Przestępstwa przeciwko budżetowi Unii Europejskiej

Polityka spójności Unii Europejskiej w latach 2007 – 2013 kojarzy się polskim przedsiębiorcom, samorządom, administracji publicznej oraz wszelkim beneficjentom pomocy unijnej ze znacznymi środkami przekazywanymi na główne cele rozwoju. Polska jest największym beneficjentem pomocy otrzymującym przez ten okres  około 67 miliardów euro z unijnego budżetu.

Pieniądze te to przede wszystkim szansa na duży skok cywilizacyjny, ale również okazja do popełniania przestępstw określanych jako nadużycia finansowe i skierowanych przeciwko budżetowi Unii Europejskiej. Polscy przedsiębiorcy powinni wiedzieć,  jakie są podstawowe zasady odpowiedzialności karnej wynikające z popełnienia przestępstwa tzw. oszustwa dotacyjnego spenalizowanego w art. 297 kodeksu karnego.

Co to jest nieprawidłowość

Za nieprawidłowość według art. 2 pkt 7 rozporządzenia Rady (WE) 1083/2006 z  11 lipca 2006  ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 uznaje się jakiekolwiek naruszenie przepisu prawa wspólnotowego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego, które powoduje lub mogłoby spowodować szkodę w budżecie ogólnym Unii Europejskiej w drodze finansowania nieuzasadnionego wydatku z budżetu ogólnego.

Należy podkreślić, że nieprawidłowość występuje także w przypadku naruszenia jakichkolwiek przepisów prawa krajowego, również w przypadku gdy są one bardziej restrykcyjne niż przepisy prawa wspólnotowego.

W ramach tej definicji konieczne jest także sprecyzowanie pojęcia podmiotu gospodarczego, które zostało określone w art. 27 tzw. rozporządzenia wykonawczego (rozporządzenie Rady (WE) nr 1828/2006 z 8 grudnia 2006 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) 1083/2006 z  11 lipca 2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego).

Uwaga!

Za podmiot gospodarczy  uznaje się każdą osobę fizyczną, prawną lub inny podmiot biorący udział we wdrażaniu pomocy z funduszy, z wyjątkiem państwa członkowskiego podczas wykonywania uprawnień władzy publicznej.

Czym jest nadużycie finansowe

We wspomnianym rozporządzeniu wykonawczym  została także sprecyzowana definicja „podejrzenia nadużycia”, które oznacza nieprawidłowość prowadzącą do wszczęcia postępowania administracyjnego lub sądowego na poziomie krajowym w celu stwierdzenia zamierzonego działania, w szczególności nadużycia określonego w art. 1 ust. 1 lit. a) konwencji z  26 lipca 1995  o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich sporządzonej na mocy art. K.3 traktatu o Unii Europejskiej. Właśnie wskazana konwencja ma za zadanie zapewnić karnoprawną ochronę związaną ze wszelkimi naruszeniami budżetu Unii Europejskiej.

Uwaga!

Nadużycie finansowe określane jest  jako jakiekolwiek celowe działanie lub zaniechanie naruszające interesy finansowe Wspólnot Europejskich w odniesieniu do wydatków, polegające na:

- wykorzystaniu lub przedstawieniu nieprawdziwych, niepoprawnych lub niepełnych oświadczeń lub dokumentów w celu sprzeniewierzenia lub bezprawnego zatrzymania środków z budżetu ogólnego WE lub z budżetów zarządzanych przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu;

- nieujawnieniu informacji, mimo istnienia szczególnego obowiązku w tym zakresie i w tym samym celu;

- niewłaściwym wykorzystaniu takich środków do celów innych niż te, na które zostały pierwotnie przyznane.

Każde z państw członkowskich zostało zobowiązane do wprowadzenia do wewnętrznego prawa karnego stosownych przepisów. Polski ustawodawca zdecydował się więc na wprowadzenie do kodeksu karnego  nowego uregulowania art. 297 k.k. mającego na celu również ochronę interesu budżetowego Unii Europejskiej.

Przepis mówi

Zgodnie z  art. 297 § 1 k.k. „Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Należy stwierdzić, że celem wprowadzenia tego przepisu było zabezpieczenie interesów instytucji udzielających zarówno środków zwrotnych, jak i bezzwrotnych.  Wskazany przepis  odnosi się oczywiście  do przestępstw związanych z funduszami europejskimi.

