Trudności w dostępie do źródeł finansowania w największym stopniu odczuwają spółki we wczesnych fazach rozwoju, w szczególności zaś nowo powstałe firmy z sektora zaawansowanych technologii. Brak wymaganej zdolności kredytowej oraz nieugruntowana pozycja rynkowa czyni je niewiarygodnym partnerem biznesowym dla banków.

Również kapitał podwyższonego ryzyka, będący teoretycznie naturalnym źródłem finansowania innowacyjnych przedsięwzięć, jest w Polsce trudno dostępny dla spółek stawiających pierwsze kroki w biznesie. Wynika to z faktu, że krajowy rynek inwestorów indywidualnych (business angels) dopiero powstaje, natomiast wśród funkcjonujących funduszy private equity/venture capital (PE/VC) obserwuje się rosnące zainteresowanie większymi inwestycjami (często o wartości znacznie przewyższającej 5 mln euro). W efekcie dostępny w Polsce kapitał podwyższonego ryzyka finansuje przede wszystkim przedsiębiorstwa znajdujące się w fazie ekspansji. Firmy, które dopiero się rozwijają, mają zaś utrudniony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania.

W perspektywie najbliższych lat istnieje jednak realna szansa na zmniejszenie bariery finansowania dla małych i najmniejszych przedsiębiorstw. Opracowano wiele programów rządowych oraz wspólnotowych mających na celu wsparcie powstawania i rozwoju funduszy zalążkowych inwestujących w spółki na wczesnych etapach rozwoju.

W lutym rozstrzygnięty został konkurs wniosków w ramach poddziałania 1.2.3 sektorowego programu operacyjnego "Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw na lata 2004 - 2006" (SPO WKP), będącego pilotażowym programem dofinansowania funduszy zalążkowych w Polsce. Z budżetu poddziałania 1.2.3 SPO WKP (65 mln zł) wsparcie przyznano sześciu funduszom zalążkowym, które podejmą się finansowania innowacyjnych projektów o wysokim ryzyku, niebędących dotychczas obiektem zainteresowania tradycyjnych funduszy PE/VC.

Lista funduszy zalążkowych dofinansowanych w ramach poddziałania 1.2.3 SPO WKP:

- BIB Seed Capital (Poznań);

- Business Angel Seedfund (Gdańsk);

- IIF Seed Fund (Kraków);

- MCI. Bio Ventures (Wrocław);

- Silesia Fund (Katowice);

- Spółka Zarządzająca Funduszami Kapitału Zalążkowego Satus (Bielsko-Biała).

W perspektywie finansowej UE (2007 - 2013) wsparcie dla funduszy kapitału zalążkowego dostępne będzie w ramach:

- Programu operacyjnego "Innowacyjna gospodarka",

- inicjatywy JEREMIE,

- Programu na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji (EIP).

Wsparcie oferowane w ramach działania 3.2 PO IG ("Wspieranie funduszy kapitału podwyższonego ryzyka") ma być rodzajem zachęty dla inwestorów prywatnych do lokowania kapitału, poprzez fundusze zalążkowe, w przedsiębiorstwa rozpoczynające lub rozwijające działalność biznesową w zakresie innowacji lub aktywności badawczo-rozwojowej.

Jeśli zachęta ta okaże się skuteczna, już w najbliższej przyszłości możemy się spodziewać większego i łatwiejszego dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania dla innowacyjnych przedsięwzięć.

Budżet działania 3.2 (180 mln euro) zostanie przeznaczony na dokapitalizowanie funduszy podwyższonego ryzyka, w szczególności zaś funduszy zalążkowych. Mogą się one ubiegać o dokapitalizowanie w wysokości od 15 do 50 proc. całkowitego kapitału danego funduszu oraz refundację do 65 proc. kosztów związanych z przygotowaniem i monitoringiem inwestycji.

Za realizację działania 3.2 na poziomie operacyjnym odpowiada Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK). Przeprowadzi on procedurę oceny wniosków i dokona wyboru najlepszych ofert inwestycyjnych przedstawionych przez fundusze kapitału zalążkowego.

Wybrane w konkursie fundusze będą dokonywały inwestycji kapitałowych o wartości do 1,5 mln euro w spółki znajdujące się na wczesnych etapach rozwoju. Największą szansę na dokapitalizowanie mają fundusze zarządzane przez doświadczonych menedżerów, dysponujące odpowiednio dużym kapitałem oraz posiadające jasno sprecyzowaną strategię inwestycyjną.

W ramach działania 3.2 PO IG obowiązywać będą preferencyjne warunki dla inwestorów prywatnych dotyczące zwrotu kapitału i podziału ewentualnych zysków, co z punktu widzenia inwestorów zmniejszy ryzyko finansowania przedsięwzięcia. Po dezinwestycji, na początku spłacane będą wkłady kapitałowe inwestorów prywatnych, a następnie kwota dofinansowania uzyskana w ramach działania 3.2 PO IG, przy czym kwota ta będzie mogła być powtórnie wykorzystana przez fundusz, zgodnie z zasadami działania.

