Dla pracodawców z wielu względów może się okazać korzystne uzyskanie statusu prowadzącego zakład pracy chronionej (zpch). Warunki, jakie trzeba spełnić, by zyskać ten status, wskazuje art. 28 ust. 1 ustawy o rehabilitacji. Może się o niego ubiegać każdy pracodawca, który:
• prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy,
• zatrudnia nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
• osiąga przez minimum sześć miesięcy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych:
– co najmniej 40 proc., w tym co najmniej 10 proc. ogółu zatrudnionych muszą stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
– co najmniej 30 proc., gdy pracodawca zatrudnia osoby niewidome lub psychicznie chore albo upośledzone umysłowo zaliczone do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Powyższym wskaźnikom musi towarzyszyć spełnienie dodatkowych warunków, tj.
• obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy chronionej muszą odpowiadać przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz uwzględniać potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniać wymagania dostępności do nich (okoliczności te stwierdza na wniosek pracodawcy Państwowa Inspekcja Pracy),
• jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.
Zgodnie ze stanowiskiem Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych z 10 lutego 2009 (BON-I-5232-114-IKW/08) przez zapewnienie doraźnej opieki medycznej należy rozumieć m.in. pomoc w nagłych urazach i wypadkach przede wszystkim na miejscu zdarzenia do czasu przybycia lekarza. Pomoc taką powinien świadczyć wyłącznie wykwalifikowany personel medyczny, tj. lekarz lub pielęgniarka. Obowiązek zapewnienia tej doraźnej opieki jest spełniony także przez zawarcie umowy o świadczenie doraźnej opieki medycznej z zakładem opieki zdrowotnej.
Przykład
Pracodawca zatrudnia 100 pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym 50 osób niepełnosprawnych. Natomiast dziesięć osób zatrudnionych ma znaczny stopień niepełnosprawności, a pięć umiarkowany stopień niepełnosprawności.
Spółka prowadzi działalność gospodarczą od trzech lat, ale od roku osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości powyżej 40 proc. (w tym co najmniej 10 proc. osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem).
Pracodawca spełnia warunki dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej i ma odpowiedni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, których wymaga się od pracodawcy ubiegającego się o status zpch.
Wniosek do wojewody
Pracodawca, który spełnia warunki do przyznania statusu zpch, może wystąpić o jego uzyskanie do właściwego miejscowo wojewody, który wydaje w tej sprawie decyzję.
Gdy ta decyzja jest pozytywna, pracodawca posiadający status zpch musi pamiętać, że ma obowiązek poinformować wojewodę o każdej zmianie dotyczącej spełnienia warunków i realizacji obowiązków dotyczących zpch (art. 30 ust. 4 ustawy o rehabilitacji).
Status zakładu pracy chronionej przyznawany jest podmiotowo co do całości prowadzonej przez danego pracodawcę działalności gospodarczej (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 14 września 2010, VI SA/Wa 980/10, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 lutego 2010, II GSK 389/09). Oznacza to, że wojewoda wydaje decyzję w stosunku do konkretnego przedsiębiorcy.
Co można zyskać
Z posiadaniem statusu zpch wiążą się liczne udogodnienia, które przysługują przedsiębiorcy. Zalicza się do nich m.in.
• możliwość otrzymania dofinansowania wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w pełnej wysokości,
• zwolnienie z podatków i opłat wymienionych w ustawie,
• możliwość korzystania z tych samych refundacji, które przysługują przedsiębiorcom niemającym statusu zakładu pracy chronionej >szerzej na str. 9.
Od 1 stycznia 2011 nie każdy pracodawca mający status zpch może korzystać ze zwolnień podatkowych. Z podatków i opłat są zwolnieni tylko spełniający warunek, o którym mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o rehabilitacji (na mocy zmienionego art. 31 ust. 1 tej ustawy). W praktyce oznacza to, że od 1 stycznia 2011 prawo do zwolnień mają tylko te zpch, które osiągają wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 30 proc. niewidomych lub psychicznie chorych albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
A jak obliczyć ten wskaźnik? Na podstawie stanowiska BON z 11 lutego 2011 (BON-I-5232-1-PM/11) przy jego obliczaniu rodzaje niepełnosprawności można traktować łącznie lub rozłącznie.
