Zastaw rejestrowy jest popularnym sposobem zabezpieczania wierzytelności. Powody jego atrakcyjności to m.in. trwałość obciążenia zastawem rzeczy lub prawa bez względu na zmianę właściciela, skuteczność zabezpieczenia wobec osób trzecich poprzez domniemanie znajomości danych rejestrowych przez wszystkich uczestników obrotu prawnego, prostota i niskie koszty ustanowienia w porównaniu z innymi zabezpieczeniami.
Umowa zastawu jest zawierana w zwykłej formie pisemnej, a opłata od wniosku o wpis zastawu rejestrowego wynosi 200 zł i jest stała bez względu na wartość przedmiotu zastawu.
[srodtytul]Od chwili wpisu[/srodtytul]
Do powstania zastawu rejestrowego konieczne jest zawarcie umowy zastawniczej pomiędzy zastawcą (właścicielem przedmiotu zastawu) i zastawnikiem (wierzycielem) oraz wpis zastawu do rejestru zastawów prowadzonego przez właściwy sąd rejonowy. Zastaw powstaje dopiero z chwilą dokonania wpisu.
Od dnia wpisu w rejestrze zastawów nikt nie może zasłaniać się nieznajomością danych ujawnionych w rejestrze, chyba że mimo zachowania należytej staranności nie mógł o nich wiedzieć.
W szczególności w przypadku sprzedaży przedmiotu zastawu po dokonaniu wpisu zastaw nadal obciąża przedmiot zastawu, a wygasa wówczas, gdy nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o istnieniu zastawu rejestrowego w chwili wydania mu rzeczy lub przejścia na niego prawa obciążonego zastawem. W praktyce zapobiegliwy nabywca powinien uzyskać zaświadczenie o braku zastawu w Centralnej Informacji o Zastawach Rejestrowych.
[b]Przepisy ustawy chronią wierzyciela dopiero od dnia dokonania wpisu.[/b] Pomiędzy datą złożenia wniosku o wpis a datą jego dokonania upływa jednak nierzadko parotygodniowy okres oczekiwania. W tym czasie przedmiot zastawu może być np. zbyty przez zastawcę, co zazwyczaj unicestwi zabezpieczenie – doprowadzi do wygaśnięcia zastawu. Nie można od nabywcy wymagać większej staranności, niż właśnie sprawdzenia wpisów do rejestru według aktualnego stanu z chwili zbycia.
[srodtytul]Już istniejące i na przyszłość[/srodtytul]
Sposobem na rozwiązanie tego problemu może okazać się skorzystanie z możliwości ustanawiania zastawu na rzeczach przyszłych oraz dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłych.
Zgodnie z art. 7 ust. 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A828B4539222F1C4450038CE37CF3ABD?id=309917]ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów [/link]zastaw [b]może być ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążenie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.[/b]
Do kategorii rzeczy, które zastawca nabędzie w przyszłości, należą zarówno rzeczy, które w chwili zawierania umowy zastawniczej jeszcze w ogóle nie istnieją (np. maszyny, które będą dopiero wyprodukowane lub których produkcja się już zaczęła, ale nie jest jeszcze ukończona), jak i rzeczy, które istnieją w chwili zawierania umowy zastawniczej, ale nie należą jeszcze do majątku zastawcy (np. cudzy samochód dopiero przeznaczony do sprzedaży).
Zastawca może zatem w umowie zastawniczej oświadczyć, że nabędzie własność danej rzeczy w przyszłości i ustanowić na niej zastaw. Taki zastaw zostanie wpisany do rejestru, z tym że do czasu faktycznego nabycia własności przez zastawcę będzie niejako „bezprzedmiotowy”, „pusty”. Z chwilą nabycia własności powstanie automatycznie.
W przypadku rzeczy oznaczonej co do tożsamości i już istniejącej obciążenie zastawem nastąpi z chwilą zawarcia umowy zobowiązującej do przeniesienia własności (sprzedaży, zamiany, darowizny), gdyż zgodnie z prawem taka umowa przenosi własność na nabywcę (chyba że strony w umowie postanowią inaczej albo przepis szczególny inaczej stanowi).
