia miejsce pracy podwładnego oraz miejsce, w którym siedzibę ma pracodawca.
Znalazło to też odzwierciedlenie w literaturze oraz orzeczeniach sądu (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 1985 r., I PR 19/85). Oczywiście nie oznacza to, że miejsce wykonywania pracy podane w umowie o pracę nie może być tożsame z tym, w którym pracodawca ma swoją siedzibę.
Miejsce wykonywania pracy jest jednym z tych elementów umowy o pracę, którego pracodawca nie może zmienić dowolnie bez uzgodnienia z podwładnym. Wyrok SN z 1 kwietnia 1985 r. nie pozostawia co do tego złudzeń. – Miejsce świadczenia pracy stanowi jeden z istotnych składników umowy o pracę, obustronnie uzgodniony, objęty ogólnym zakazem jednostronnej zmiany przez któregokolwiek z kontrahentów umowy – stwierdził SN.
Co sądzi inspekcja pracy
O określeniu w umowie o pracę miejsca jej wykonywania wypowiadał się też Główny Inspektorat Pracy.
W stanowisku z 29 maja 2007 r. (GNP-152/302-4560-274/07/PE) GIP podkreślił, że w doktrynie prawa pracy odróżnia się prawne pojęcie „miejsca stałego wykonywania pracy" (w rozumieniu art. 29 k.p.) od „miejsc wypełniania obowiązków pracowniczych". – Pierwsze z tych pojęć oznacza miejsce wykonywania zobowiązania przez pracownika i nie może być określone ogólnikowo (niewyraźnie) np. jako teren całego kraju, gdyż w istocie miejsce pracy pozostaje nieokreślone. Jeżeli natomiast w umowie o pracę strony nie postanowiły inaczej, miejscem pracy jest siedziba pracodawcy (...).
Drugie z tych pojęć to miejsce wykonywania czynności wchodzących w zakres danego rodzaju pracy, realizowanych w zależności od okoliczności w miejscu pracy bądź poza nim, a nawet w innych miejscowościach czy państwach. Strony mogą się bowiem umówić, że pracownik będzie wykonywał określone zadania na całym obszarze kraju. Przy czym miejsce wykonywania czynności nie musi być skonkretyzowane w umowie o pracę.
Może wynikać z opisu stanowiska bądź zarządzenia pracodawcy. Biorąc to pod uwagę, zgodne z prawem w tym zakresie jest określenie w umowie o pracę – jako miejsca pracy – miejsca, w którym pracownik otrzymuje przydział zadań składających się na dany rodzaj pracy.
Możliwe jest przy tym jednocześnie polecanie pracy poza tak określonym umownie miejscem wykonywania pracy. Praca taka ma w takiej sytuacji charakter podróży służbowej, za którą przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z taką podróżą na podstawie art. 775 k.p. – czytamy w opinii GIP.
Czy prawidłowe i bezpieczne będzie określenie go jako „teren działania pracodawcy"? Jest zbyt ogólne i dlatego nie można go uznać za poprawne. Przy takim wskazaniu lokalizacji wykonywania pracy ustalenie, kiedy zatrudniony przebywa poza siedzibą pracodawcy i poza punktem stałej pracy, nastręcza wiele trudności. A co za tym idzie, niełatwo określić, kiedy pracownik faktycznie przebywa w swoim miejscu pracy, a kiedy jest w podróży służbowej.
Brak jednoznacznej definicji „miejsca wykonywania pracy" w kodeksie powoduje, że zawierający umowę o pracę mają dużą swobodę w jego przyjęciu.
Geograficzna precyzja
Zasadniczo należy przez to rozumieć miejsce, w którym podwładny stale codziennie wykonuje swoją pracę. Powinno być zatem określone poprzez wskazanie stałego punktu w znaczeniu geograficznym czy jako pewien obszar, jeżeli w sposób dostatecznie wyraźny określi miejsce, w którym ma być świadczona praca.
SN w wyroku z 1 kwietnia 1985 r. uznał, że przez pojęcie miejsca pracy rozumie się bądź stały punkt w znaczeniu geograficznym, bądź pewien oznaczony obszar, strefę określoną granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub w inny dostatecznie wyraźny sposób, w którym ma nastąpić dopełnienie świadczenia pracy.
Zatem „miejsca wykonywania pracy" nie wolno w umowie wskazywać niewyraźnie, ogólnikowo, gdyż może to powodować duże wątpliwości interpretacyjne.
W powiązaniu z profesją
Nie można jednak tego pojęcia rozpatrywać w oderwaniu od rodzaju zawodu i charakteru pracy, który wykonuje podwładny.
Uchwała SN z 9 grudnia 2011 r. (II PZP 3/11)
wskazuje, że poprawne zgodnie z art. 29 k.p. jest wskazanie miejsca pracy jako „terenu całego kraju oraz terenu innych krajów UE", bo tam pracodawca wykonuje swoją działalność. Sąd Najwyższy dopuszcza więc wskazanie miejsca pracy „punktowo – jako określone miejsce, lub adresowo – wskazując adres siedziby pracodawcy lub inny adres, pod którym praca ma być wykonana, bądź geograficznie pewien obszar".