Dlatego zgodne z prawem będzie uwzględnianie przy obliczaniu wskaźnika równocześnie osób niepełnosprawnych niewidomych (znaczny lub umiarkowany stopień z symbolem na orzeczeniu 04-O), chorych psychicznie (niezależnie od stopnia niepełnosprawności) i upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym.
W stanowisku tym BON stwierdziło ponadto, że wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych należy liczyć w stosunku do wszystkich zatrudnionych.
Przykład
Spółka X zatrudniająca 100 pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym 50 osób niepełnosprawnych, która nie ma pracowników ze schorzeniami szczególnymi, nie może korzystać od 1 stycznia 2011 ze zwolnień (m.in. z podatku od nieruchomości).
Natomiast spółka Y, zatrudniająca 100 pracowników w przeliczeniu na etaty, w tym 80 osób niepełnosprawnych, z których 75 osób to osoby niewidome lub psychicznie chore, ma prawo nadal korzystać ze zwolnień z podatków. Osiągany przez nią wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 30 proc. niewidomych lub psychicznie chorych.
Schorzenia wskazane w art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o rehabilitacji mogą być potwierdzone zarówno orzeczeniem, jak i zaświadczeniem lekarza specjalisty.
Zakład pracy chronionej ma obowiązek utworzyć zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron). Jego środki przeznacza się na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej pracowników niepełnosprawnych >więcej na str. 9.
Zakłady aktywności zawodowej
W ustawie o rehabilitacji znajdziemy też przepisy dotyczące zakładów aktywności zawodowej (zaz). Zgodnie z jej art. 29 są to wyodrębnione organizacyjnie i finansowo jednostki tworzone po to, aby zatrudniać osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności i zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną.
Kto może utworzyć zaz? Uprawnione są: powiat, gmina, fundacja, stowarzyszenie oraz inne organizacje społeczne, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.
Decyzję o przyznaniu statusu zakładu aktywności zawodowej, potwierdzającą spełnianie wszystkich warunków, wydaje wojewoda. Podobnie jak zpch organizator zaz tworzy zakładowy fundusz aktywności, na który przeznacza m.in. pieniądze pochodzące ze zwolnień z podatków lokalnych.
Szczegóły dotyczące zakładów aktywności zawodowej oraz warunków, jakie musi spełnić organizator, aby uzyskać taki status, znajdują się w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 14 grudnia 2007 w sprawie zakładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).
Otwarty rynek pracy
Pozostali przedsiębiorcy, tzw. pracodawcy z otwartego rynku pracy (or), nie mają żadnych przywilejów. Ustawodawca nie nałożył na nich także dodatkowych obowiązków, które muszą spełniać np. zpch, o których mowa dalej.
Takich pracodawców nie obowiązuje zakaz zatrudniania osób z niepełnosprawnością, bez względu na jej stopień. Jednak w przypadku osoby zaliczonej do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności pracodawca musi albo przystosować stanowisko pracy do jej potrzeb, albo zatrudnić ją w formie telepracy.
Uchwalona 8 stycznia 2010 nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU nr 40, poz. 223) zniosła obowiązek uzyskania przez pracodawcę or zamierzającego przyjąć osobę niepełnosprawną zaliczoną do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności pozytywnej opinii inspektora pracy o przystosowaniu stanowiska pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika.
Od 31 marca 2010, czyli od wejścia w życie tej nowelizacji, nie ma zatem wymogu uzyskiwania opinii PIP. Na pracodawcy nadal jednak ciąży konieczność dostosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Inspekcja Pracy nadal przeprowadza kontrole w tym zakresie. Jeśli stwierdzi uchybienia, pracodawcy grozi grzywna.
