Obowiązująca w Polsce konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 11 kwietnia 1980 (dalej konwencja) stanowi bardzo istotną, choć często zapominaną regulację, której znajomość powinna być podstawą świadomego regulowania stosunków umownych pomiędzy przedsiębiorcami posiadającymi siedziby w różnych państwach.

Celem regulacji było stworzenie jednakowych praw i obowiązków na gruncie prawa międzynarodowego oraz ograniczenie stosowania prawa krajowego w kontraktach profesjonalnych. Powszechny obrót handlowy z zagranicą wymaga od polskich podmiotów gospodarczych umiejętności posługiwania się tą regulacją oraz znajomości zasad skutecznego jej wyłączenia.

Kogo dotyczy

Regulacja dotyczy przedsiębiorców (stron umowy sprzedaży), którzy mają swoje siedziby handlowe w różnych państwach, a państwa te są stronami konwencji, lub jeżeli normy międzynarodowego prawa prywatnego wskazują, że prawem właściwym będzie prawo państwa konwencyjnego.

Pod pojęciem siedziby handlowej należy rozumieć nie tylko siedzibę statutową jednostki, ale również miejsce zamieszkania przedsiębiorcy bądź inne centralne miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli podmiot gospodarczy, w myśl konwencji, ma kilka siedzib, to właściwą będzie ta, z którą kontrakt i jego wykonanie jest związane najbliżej.

Konwencja nie będzie miała zastosowania, gdy fakt posiadania przez strony swoich siedzib w różnych państwach nie wynikał z umowy lub jakichkolwiek stosunków handlowych czy też informacji ujawnionych przed zawarciem lub w chwili zawarcia umowy.

Do takich sytuacji zaliczamy w szczególności te, w których pełnomocnik przedsiębiorstwa zagranicznego ukrywa fakt posiadania przez jego mocodawcę siedziby w innym państwie.

Uwaga!

P

rzedsiębiorcy dokonujący nabycia towarów na użytek osobisty, rodzinny lub do gospodarstwa domowego, aby nie podlegać postanowieniom konwencji, powinni o tym poinformować kontrahenta przed zawarciem umowy.

Do 2010 r. konwencję podpisało i ratyfikowało 76 państw z całego świata, w tym Niemcy, Francja, Czechy, USA, Rosja, Chiny.

Co reguluje

Konwencja reguluje sprzedaż towarów w międzynarodowym obrocie handlowym. Pod pojęciem dostawy towarów będą również rozumiane towary, które mają dopiero zostać wytworzone lub wyprodukowane, chyba że strona zamawiająca towary nie przyjmie na siebie obowiązku dostawy zasadniczej części materiałów niezbędnych do ich wykonania lub wyprodukowania.

Umową sprzedaży nie będzie w myśl konwencji zobowiązanie dostawcy towaru, które w przeważającej części polegać będzie na zapewnieniu siły roboczej lub świadczeniu innych usług.

Konwencja reguluje zawarcie umowy sprzedaży (w tym ofertę i sposoby jej przyjęcia oraz tryb zawarcia umowy) oraz prawa i obowiązki stron wynikające z takiej umowy, w szczególności obowiązki kupującego (w tym obowiązki zapłaty ceny i odbioru towaru), środki ochrony prawnej przysługujące stronom w razie naruszenia umowy, przejście ryzyka, odszkodowanie czy też skutki odstąpienia od umowy.

Konwencja nie reguluje przesłanek ważności samej umowy ani żadnego z jej postanowień lub jakichkolwiek zwyczajów bądź  skutków, jakie może mieć umowa w odniesieniu do własności sprzedanych towarów oraz odpowiedzialności sprzedawcy (producenta) za  utratę życia lub zdrowia w  związku z umową sprzedaży.

Sposoby wyłączenia

Zakres regulacji objęty konwencją jest bardzo szeroki, niemniej jej obowiązywanie nie ma charakteru obligatoryjnego, bo podstawową zasadą jest autonomia woli stron.

Uwaga! Przedsiębiorcy mogą przed zawarciem umowy lub w jakimkolwiek czasie po jej zawarciu wyłączyć jej stosowanie w całości lub w części poprzez odpowiednie postanowienia.

