Przed rozpoczęciem działalności w Rosji warto więc dobrze przeanalizować rynek. Trzeba też mieć znaczne fundusze na początek i zapas na przyszłość, który pozwoli kredytować lokalnych odbiorców. Te specyficzne reguły gry wiążą się ze sporym ryzykiem, ale przeważnie warto je podjąć.
Warunkiem rozpoczęcia działalności gospodarczej w Rosji jest uzyskanie przez polskiego przedsiębiorcę pozwolenia na pobyt i pracę w tym kraju. Wydają je regionalne przedstawicielstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Do wniosku o pozwolenie należy dołączyć:
- kopię dokumentu potwierdzającą nabyte w Polsce kwalifikacje zawodowe (np. dyplom wyższej uczelni),
- kopię świadectwa rejestracji w Rosji jako indywidualnego przedsiębiorcy,
- kopię pozwolenia na wjazd na terytorium Rosji.
Wszystkie dokumenty wystawione w Polsce muszą być potwierdzone przez rosyjskie placówki dyplomatyczne (ambasadę lub konsulat), przetłumaczone na język rosyjski i poświadczone notarialnie. Na rozpatrzenie wniosku średnio trzeba poczekać około miesiąca.
Oczywiście każdy, kto chce przebywać w Rosji, także w celu prowadzenia firmy, musi mieć wizę na cały ten okres.
Najpopularniejszą formą prowadzenia działalności w Rosji, także przez cudzoziemców, jest spółka z o.o. Może być ona prowadzona przez jedną lub kilka osób fizycznych bądź prawnych, nie może być ich jednak więcej niż 50.
Jeżeli spółkę zakłada jedna osoba, wówczas dokumentem założycielskim jest zatwierdzony przez nią statut. Jeśli jest to kilka osób, powinny one sporządzić pisemną umowę spółki. Minimalny kapitał wymagany do rejestracji spółki z o.o. wynosi 10 tys. rubli (ok. 350 dolarów). Może być on wniesiony w postaci gotówki lub aportem. Jego wartość zawsze musi być zatwierdzona przez wspólników. Jeżeli w spółce jest tylko jeden wspólnik, wówczas kapitał nie może być mniejszy niż 100-krotność minimalnej płacy.
Do rejestracji spółki z o.o. niezbędne są następujące dokumenty:
- statut spółki,
- protokół z walnego zgromadzenia wspólników lub akcjonariuszy,
- uchwała powołująca spółkę.
W wypadku spółki z o.o. rosyjskie przepisy nie wymagają notarialnego poświadczenia sporządzonej umowy. Cudzoziemiec, który zamierza założyć spółkę z o.o., musi natomiast dołączyć, przetłumaczony na język rosyjski, paszport. Jeżeli spółka polska jest udziałowcem spółki rosyjskiej, to do wniosku rejestracyjnego należy dołączyć notarialnie poświadczone kopie dokumentów statutowych (umowę spółki, wypis z rejestru sądowego, upoważnienia dla reprezentujących spółkę wobec osób trzecich).
Wydatki związane z rejestracją spółki na terenie Rosji wynoszą do 250 dolarów.
Każdy wspólnik może w dowolnym czasie wystąpić ze spółki bez potrzeby uzyskiwania zgody pozostałych wspólników. Spółka musi mu wówczas wypłacić jego udział w pieniądzu lub w naturze.
Wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości własnego udziału. Nie odpowiadają za działania innego wspólnika.
Przepisy rosyjskie dopuszczają tworzenie dwóch rodzajów spółek akcyjnych: zamkniętych oraz otwartych.
Spółki akcyjne zamknięte mogą mieć maksymalnie 50 akcjonariuszy (osób fizycznych lub prawnych). Ich minimalny kapitał założycielski wynosi 100 najniższych miesięcznych wynagrodzeń, czyli w praktyce ok. 50 tys. rubli. Spółka taka ma obowiązek prowadzenia rejestru akcjonariuszy oraz liczby i typów posiadanych przez każdego z nich akcji.
Akcjonariusz nie może domagać się od spółki części jej majątku w zamian za akcje, które są jego własnością. Jeśli chce je sprzedać, powinien przede wszystkim zaproponować to pozostałym akcjonariuszom i tylko w razie odmowy z ich strony może sprzedać akcje osobom trzecim po cenie nie niższej od tej, którą zaproponował akcjonariuszom.
Cechą spółki akcyjnej zamkniętej jest ograniczona odpowiedzialność właścicieli akcji. Nie odpowiadają oni za zobowiązania spółki, ta zaś nie odpowiada za prywatne zobowiązania akcjonariusza. Inaczej jest tylko wtedy, gdy spółka ma jednego akcjonariusza. W takim wypadku odpowiada on za zobowiązania spółki i odwrotnie.
Liczba akcjonariuszy otwartej spółki akcyjnej jest nieograniczona. Ich liczba, imienny wykaz akcjonariuszy oraz liczba i typ akcji, które są w ich posiadaniu, muszą być zamieszczone w prowadzonym przez spółkę specjalnym rejestrze. Jej minimalny kapitał założycielski wynosi równowartość 1000 najniższych pensji, czyli ok. 500 tys. rubli.