Rozpoczęcie rundy aplikacyjnej w ramach działania 3.2 PO IG nastąpi zapewne w III kwartale tego roku.

Program JEREMIE ma ułatwić dostęp do źródeł finansowania małym i średnim przedsiębiorcom. Jest on wspólną inicjatywą Komisji Europejskiej oraz Grupy Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Uczestnictwo krajów UE w inicjatywie ma charakter opcjonalny. Aby skorzystać z JEREMIE, dany kraj członkowski musi jednak przeznaczyć na poczet programu pewną ilość środków finansowych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), przyznanych mu w ramach polityki spójności na lata 2007 - 2013.

Co prawda, nie ustalono dolnego limitu odnośnie do wymaganej wysokości wkładu członkowskiego, jednak według ekspertów z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) minimalny wkład na potrzeby realizacji programu szacowany jest na poziomie ok. 70 mln euro.

Komisja Europejska zaleca z kolei przeznaczenie na realizację JEREMIE w danym kraju min. 5 proc. środków przyznanych w ramach EFRR.

Dotychczas umowę na zarządzanie w ramach JEREMIE częścią środków przyznanych z EFRR podpisały m.in. Słowacja i Grecja oraz regiony Lombardii.

W Polsce obecnie toczą się rozmowy z przedstawicielami EFI i Komisji Europejskiej na temat potencjalnego przystąpienia Polski do programu. Na razie wyraźne zainteresowanie udziałem w JEREMIE wykazały jedynie województwa wielkopolskie oraz dolnośląskie. Pojawiają się też spekulacje, że jeśli Polska w ogóle zdecyduje się na udział w programie, to najprawdopodobniej tylko na poziomie regionalnym, w zależności od woli władz samorządowych poszczególnych województw.

Uczestnictwo w JEREMIE umożliwi krajom członkowskim UE oraz ich regionom przekształcenie części uzyskanych przez nie środków z funduszy strukturalnych w instrumenty finansowe (kapitał podwyższonego ryzyka, gwarancje, poręczenia, mikrokredyty itp.), zaprojektowane specjalnie na potrzeby finansowania sektora MŚP. W przeciwieństwie do jednorazowych dotacji, będą one odnawialne. Dzięki temu każde euro z budżetu będzie generować od 2 do 10 euro wartości oferowanych produktów finansowych.

Powstały w ten sposób efekt mnożnikowy przyniesie o wiele większe korzyści dla małych i średnich przedsiębiorstw niż system dotacji.

W obecnej perspektywie finansowej (2007 - 2013) JEREMIE będzie zarządzany przez Europejski Fundusz Inwestycyjny, przy czym, na poziomie krajowym, środkami EFI będzie administrował Fundusz Zarządzający wybrany przez władze krajowe w drodze przetargu. Zasadniczą rolą Funduszu Zarządzającego będzie modelowanie oferty finansowej oraz wybór i akredytacja lokalnych pośredników finansowych, którzy otrzymany kapitał będą przekształcali na produkty finansowe dla przedsiębiorstw (tj. m.in. kapitał podwyższonego ryzyka).

Pierwszeństwo w dostępie do kapitału będą miały mikro- i małe przedsiębiorstwa oraz wysoce innowacyjne projekty inwestycyjne.

Środki finansowe zwrócone przez przedsiębiorstwa dostawcom kapitału w wyniku spłaty kredytu lub pożyczki, wyjścia z inwestycji funduszu P /VC oraz nadwyżki po wykorzystaniu gwarancji zostaną przekazane na konto Funduszu Zarządzającego i ponownie wykorzystane na rzecz tworzenia produktów finansowych dla MŚP, zapewniając tym samym ciągłe wsparcie działalności i rozwoju przedsiębiorstw.

W porównaniu ze wsparciem oferowanym przedsiębiorcom w ramach funduszy strukturalnych, inicjatywa JEREMIE niesie ze sobą większe korzyści.

Przede wszystkim wykorzystane zostaną odnawialne formy finansowania, które w przeciwieństwie do jednorazowych dotacji gwarantują ciągłość i stabilność systemu wsparcia oraz w ogólnym rozliczeniu generują więcej środków dla przedsiębiorstw (efekt mnożnikowy).

Ponadto w ramach JEREMIE instytucje krajowe będą miały możliwość elastycznego wyboru produktów finansowych w budowaniu oferty odpowiadającej lokalnym potrzebom MŚP.

Program na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji (EIP) jest kontynuacją Wieloletniego Programu na rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości (MAP) realizowanego w latach 2001 - 2006. W ramach programu MAP stworzono trzy instrumenty finansowe, dostosowane do potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw.

W latach 2007 - 2013 realizacja tych instrumentów będzie kontynuowana. Na potrzeby programu EIP zostały one opracowane na nowo, w nieco zmienionym zakresie:

- program na rzecz szybko rozwijających się i innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw (GIF);

- system gwarancyjny dla małych i średnich przedsiębiorstw (SMEG);

- system rozwijania zdolności MŚP (CBS).