Do wyłączenia zastosowania konwencji i do zawarcia samej umowy sprzedaży nie jest wymagana forma pisemna, chyba że państwo – strona konwencji – zgłosiło zastrzeżenia (jest to możliwe, gdy prawo krajowe takiego państwa wymaga, aby umowy sprzedaży były potwierdzone na piśmie).

Wyłączenie może być uregulowane w umowie. Dopuszczalne jest również sporządzenie odrębnego dokumentu.

Przyjmuje się, że wyłączenia strony dokonują na przyszłość, jednak wyraźne odmienne postanowienia, np. o wyłączeniu ze skutkiem wstecznym, też są dopuszczalne.

Jak wyłączyć przepisy konwencji

Strony mogą wyłączyć zastosowanie konwencji w sposób jednoznaczny lub dorozumiany, wykorzystując jedną z poniższych metod:

1) wprowadzenie do umowy jednoznacznej klauzuli o przykładowej treści „do umowy nie stosuje się postanowień konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów”,

2) powołanie w umowie zastosowania ogólnych warunków jednej ze stron, w których konwencja została w sposób jednoznaczny wyłączona,

3) poddanie sporów wynikających z umowy prawu państwa niebędącego członkiem konwencji,

4) wybór prawa krajowego państwa – strony konwencji.

Przykład

Jeżeli umowa sprzedaży zawarta między podmiotem gospodarczym, mającym siedzibę w Polsce, i przedsiębiorcą, który na stałe mieszka w Niemczech, zawiera postanowienia, że spory będą rozstrzygane przez prawo polskie, to taki zapis, wobec braku innych okoliczności wskazujących wyraźnie na odmienną wolę stron, oznaczać będzie, że strony wciąż decydują się na stosowanie konwencji.

Strony powinny wyłączyć stosowanie konwencji wprost lub wskazać wyraźnie, że zastosowanie będzie miał polski kodeks cywilny.

Strony mogą również dokonać częściowego wyłączenia postanowień konwencji. Do takiej sytuacji dochodzi w sposób jednoznaczny przez wyłączenie stosowania konwencji w określonej części lub w sposób dorozumiany, np. gdy umowa sprzedaży zawiera postanowienia regulujące prawa i obowiązki stron odmiennie od postanowień konwencji.

Może to mieć miejsce również wskutek przywołania w umowie sprzedaży regulacji ogólnych warunków umownych. Niemniej jednak jednostronne oświadczenia jednej ze stron umowy o zastosowaniu ogólnych warunków czy też wskazania na fakturze, że do umowy nie stosuje się konwencji, nie będą skuteczne.

Brak wyłączenia konwencji spowoduje, że strony umowy będą musiały opierać swoje żądania i uprawnienia na regulacji międzynarodowej.

Komentuje Marta Daćków, LL.M., prawnik, współpracuje z Kancelarią Prawną Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy

Jeżeli strony decydują się na wybór konkretnego prawa materialnego, muszą zrobić to w sposób wyraźny i jednoznaczny, tak aby ocena tego wyboru nie nasuwała wątpliwości.

Strony często chcą uniknąć niepewności związanej ze stosowaniem konwencji lub obcego prawa, dlatego decydują się na zawarcie popularnej klauzuli o poddaniu umowy prawu krajowemu, właściwemu dla jednej ze stron umowy sprzedaży.

Nie należy tego mylić z umową dotyczącą jurysdykcji (wybór sądu jednego z państw, który będzie właściwy do rozstrzygnięcia sporu z danego stosunku prawnego). Niestety, często z uwagi na nieprecyzyjne sformułowanie klauzuli wyboru prawa krajowego, strony nie dokonują skutecznego wyłączenia przepisów konwencji.

Źródłem wątpliwości jest w szczególności fakt, że konwencja po jej ratyfikowaniu stanowi część porządku prawnego danego kraju, a nadto ma pierwszeństwo przed przepisami krajowymi. Dlatego też poddanie stosunków umownych prawu materialnemu państwa konwencyjnego nie stanowi o jednoznacznym wyłączeniu przepisów konwencji.

Ocena skuteczności wyłączenia powinna jednak każdorazowo uwzględniać okoliczności sprawy oraz zgodny zamiar stron.

Podstawa prawna: konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów sporządzona w Wiedniu 11 kwietnia 1980 (DzU z 1997 r. nr 45, poz. 286)

Zobacz serwis » Dobra Firma » Firma » Umowy gospodarcze » Umowy eksportowe