Wytyczne dotyczące wymogów związanych z odpowiednim przystosowaniem stanowiska pracy zawarte zostały w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 42/09 głównego inspektora pracy z 5 czerwca 2009 „Zasady przeprowadzania kontroli związanych z realizacją przez organy Państwowej Inspekcji Pracy obowiązków wynikających z postanowień ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych”.
Kto płaci składki
Pracodawcy, którzy nie osiągają odpowiedniego wskaźnika zatrudnienia, muszą co miesiąc obowiązkowo wpłacać pieniądze na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Zobowiązani do tego są:
• pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi poniżej 6 proc.,
• państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne będące jednostkami budżetowymi, zakładami budżetowymi albo gospodarstwami pomocniczymi, instytucje kultury oraz jednostki organizacyjne zajmujące się statutowo ochroną dóbr kultury uznanych za pomnik historii, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi poniżej 6 proc.,
• państwowe i niepaństwowe szkoły wyższe, wyższe szkoły zawodowe, publiczne i niepubliczne szkoły, zakłady kształcenia nauczycieli oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi poniżej 2 proc.
Wysokość wpłat stanowi iloczyn 40,65 proc. przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników. Ta liczba odpowiada różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6 proc. a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.
Zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawy o rehabilitacji przeciętne wynagrodzenie oznacza wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale. Na jego podstawie ustala się wysokość dofinansowania od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego kwoty wynagrodzenia z poprzedniego kwartału.
Przykład
Przedsiębiorca w październiku br. zatrudnia 100 pracowników, z których cztery osoby są niepełnosprawne. Stanowią one 4 proc. ogółu zatrudnionych. Do osiągnięcia wymaganego 6-proc. wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych przedsiębiorcy brakuje dwóch pracowników niepełnosprawnych.
Dlatego wyliczając kwotę obowiązkowej wpłaty na PFRON, musi on pomnożyć 40,65 proc. przeciętnego wynagrodzenia przez 2 (liczba brakujących pracowników niepełnosprawnych do osiągnięcia 6-proc. wskaźnika) i przez kwotę przeciętnego wynagrodzenia w danym kwartale.
Przyjmując za podstawę rachunków przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2011 (3366,11 zł), kwota wpłaty na PFRON wyniesie 2736,65 zł.
40,65 proc. x 3366,11 zł x 2 = 2736,65 zł
Pracodawcy mogą obniżyć wymagany wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
Takie prawo daje im zatrudnienie osób ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy. Zaliczamy do nich:
• chorobę Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• paraplegię, tetraplegię, hemiplegię,
• znaczne upośledzenie widzenia (ślepotę) oraz niedowidzenie,
• głuchotę i głuchoniemotę,
• nosicielstwo wirusa HIV oraz chorobę AIDS,
• epilepsję,
• przewlekłe choroby psychiczne,
• upośledzenie umysłowe,
• miastenię,
• późne powikłania cukrzycy.
Niektórzy poza listą
Do liczby pracowników, od której zależy obowiązek wpłaty na PFRON, nie należy, zgodnie z art. 21 ust. 5 ustawy o rehabilitacji, wliczać
• osób niepełnosprawnych, które przebywają na urlopach bezpłatnych oraz
• osób niebędących osobami niepełnosprawnymi zatrudnionych:
– na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego,
– przebywających na urlopach wychowawczych,
– nieświadczących pracy w związku z odbywaniem służby wojskowej albo służby zastępczej,
– będących uczestnikami Ochotniczych Hufców Pracy,
– nieświadczących pracy w związku z uzyskaniem świadczenia rehabilitacyjnego,
– przebywających na urlopach bezpłatnych, których obowiązek udzielenia określają odrębne ustawy.
