BHP: Pracodawca musi zapewnić bezpieczną pracę

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się wykonywać pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca – zatrudnić pracownika za wynagrodzeniem. W praktyce polega to na wykonywaniu poleceń szefa.

Dopuszczalne wyjątki

Wymagania wobec pracownika mogą być zapisane w umowie o pracę, do której często załącznikiem jest zakres obowiązków.

Tyle że pracodawca nie jest ograniczony treścią tych dokumentów, może wydawać również inne polecenia, a podwładny powinien je wykonać. Odmowę zazwyczaj traktuje się jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. W konsekwencji ten, kto nie wykona dyspozycji szefa, musi liczyć się z rozstaniem bez wypowiedzenia.

Nie zawsze jednak tak będzie. Na podstawie art. 210 § 1 kodeksu pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i bezpośrednio zagrażają zdrowiu lub życiu pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca niesie takie ryzyko dla innych osób, podwładny ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, niezwłocznie zawiadamiając o tym przełożonego.

Przesłanki wymienione w tym przepisie muszą występować łącznie. Zatem jeśli warunki nie odpowiadają przepisom bhp, ale jednocześnie nie stwarzają bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika, praca powinna być wykonywana.

Przykład

Pracownik wykonujący pracę przy biurku, w większości na komputerze, zgłasza przełożonemu, że jego miejsce pracy jest za słabo oświetlone.

To uchybienie może naruszać przepisy bhp, ale nie ma tu bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia pracownika. Podwładny nie ma więc prawa odmówić wykonywania pracy czy opuścić stanowiska z tego powodu.

Właściwa reakcja

Oczywiście brak odpowiedniego oświetlenia stanowiska wpływa niekorzystnie na wzrok pracownika, ale powstrzymanie się od zadań jest możliwe tylko wtedy, gdy zagrożenie zdrowia i życia jest bezpośrednie.

Z okoliczności zdarzenia musi więc wynikać, że tylko zaprzestanie pracy uchroni pracownika przed negatywnymi konsekwencjami. Należy podkreślić, że powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o  tym niezwłocznie przełożonego (wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 2000,  I PKN 619/99).

Przykład

Pracownik otrzymuje polecenie wyjazdu służbowego. Po przejechaniu samochodem firmowym kilkuset metrów stwierdza, że nie działa w nim sprawnie układ hamulcowy.

Pracownik pozostawia auto na parkingu i wraca do stałego miejsca pracy. O całym zdarzeniu szef dowiaduje się następnego dnia od innego pracownika.

Niewątpliwie pracownik postąpił słusznie, powstrzymując się od jazdy niesprawnym autem. W takiej sytuacji mamy do czynienia zarówno z naruszeniem przepisów o bezpiecznych i higienicznych warunkach pracy, jak i z bezpośrednim zagrożeniem życia i zdrowia. Jeśli jednak niezwłocznie nie zawiadomił przełożonego, to niewykluczone że odmowa wykonania polecenia skończy się natychmiastowym zwolnieniem podwładnego.

Ucieczka dozwolona

Niekiedy niewykonanie zadania służbowego jest traktowane nie tylko jako prawo pracownika, ale jego obowiązek. Potwierdził to SN 7 stycznia 1998 (I PKN 405/97). Stwierdził, że powstrzymywanie się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu pracownika (art. 210 k.p.) może w konkretnych okolicznościach sprawy stanowić przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.).

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik może oddalić się z tego miejsca, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Co ważne, nie wolno za to wobec podwładnego wyciągnąć jakichkolwiek konsekwencji. Nawet gdyby w wyniku sprawdzenia nie potwierdziło się zagrożenie życia i zdrowia uzasadniające ucieczkę z miejsca pracy, a wynika to z obowiązków bhp (art. 211 k.p.). Koniecznie musi jednak szybko zawiadomić przełożonego o  niebezpieczeństwie lub o oddaleniu się.

Zwłoka w tym zakresie działa na niekorzyść podwładnego. Ponadto za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Wiele wymagań

Przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp to podstawowy obowiązek pracownika. W szczególności musi on m.in.

• znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia o grożącym im niebezpieczeństwie,

• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp.

Autor jest adwokatem, współpracuje z Kancelarią Prawniczą Radcy Prawnego C.L. Jezierski sp.j. w Warszawie