Na wdrożenie powyższych instrumentów finansowych w latach 2007 - 2013 przewidziano łączny budżet 1,1 mld euro, ustanowiony na poziomie wspólnotowym. O środki dostępne w ramach EIP Polska będzie musiała konkurować również z innymi krajami UE.

Instytucją zarządzającą dwoma pierwszymi programami w imieniu Komisji Europejskiej jest Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF), natomiast trzeci program zarządzany jest wspólnie przez międzynarodowe instytucje finansowe: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBRD), Europejski Bank Inwestycyjny (EIB), EIF oraz Bank Rozwoju Rady Europy (CEB). Nabór wniosków ruszy nie wcześniej niż na początku przyszłego roku.

Środki finansowe programu na rzecz szybko rozwijających się i innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw (GIF) zostaną rozdysponowane na inwestycje w fundusze PE/VC, które dostarczają małym i średnim przedsiębiorstwom kapitał własny lub inne formy kapitału podwyższonego ryzyka. W szczególności dokapitalizowywane będą małe lub nowo tworzone fundusze, w tym głównie fundusze regionalne, fundusze działające w określonych sektorach gospodarki lub określonych technologiach oraz fundusze finansujące procesy wdrażania wyników prac badawczo-rozwojowych.

Realizacja GIF przebiegać będzie w ramach dwóch komponentów. Pierwszy komponent - GIF 1 wspiera fundusze kapitału podwyższonego ryzyka inwestujące w przedsiębiorstwa we wczesnych fazach rozwoju (faza seed i faza start-up), natomiast zakres drugiego komponentu - GIF 2 obejmuje wsparcie inwestycji funduszy w przedsiębiorstwa znajdujące się na etapie ekspansji, przy czym ze środków GIF 2 nie można finansować transakcji wykupu oraz refinansowania.

Łączny udział dofinansowania na etapie GIF 1 wynosi od 10 do 25 proc. całkowitego kapitału danego funduszu oraz maksymalnie do 50 proc. w przypadku gdy: ¦ nowo tworzony fundusz prawdopodobnie odegra znaczącą rolę w stymulacji rozwoju rynku kapitału podwyższonego ryzyka w danym regionie lub w segmencie danej technologii; lub ¦ inwestycje funduszu skupiają się wokół MŚP wdrażających innowacje ekologiczne.

W ramach GIF 2 limity wsparcia wynoszą odpowiednio do 15 proc. całkowitego kapitału funduszu oraz maksymalnie do 25 proc., w przypadkach określonych powyżej.

Aby częściowo zrekompensować wysokie ryzyko inwestycji w MŚP, wynikające z niepewności biznesu oraz braku odpowiednich zabezpieczeń, w ramach systemu gwarancyjnego dla małych i średnich przedsiębiorstw (SMEG) zostaną zapewnione produkty gwarancyjne dla finansowania kredytowego (w tym mikrokredytowego), leasingowego, dla funduszy kapitału podwyższonego ryzyka oraz na sekurytyzację portfeli dłużnych MŚP.

Realizacja systemu rozwijania zdolności małych i średnich przedsiębiorstw (CBS) będzie przebiegała w obrębie dwóch rodzajów działań:

- działania z zakresu kapitału zalążkowego, w ramach którego można uzyskać dotację na utworzenie i rozwój funduszu kapitału zalążkowego oraz na długoterminowe zatrudnienie dodatkowego personelu specjalizującego się w nowoczesnych technologiach.

- działania z zakresu partnerstwa, które dostarcza dofinansowanie na dostosowanie procedur badania wiarygodności kredytowej do specyficznych warunków sektora małych i średnich przedsiębiorstw, dzięki czemu zwiększony zostanie napływ środków na finansowanie wierzytelności MŚP.

W Programie na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji EIP również obowiązuje reguła kontynuacji programu. W latach 2007 - 2013 środki uzyskane w momencie wyjścia z inwestycji gromadzone będą na oddzielnym rachunku powierniczym EFI, z możliwością powtórnego ich wykorzystania w ramach działalności o takim samym charakterze. Natomiast po 31 grudnia 2013 roku wszystkie środki zgromadzone na rachunkach powierniczych EFI zasilą ogólny budżet Unii Europejskiej.

Oferta unijnych programów wspierających powstawanie i rozwój funduszy kapitału podwyższonego ryzyka jest dość bogata i teoretycznie stanowi doskonałą podstawę do stworzenia kompleksowego systemu finansowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. Jednakże istnieje ryzyko, że mimo wielości opracowanych zachęt, okażą się one niewystarczająco atrakcyjne z punktu widzenia funduszy. Niemniej jednak stosunkowo duże zainteresowanie pilotażowym instrumentem wsparcia w ramach poddziałania 1.2.3 SPOWKP oraz sukcesy w realizacji podobnych inicjatyw, m.in. w Wielkiej Brytanii czy Izraelu, pozwalają optymistycznie patrzeć w przyszłość z nadzieją, że już niedługo powstanie u nas prężny sektor Hi-Tech.

Autorka jest konsultantem w Zespole Doradztwa Europejskiego Accreo Taxand