Przykład
Pan Andrzej wylicza co miesiąc stan zatrudnienia pracowników pełnosprawnych i niepełnosprawnych na potrzeby PFRON. We wrześniu br. z 50 pracowników, których zatrudnia, jedna osoba niepełno- sprawna przebywała na urlopie bezpłatnym, natomiast dwie osoby pełnosprawne przebywały na urlopie macierzyńskim.
Z tych osób do stanu zatrudnienia pan Andrzej nie wliczy tylko osoby niepełnosprawnej przebywającej na urlopie bezpłatnym, bo została ona wymieniona w katalogu z art. 21 ust. 5 ustawy o rehabilitacji jako niepodlegająca wliczeniu do stanu zatrudniania. Wliczy natomiast osoby pełnosprawne przebywające na urlopie macierzyńskim.
Wpłat na PFRON nie muszą dokonywać:
• pracodawcy zatrudniający mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
• pracodawcy osiągający wymagane przez ustawę (lub obniżone) wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych,
• publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne niedziałające w celu osiągnięcia zysku, których wyłącznym przedmiotem prowadzonej działalności jest rehabilitacja społeczna i lecznicza, edukacja osób niepełnosprawnych lub opieka nad osobami niepełnosprawnymi,
• pracodawcy prowadzący zakłady pracy będące w likwidacji albo co do których ogłoszono upadłość,
• placówki dyplomatyczne i urzędy konsularne, przedstawicielstwa i misje zagraniczne.
Ulgi we wpłatach do funduszu
Zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty muszą co miesiąc dokonywać wpłat na PFRON, jeżeli wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych jest u nich niższy niż 6 proc.
Taki pracodawca może jednak obniżyć te wpłaty z tytułu zakupu produkcji lub usługi z wyłączeniem handlu (na mocy art. 22 ustawy o rehabilitacji). Jego kontrahentem musi być firma zatrudniająca co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągająca co najmniej 30-procentowy wskaźnik zatrudnienia osób będących osobami niepełnosprawnymi:
• zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności lub
• niewidomymi, psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo albo osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Ważne!
Aby pracodawca mógł udzielać ulg we wpłatach na PFRON, nie musi mieć statusu zakładu pracy chronionej.
Przykład
Pani Elżbieta zatrudnia 70 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, w tym 30 niepełnosprawnych, z których sześciu ma umiarkowany stopień niepełnosprawności, a reszta lekki.
Żaden z niepełnosprawnych nie ma schorzenia wymienionego w ustawie (upośledzenie umysłowe, choroby psychiczne, choroby narządu
wzroku, epilepsja czy całościowe zaburzenia rozwojowe). Oznacza to, że pani Elżbieta jako pracodawca nie może udzielać ulg we wpłatach na PFRON, ponieważ nie osiąga odpowiedniego wskaźnika.
Pracodawca, który spełnia kryteria do obniżenia innemu obowiązkowej wpłaty na PFRON, może wystawić nabywcy informację o kwocie obniżenia obliczonej według poniższego algorytmu:
KO = (SW : LP) x (ZR – Z6 proc.) x (PSP : PSO)
gdzie:
KO
– kwota obniżenia
SW
– sumy wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności pomniejszonych o należne od nich składki na ubezpieczenia społeczne
LP
– liczba pracowników niepełnosprawnych ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy
ZR
– rzeczywiste zatrudnienie wszystkich pracowników niepełnosprawnych
Z6
proc. – zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych zapewniające osiągnięcie wskaźnika w wysokości 6 proc.
PSP
– przychód ze sprzedaży własnych usług (z wyłączeniem handlu) lub produkcji, zrealizowanych w danym miesiącu na rzecz pracodawcy zobowiązanego do wpłat
PSO
– przychód ogółem uzyskany w tym miesiącu ze sprzedaży własnej produkcji lub usług, z wyłączeniem handlu
Przykład
Pan Zbigniew zatrudnia 60 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, w tym 30 niepełnosprawnych. Wszyscy mają znaczny stopień niepełnosprawności. Współpracuje ze spółką X, która co miesiąc musi wpłacać na PFRON, ponieważ nie zatrudnia odpowiedniej liczby osób niepełnosprawnych. We wrześniu 2011 pan Zbigniew sprzedał spółce X trzy komputery.