SN powziął tę uchwałę w sprawie cieśli, któremu pracodawca – spółka budowlana – określił w angażu miejsce wykonywania obowiązków pracowniczych jako teren całego kraju, z wyjątkiem dwóch województw, oraz tereny innych krajów Unii Europejskiej.
Sąd Najwyższy orzekł, że pracownik przedsiębiorstwa budowlanego realizującego inwestycje w różnych miejscowościach może mieć w umowie o pracę podane miejsce wykonywania pracy, gdzie pracodawca prowadzi budowy lub inne stałe prace, także ze wskazaniem, na jakim obszarze są one prowadzone. Natomiast każdorazowo stałym miejscem pracy takiej osoby jest to spośród określonych w angażu punktów, w którym przez dłuższy czas przebywa.
Identyczne problemy ze sprecyzowaniem miejsca wykonywania pracy mają przełożeni tych, których zadania polegają na przemieszczaniu się po pewnym terenie, np. przedstawicieli handlowych (tzw. praca mobilna). W ich umowach miejsce wykonywania pracy należy określić tak, aby obejmowały one obszarem teren, w którym wykonują swoje zajęcia.
Przykład
Przedsiębiorstwo mające siedzibę w miejscowości X zatrudnia przedstawiciela handlowego. W angażu jako miejsce wykonywania pracy wpisuje mu miejscowość X, czyli tę, w której na stałe funkcjonuje pracodawca. Tymczasem przedstawiciel handlowy podróżuje także poza X.
Czy w jego angażu prawidłowo określono miejsce wykonywania pracy?
Nie, gdyż faktycznie jest nim teren, na obszarze którego się porusza, i taki należało podać w umowie. Nie wolno jednak zrobić tego w sposób ogólny, np. wpisując „ruchome miejsce pracy". Potrzebne jest sprecyzowanie geograficzne lub inne, np. miejscem wykonywania pracy jest miejscowość X (siedziba firmy) oraz miejscowości Y i Z.
Przykład
Firma z siedzibą w miejscowości A zatrudnia monterów, którym w umowach o pracę jako miejsce jej wykonywania wpisano główny ośrodek, czyli A.
Monterzy świadczą usługi również w innej miejscowość niż ta, gdzie zlokalizowana jest siedziba. Umowę skonstruowano wadliwe. Należało w niej podać obie miejscowości, w której pracownicy wykonują usługi.
Przyspawani do biurek
Inaczej jest u pracowników biurowych, którzy zazwyczaj realizują zadania służbowe w stałym miejscu. Nie ma trudności w określeniu miejsca wykonywania pracy np. urzędnika samorządowego zatrudnionego w urzędzie gminy w miejscowości A lub pracownika służby cywilnej zaangażowanego w ministerstwie X.
Odpowiednio będą to siedziba urzędu gminy lub adres ministerstwa (zazwyczaj w tych wypadkach również siedziba pracodawcy). Dlatego właściwe postanowienia ich umów o pracę powinny brzmieć następująco:
- „Miejscem wykonywania pracy jest Urząd Gminy, ul. Wiosenna 1/3, miejscowość A";
- „Miejscem wykonywania pracy jest Ministerstwo X, ul. Zielona 1, miejscowość X".
W trasie
Do niedawna spore wątpliwości powodowało określenie miejsca pracy kierowców.
Uchwała SN z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08)
wskazała, że kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w zakresie wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 775 k.p. Odniósł się przy tym do znacznego obszaru. Sprawa dotyczyła przewozów regularnych na terytorium państw UE.
W uzasadnieniu tego orzeczenia SN stwierdził, że miejsce świadczenia pracy pracownika mobilnego, oznaczające pewien obszar jego aktywności zawodowej, musi odzwierciedlać rzeczywisty stan rzeczy.
Obecnie kwestie związane w czasem pracy kierowców oraz ich podróżami służbowymi wynikają z ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (DzU nr 92, poz. 879 ze zm.). W tym zakresie ustalenie w angażu miejsca wykonywania pracy przez kierowcę nie jest już tak istotne.
W wypowiedzeniu zmieniającym
Konsekwencje nieprawidłowego oznaczenia miejsca pracy ponosi zarówno pracodawca, jak i pracownik. Wszelkie uogólnienia wymagające interpretacji mogą być przyczyną postępowania sądowego, jeżeli podwładny zażąda np. zapłaty zaległych diet przysługujących za to, że odbywał podróż służbową.
Jeśli więc z tego względu szef chce poprawić pierwotne określenie miejsca pracy, zmiana ta jest możliwa jedynie w ściśle określonych przypadkach. Wolno to zrobić w wypowiedzeniu zmieniającym zgodnie z art. 42 k.p.
Oznacza to, że przełożony proponuje nowe warunki pracy, a pracownik może je przyjąć lub odrzucić. Taka modyfikacja dopuszczalna jest także w porozumieniu zmieniającym, czyli w wyniku dogadania się pracownika z pracodawcą.
Co ma być w umowie
Zgodnie z art. 29 § 1 k.p. umowa o pracę określa jej strony, rodzaj umowy, datę zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:
- rodzaj pracy,
- miejsce wykonywania pracy,
- wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
- wymiar czasu pracy,
- termin rozpoczęcia pracy.