W przypadku rzeczy przyszłej do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy – rzecz powinna zostać nabywcy wydana lub jej posiadanie powinno zostać przeniesione w jeden ze sposobów określonych w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksie cywilnym[/link].
[srodtytul]Nie tylko na rzeczach[/srodtytul]
Zastaw można nie tylko ustanawiać na rzeczach przyszłych, ale i dla zabezpieczenia wierzytelności przyszłych: terminowych (które powstaną dopiero w oznaczonym terminie), warunkowych (które powstaną dopiero po zaistnieniu określonego zdarzenia), a także innych wierzytelności przyszłych z już istniejącego stosunku prawnego (przyszłe raty czynszowe z zawartych umów najmu czy dzierżawy, cena za towary dostarczane w przyszłości na podstawie ramowej umowy sprzedaży).
Na gruncie obecnego stanu prawnego i orzecznictwa odrzuca się natomiast możliwość zabezpieczania wierzytelności ze stosunków jeszcze nieistniejących (których powstanie jest w całości sprawą przyszłości).
[ramka][b]Przykład[/b]
Przedsiębiorca kupuje linię technologiczną, która dopiero znajduje się w produkcji. Umowa sprzedaży przewiduje płatność zaliczkową (50 proc.) oraz zapłatę pozostałej części ceny (50 proc.) po odbiorze linii przez przedsiębiorcę od producenta. Zaliczkę przedsiębiorca finansuje sam. Zawiera umowę pożyczki, z której środki chce przeznaczyć na spłatę pozostałej części ceny.
Pożyczkodawca oczekuje zabezpieczenia rzeczowego i od powstania odpowiedniego zabezpieczenia uzależnił w umowie wypłatę środków z pożyczki. Pożyczkobiorca nie posiada w chwili podpisywania umowy pożyczki składników majątku o wartości satysfakcjonującej pożyczkodawcę.
Określoną wartość będzie przedstawiać dopiero linia znajdująca się w produkcji. Pożyczkobiorca ustanawia zastaw na linii technologicznej jako rzeczy przyszłej. Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów. Zastaw powstanie z chwilą przekazania linii technologicznej pożyczkobiorcy. Od tej chwili, jeszcze przed wypłatą środków z pożyczki, zabezpieczona jest wierzytelność pożyczkodawcy.[/ramka]
[ramka][b]Przykład[/b]
Bank udziela kredytu na zakup określonej maszyny, warunkując uruchomienie środków ustanowieniem zastawu i wpisem do rejestru zastawu. Z kolei sprzedawca maszyny skutecznie zastrzega w umowie sprzedaży przejście własności maszyny na nabywcę z chwilą zapłaty pełnej ceny.
Kredytobiorca oświadcza w umowie zastawniczej,że zawarł umowę sprzedaży i nabędzie własność określonej maszyny po zapłacie ceny oraz ustanawia na niej zastaw rejestrowy. Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów. Bank może uruchomić środki.
Zastaw powstanie z chwilą zapłaty ceny przez bank na rachunek sprzedawcy zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy. Z chwilą otrzymania przelewu środków z banku przez sprzedawcę wierzytelność banku z tytułu kredytu zaczyna być zabezpieczona zastawem rejestrowym. [/ramka]
[ramka][b]Uwaga [/b]
W interesie wierzyciela leży sprawdzenie, czy do przeniesienia własności rzeczywiście doszło poprzez np. kontrolę treści umowy sprzedaży, a w przypadku rzeczy przyszłej zażądanie np. protokołu zdawczo-odbiorczego. Odpowiednie uprawnienia kontrolne można zastrzec w samej umowie zastawniczej.[/ramka]
[i]Autorka jest prawnikiem w BMSP Boryczko Malinowska Świątkowski i Partnerzy [/i]