Wyliczając wskaźnik udziału przychodów, wziął pod uwagę PSP (łączną kwotę sprzedanych komputerów 3000 zł) oraz PSO (łączny przychód uzyskany w tym miesiącu ze sprzedaży produkcji własnej 20 000 zł). Kwoty te podaje się bez uwzględniania podatku VAT.
Pan Zbigniew musi wziąć jeszcze pod uwagę iloraz: SW – kwot wynagrodzeń osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (pomniejszonych o należne składki na ubezpieczenia społeczne po stronie pracownika) 12 000 zł i LP – liczby pracowników niepełnosprawnych ogółem (30 osób).
Ponadto od liczby osób niepełnosprawnych (ZR) trzeba odjąć te osoby, które zapewniają pracodawcy osiągnięcie 6-proc. wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych (Z6 proc.).
SW
– 12 000 zł
LP
– 30
ZR
– 30
Z6
proc. – 0,06 x 60
PSP
– 3000 zł
PSO
– 20 000 zł
Biorąc pod uwagę wszystkie wskaźniki, kwota obniżenia wyniesie 1584 zł.
12 000 zł : 30 x (30 – 0,06 x 60) x 3000 : 20 000 zł = 1584 zł
Warunkiem obniżenia wpłaty jest terminowe uregulowanie należności za zrealizowaną produkcję lub usługę oraz otrzymanie informacji o kwocie obniżenia. Ponadto informację o kwocie obniżenia sprzedający przekazuje nabywcy niezwłocznie po uregulowaniu należności w terminie określonym na fakturze.
Jeśli płatności są realizowane za pośrednictwem banku, to za datę zapłaty uważa się datę obciążenia rachunku bankowego nabywcy na podstawie polecenia przelewu.
Obniżenie wpłat na PFRON ograniczają pewne dodatkowe warunki, które pracodawca musi wziąć pod uwagę, obniżając własne wpłaty. Polegają one na tym, że gdy kwota obniżenia przewyższa:
• wartość zrealizowanej produkcji lub usługi, obniżenie wpłaty przysługuje tylko do wysokości kwoty określonej na fakturze,
• wysokość 80 proc. wpłaty na PFRON, którą nabywca powinien wpłacić w danym miesiącu, różnicę zalicza się na obniżenie wpłaty z tego tytułu w następnych miesiącach.
Przykład
Spółka X, która kupiła komputery od pana Zbigniewa, musi wpłacić na PFRON 1200 zł. W tym wypadku kwota obniżenia (1584 zł) przewyższa 80 proc. wpłaty (0,8 x 1200 zł = 960 zł).
Dlatego spółka X wykorzysta w zakresie obniżki tylko 960 zł, natomiast pozostałą część tej kwoty (1584 zł – 960 zł = 624 zł) będzie mogła wykorzystać w kolejnym miesiącu.
Przysługującą a niewykorzystaną kwotę obniżenia można uwzględnić we wpłatach na PFRON jeszcze przez 12 miesięcy, licząc od dnia uzyskania informacji o kwocie obniżenia. Po tym czasie informacja nie stanowi podstawy do dokonania obniżenia.
Uwaga na zmianę
Od 1 stycznia 2012 pracodawca prowadzący zpch będzie musiał osiągać wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 50 proc. W tym co najmniej 20 proc. ogółu zatrudnionych będą musiały stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Jednak zgodnie z nowelizacją ustawy o rehabilitacji (DzU z 2010 r. nr 226, poz. 1475) pracodawcy, którzy uzyskali status zakładu pracy chronionej przed 31 grudnia 2010, mają czas na zwiększenie wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych do 50 i 20 proc. do 30 czerwca 2012.