W ramach systemu wdrażania funduszy europejskich w Polsce można wyróżnić co najmniej kilkadziesiąt zaangażowanych instytucji dysponujących funduszami unijnymi. Wśród  nich można wymienić np. ministerstwa, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne, agencje rządowe, urzędy pracy, regionalne ośrodki pomocy społecznej, agencje rozwoju regionalnego, fundacje. Najważniejszym czynnikiem jest  dysponowanie środkami publicznymi, do których  w oczywisty sposób należy zaliczyć także środki europejskie.

Kto popełnia przestępstwo

Przestępstwo określone w art. 297 jest traktowane jako tzw. przestępstwo powszechne, czyli takie, które może zostać popełnione przez każdy podmiot potencjalnie mogący ponosić odpowiedzialność karną. W praktyce może być to wnioskodawca (podmiot dopiero ubiegający się o przyznanie dofinansowania), który podpisuje oświadczenie o prawdziwości i zgodności ze stanem faktycznym danych zawartych we wniosku i załącznikach.

Wiarygodność przedkładanych dokumentów jako załączników oraz zawartość wniosku o dofinansowanie  ma istotne znaczenie dla otrzymania dotacji, szczególnie gdy mamy do czynienia z konkursowym charakterem naboru wniosków i liczba przyznanych punktów decyduje o pozyskaniu  grantu.

Ze względu na długotrwałą procedurę uzyskiwania dotacji z funduszy UE odpowiedzialność oczywiście będzie również ponosił beneficjent (wnioskodawca, który podpisał umowę o dofinansowanie). W tym wypadku będzie dotyczyć to etapów związanych z realizacją projektu oraz jego rozliczenia.

Wystarczy dokument

Przestępstwo oszustwa dotacyjnego  ma tzw. charakter formalny, tj. nie wymaga zaistnienia skutku w postaci uzyskania nienależnego dofinansowania. Wystarczy do  jego dokonania  przedłożenie dokumentów lub oświadczenia określonego w art. 297 § 1 k.k.

Co podlega karze

Aby popełnić przestępstwo oszustwa dotacyjnego, konieczne jest przedłożenie:

- podrobionego dokumentu, czyli imitującego autentyczny; według orzecznictwa Sądu Najwyższego podrobionym dokumentem jest taki, który nie pochodzi od tej osoby, w imieniu której został sporządzony;

- przerobionego dokumentu, zawierającego zmiany w autentycznej wersji, przez co zostaje nadana mu nowa treść lub zmienione znaczenie;

- dokumentu poświadczającego nieprawdę; jest dokumentem autentycznym, wydanym przez osobę uprawnioną do jego wystawienia w przewidzianym przez prawo trybie oraz formie, ale zawiera nieprawdziwe informacje;

- dokumentu nierzetelnego, zawierającego przemilczenia mające za zadanie sugerować odbiorcy stan rzeczy inny niż rzeczywisty;

- pisemnego nierzetelnego oświadczenia dotyczącego istotnych okoliczności dla uzyskania dofinansowania;  zawiera nieprawdziwe informacje albo przemilczenia mające sugerować adresatowi stan rzeczy odmienny od rzeczywistego.

Dodatkowo należy także podkreślić, że czyn zabroniony określony w tym artykule ma charakter umyślny. Sprawca powinien więc działać z pełną świadomością, co oznacza, że zdawał sobie sprawę z przestępnego charakteru i  chciał przedłożyć te dokumenty w celu uzyskania dofinansowania.

Komentuje Jan Kordasiewicz, wspólnik zarządzający w Kancelarii Doradztwa Gospodarczego Cieślak & Kordasiewicz

W przypadku zbiurokratyzowanej procedury pozyskiwania funduszy unijnych istnieje wiele obowiązków spoczywających na podmiocie, który zamierza skorzystać z dofinansowania. Dotyczy to zarówno okresu pozyskiwania dotacji, podpisywania umowy o dofinansowanie, rozliczenia dofinansowania, jak również tzw. okresu trwałości projektu.

Na każdym etapie pojawia się konieczność składania dokumentów księgowych, protokołów zdawczo-odbiorczych, oświadczeń. Instytucje kontrolne weryfikują tę dokumentację również w zakresie weryfikującym ewentualne występowanie znamion czynów przestępnych określanych jako oszustwa dotacyjne.