W praktyce gospodarczej często stosowane są weksle gwarancyjne, które zabezpieczają prawidłowe wykonanie umowy (np. pożyczki lub kredytu). Mają one zwykle charakter weksli własnych in blanco, które najczęściej pozostają w ręku pierwszego wierzyciela.

Warto jednak zwrócić uwagę na skutki, jakie mogą wyniknąć dla wystawcy weksla w przypadku przeniesienia weksla w drodze indosu na inną osobę. Ma to bowiem istotne znaczenie dla zakresu jego zarzutów w przypadku dochodzenia przez kolejnego wierzyciela zapłaty sumy wekslowej.

Jakie cechy

Szczególnym sposobem przenoszenia praw z weksla jest indos wekslowy. Powstaje on poprzez zamieszczenie pisemnej wzmianki oznaczającej przeniesienia praw z weksla. Indos powinien być zamieszczony przez osobę przenoszącą swoje prawa na odwrocie weksla, a gdy tam zabraknie miejsca – na przedłużku, czyli dołączonej do weksla w sposób trwały dodatkowej karcie.

Indos może mieć formę pełną, to znaczy może wymieniać w sposób dokładny osobę zbywającą swoje prawa z weksla i osobę je nabywającą. W takim przypadku stosuje zwykle zwrot podobny do następującego: „Ustępuję na zlecenie Marii Kowalskiej 23 maja 2011 r. – Jan Nowak”.

Może się on także ograniczać tylko do samego podpisu indosanta złożonego na odwrocie weksla lub przedłużku. Będzie to wówczas tzw. indos in blanco. W przypadku tego rodzaju indosu posiadacz weksla, zgodnie z art. 14 prawa wekslowego, może wypełnić ten indos swoim nazwiskiem (firmą lub nazwą) lub nazwiskiem innej osoby, albo indosować dalej weksel in blanco lub też przenieść weksel na inną osobę bez wypełniania indosu in blanco i bez indosowania, czyli poprzez proste wręczenie weksla nabywcy.

Ograniczenie zarzutów

Zgodnie z art. 14 prawa wekslowego indos przenosi na rzecz indosatariusza pełnię praw wynikających z weksla. Oznacza to, że nabywca weksla w drodze indosu uzyskuje wszystkie prawa wynikające z treści weksla niezależnie od tego, czy przysługiwały one indosantowi, czy nie. Możliwa jest więc sytuacja, w której indosatariusz uzyska poprzez indos więcej praw wekslowych, aniżeli miał ich jego poprzednik, a to z uwagi np. na  zarzuty osobiste przysługujące dłużnikowi względem zbywcy weksla.

Ponadto w przypadku nabycia weksla poprzez indos zakres zarzutów służących dłużnikowi wobec wierzyciela wekslowego ulega znacznemu ograniczeniu.

Zgodnie bowiem z art. 17 prawa wekslowego dłużnik wekslowy, przeciwko któremu dochodzi się praw z weksla, nie może zasłaniać się wobec nabywcy weksla (indosatariusza)zarzutami opartymi na swych osobistych stosunkach z poprzednimi posiadaczami weksla. Jedynie wówczas, gdy posiadacz, nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika, może on podnieść także zarzuty osobiste, które miał wobec poprzednich posiadaczy weksla. Oznacza to, że co do zasady możliwość podniesienia zarzutów osobistych wobec nabywcy weksla w drodze indosu jest wyłączona.

Tylko bowiem w przypadku, gdy dłużnik udowodni, że posiadacz weksla działał przy nabyciu weksla świadomie na jego szkodę, będzie mógł skorzystać z tego rodzaju zarzutów. Potwierdzał to Sąd Najwyższy w wyroku z 21 kwietnia 2010 roku (V CSK 369/09), uznając, że wskazane w art. 17 prawa wekslowego nabycie weksla świadomie na szkodę dłużnika zachodzi wtedy, gdy indosatariusz, nabywając weksel, działa świadomie na szkodę dłużnika, tj. wiedząc o istnieniu zarzutów dłużnika wynikających ze stosunku podstawowego, nabywa weksel w celu uniemożliwienia dłużnikowi podniesienia tych zarzutów.

Wymagany jest zatem kwalifikowany zły zamiar i zła wiara indosatariusza, co niewątpliwie nie stanowi przesłanki pozorności indosu. W praktyce udowodnienie takiego zamiaru po stronie nabywcy weksla jest bardzo utrudnione.

Celem takiego unormowania jest wzmocnienie bezpieczeństwa obrotu wekslowego i zagwarantowanie nabywcy weksla pewności, że zakres odpowiedzialności osób podpisanych na wekslu jest określony przez treść samego weksla.

Na ograniczony zakres zarzutów wystawcy weksla wskazywał także Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 1999 r. (II CKN 282/98 OSNC 1999/12 poz. 207), stwierdzając, że jeżeli weksel gwarancyjny wystawiony przez kredytobiorcę na zabezpieczenie kredytu zostanie przez pierwszego remitenta przeniesiony w drodze indosu, to osoba, przeciwko której indosatariusz dochodzi praw z weksla, nie może wobec niego zasłaniać się zarzutami opartymi na kwestionowaniu ważności umowy kredytowej, także wynikającymi z art. 36 i 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Byłby to bowiem zarzut osobisty oparty na stosunkach pozawekslowych, które co do zasady nie mogą być przeciwstawiane nabywcom weksli w drodze indosu. Oznacza to, że w przypadku nabycia weksla w drodze indosu zarzuty dłużników wekslowych doznają poważnego ograniczenia w stosunku do zakresu zarzutów służących im wobec pierwszego wierzyciela.

Tylko wypełnione

Zauważyć należy, że powyższe uwagi dotyczące skutków indosu odnoszą się tylko do przenoszenia weksli już wypełnionych, gdyż nabycie w drodze indosu weksla jeszcze niewypełnionego (czyli weksla pozostającego in blanco) ma skutki zwykłego przelewu uregulowanego w kodeksie cywilnym i nabywcy nie służą wszystkie wyżej wymienione korzyści związane z nabyciem poprzez indos.

Podnosił to także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 5 lutego 1998 r. (III CKN 342/97 ), stwierdzając, że do czasu uzupełnienia weksla poprzez wpisanie na nim treści odpowiadającej ustawowym elementom składowym weksla wymienionym w art. 1 i 101 prawa wekslowego można mówić jedynie o przyszłym zobowiązaniu oraz o przyszłej wierzytelności z weksla in blanco.

A zatem choćby nabycie weksla in blanco przybierało zewnętrzną postać nabycia w drodze indosu lub nabycia w sposób określony w art. 14 zd. 2 pkt 3 prawa wekslowego, przyniesie to tylko takie skutki, jakie wynikają z przelewu wierzytelności.Takie ukształtowanie instytucji indosu ma na celu zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa i pewności obrotu wekslowego, tak aby osoba nabywająca weksel mogła mieć przekonanie, że odpowiedzialność dłużników wekslowych opiera się wyłącznie na treści nabywanego weksla.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach