Spadek można otrzymać na dwa sposoby, a mianowicie: na mocy testamentu albo na podstawie przepisów [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] (jest to tzw. dziedziczenie ustawowe). Przy czym regulacje kodeksowe stosuje się automatycznie, jeżeli zmarły nie sporządził za życia testamentu.

W ostatniej woli można przekazać majątek dowolnie wybranej osobie lub osobom. Niemniej jednak pominięcie najbliższych powoduje, że należy się im od spadkobiercy czy też spadkobierców wskazanych w testamencie tzw. zachowek. W wyjątkowych sytuacjach rodzinę można pozbawić zachowku, czyli po prostu wydziedziczyć, ale tylko z bardzo ważnych przyczyn.

Warto też pamiętać, że nie może być spadkobiercą osoba prawna, która w czasie otwarcia spadku nie istnieje.

[srodtytul]Kiedy testament[/srodtytul]

Chociaż ostatnia wola może być przekazana ustnie (w obecności świadków), to najlepiej jest jednak sporządzić testament na piśmie.

Może to być nawet zwykła karta papieru i ręczne pismo. Pod warunkiem, że poza ostatnią wolą nie zabraknie na niej podpisu i daty (jeżeli daty nie będzie, to i tak będzie ważny, ale tylko gdy nie ma wątpliwości co do m.in. jego treści). Testament można sporządzić także w formie aktu notarialnego. Ma on wtedy moc dokumentu urzędowego i bardzo trudno jest podważyć potem jego ważność.

Za sporządzenie ostatniej woli rejentowi trzeba zapłacić 50 zł. Jeżeli jednak testament zawiera dodatkowo polecenie, zapis lub też pozbawia spadku spadkobiercę ustawowego, to wynagrodzenie notariusza może wynieść 150 zł.

Do tej kwoty doliczane są jeszcze: VAT (22 proc.) oraz opłata kancelaryjna w wysokości 6 zł za każdą stronę.

W swojej ostatniej woli można zobowiązać spadkobiercę – zarówno ustawowego, jak i testamentowego – do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby; jest to tzw. zapis. Z braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobiorca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

[ramka][b]Przykład[/b]

Plantacją rodzinną od lat opiekowała się jedna i ta sama osoba, która była zaprzyjaźniona ze spadkodawcą.

Sporządzający testament postanowił przekazać ją w testamencie synowi, ale chce odwdzięczyć się swojemu pracownikowi za wieloletnią pracę, zobowiązał więc syna do przekazania określonej sumy pieniędzy.[/ramka]

[srodtytul]Więcej niż jeden[/srodtytul]

Kodeks cywilny przewiduje przypadki, kiedy testament może być uznany za nieważny. Testament może sporządzić tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, jest więc np. poczytalna i pełnoletnia. Nieważny będzie testament osoby, która sporządziła go w stanie wyłączającym podjęcie świadomej decyzji, np. była ciężko chora.

Spadkodawca zawsze może zmienić testament albo go odwołać, np. przez sporządzenie nowego, zniszczenie starego lub pozbawienie go cech testamentu (zamazanie swojego podpisu).

Bywa i tak, że ważne są dwa testamenty. Dlatego, jeżeli właściciel nieruchomości zmieni decyzję i chce innej osobie zapisać swoją nieruchomość, musi zadbać, by zrobić to prawidłowo. W przeciwnym razie będzie obowiązywał nowy testament i stary w takim zakresie, w jakim nie jest sprzeczny z nowym.

[srodtytul]Zasady kodeksowe[/srodtytul]

Zasady dziedziczenia ustawowego obowiązują, gdy spadkodawca nie spisał testamentu. Wówczas spadek przypada w częściach ułamkowych jego rodzinie, a w jakich – to dokładnie mówi k.c. Nie ma więc gwarancji, że np. konkretną nieruchomość otrzyma ta a nie inna osoba z rodziny, chyba że pozostali się na to zgodzą.

W pierwszej kolejności prawo do spadku (np. budynku usługowego) przypada dzieciom i wdowie (wdowcowi). Schedę otrzymują w częściach równych. Trzeba jednak pamiętać, że gdy zmarły miał co najmniej trójkę dzieci, to małżonek nieżyjącego powinien dostać co najmniej 1/4 spadku (z tej 1/2 części spadku, która jest dzielona, ponieważ druga jej połowa przypada z mocy ustawy małżonkowi). Reszta (3/4 spadku) przypada dzieciom w częściach równych.

Może być i tak, że dziecko spadkodawcy nie żyje, wtedy jego część przypada jego dzieciom, tj. wnukom zmarłego. Majątek, jaki otrzymują – w miejsce dzieci spadkodawcy – dzielony jest między nie w częściach równych.

[ramka][b]Ważne[/b]

O tym, według jakich reguł spadkobiercy podzielą się zostawionym majątkiem, decyduje data śmierci. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Bez znaczenia jest natomiast to, kiedy zdecydują się na załatwienie spraw spadkowych.[/ramka]

[ramka][b]Kto dziedziczy i w jakiej kolejności[/b]

[b] jeżeli jest potomstwo[/b]

– dzieci, a jeśli one nie dożyły spadku

– wnuki, prawnuki,

– małżonek;

[b] gdy nie ma dzieci[/b]

– małżonek,

– rodzice;

[b] w sytuacji gdy nie ma potomstwa i nie żyje jedno z rodziców[/b]

– małżonek,

– żyjący rodzic,

– rodzeństwo, a jeśli brat czy siostra nie dożyli spadku – zstępni rodzeństwa (siostrzeńcy, bratankowie, ich dzieci);

[b] gdy zmarły nie miał dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa (siostrzeńców, bratanków, ich dzieci) wtedy dziedziczą:[/b]

– dziadkowie w częściach równych,

– jeśli dziadkowie nie dożyli spadku, w miejsce każdego z nich – ich zstępni, czyli wujowie, stryjowie, ciotki, a z ich braku

– cioteczne i stryjeczne rodzeństwo spadkodawcy;

[b] jeżeli nie ma nikogo z wcześniej wymienionych[/b]

– pasierbowie;

[b] gdy nie ma także pasierbów[/b]

– gmina, Skarb Państwa. [/ramka]