Struktura i zasady działania spółki akcyjnej otwartej są bardzo zbliżone do polskiej spółki akcyjnej notowanej na giełdzie. Także w tym wypadku akcjonariusz, który chce się pozbyć akcji, nie może domagać się w zamian części majątku spółki. Może jednak sprzedać je temu, kto zaproponuje lepszą cenę, bez zwracania się najpierw z propozycją do innych akcjonariuszy. Podobnie jak w spółce zamkniętej akcjonariusz otwartej spółki akcyjnej nie odpowiada za zobowiązania spółki, a ona nie odpowiada za prywatne zobowiązania akcjonariusza, z wyjątkiem sytuacji, gdy w spółce jest tylko jeden akcjonariusz.
Spółki z kapitałem zagranicznym mogą tworzyć w Rosji:
- zagraniczne osoby prawne,
- osoby fizyczne nieposiadające rosyjskiego obywatelstwa, mające miejsce stałego zameldowania za granicą (warunkiem jest, aby były one zarejestrowane jako prowadzące działalność gospodarczą w kraju, którego obywatelstwo posiadają, lub w którym znajduje się miejsce ich stałego zamieszkania)
- obce państwa,
- organizacje międzynarodowe.
Rodzaje firm z kapitałem zagranicznym to:
- przedsiębiorstwa mieszane -z częściowym udziałem kapitału zagranicznego oraz ich filie lub spółki córki,
- przedsiębiorstwa w 100 proc. należące do inwestorów zagranicznych oraz ich filie lub spółki córki,
- filie zagranicznych osób prawnych.
Rejestracją filii i przedstawicielstw zajmuje się Państwowa Izba Rejestracyjna, działająca pod nadzorem Ministerstwa Sprawiedliwości. Jeśli chce to zrobić polski przedsiębiorca, do wniosku o rejestrację musi dołączyć:
- wyciąg z polskiego Krajowego Rejestru Sądowego,
- notarialnie poświadczoną uchwałę o utworzeniu filii,
- zaświadczenie z banku potwierdzające istnienie rachunku bankowego,
- dowód posiadania odpowiednich środków finansowych,
- pełnomocnictwo dla osoby odpowiedzialnej za prowadzenie filii,
- regulamin przedstawicielstwa,
- pismo polecające od co najmniej dwóch partnerów rosyjskich, z którymi współpracuje polska firma.
Za rejestrację filii lub przedstawicielstwa pobierana jest tzw. opłata akredytacyjna. Roczna akredytacja filii lub przedstawicielstwa kosztuje 1000 dolarów. Za dwa lata trzeba zapłacić 2000 dolarów, za trzy lata - 2500 dolarów. W wypadku filii można też uzyskać akredytację na pięć lat. Wtedy trzeba za nią zapłacić 3500 dolarów.
Aktualne rosyjskie przepisy gwarantują, że majątek zagranicznego inwestora nie może podlegać przymusowej konfiskacie, nacjonalizacji czy rekwizycji. Zapewniają mu również stabilność warunków ekonomicznych na okres zwrotu kosztów inwestycji, ale nie dłużej niż na siedem lat. Stabilność ta polega na niezmiennym poziomie łącznych obciążeń podatkowych oraz braku ewentualnych ograniczeń w prowadzeniu działalności. Warunkiem jest, aby udział kapitału zagranicznego w danym przedsięwzięciu przekraczał 25 proc. Działający w Rosji inwestorzy zagraniczni, przy rozstrzyganiu sporów gospodarczych, mogą poddać się międzynarodowemu arbitrażowi. Zysk, po opłaceniu podatków, mogą bez przeszkód wywozić zagranicę, także w walucie obcej. Mogą również wywieźć majątek wwieziony uprzednio do Rosji.
Ciekawą formą, w jakiej można prowadzić w Rosji działalność, jest tzw. prywatny przedsiębiorca. Zwykle jest ona wykorzystywana przez małe firmy, ale coraz częściej pracują w tej formie również podmioty średnie i duże, dzieląc się formalnie na kilka czy nawet kilkanaście małych prywatnych przedsiębiorców.
Firmy takie rejestruje się w Wydziale Rejestracji Państwowej Rejonowej Inspekcji Podatkowej. W tym celu należy przedstawić zezwolenie na pracę wydawane przez służby migracyjne. Z wnioskiem w tej sprawie występuje firma zatrudniająca obcokrajowca - zagraniczna bądź rosyjska. Przy rejestracji niezbędne jest podanie Inspekcji swojego adresu do doręczeń oraz tego, pod którym firma prowadzi działalność. Należy również dostarczyć wizę.
Przedsiębiorca działający w Rosji musi płacić następujące podatki:
-dochodowy,
-majątkowy,
-od wartości dodanej,
-akcyzowy,
-jednolity podatek socjalny.
Według odrębnych zasad rozliczają się ci, którzy mogą korzystać z systemu uproszczonego albo korzystają z metody liniowej.
Odpowiednikiem polskiego VAT w Rosji jest podatek od wartości dodanej, czyli NDS. Płaci się go odsprzedaży towarów i usług.
Stawka podstawowa wynosi 20 proc., obniżone zaś 10 proc. i 0 proc. Stawką zerową objęty jest eksport i usługi, a 10 proc. - art. rolno-spożywcze oraz towary dla dzieci. Od sprzedaży wszystkich pozostałych towarów i usług należy odprowadzać do budżetu państwa 20 proc. VAT.
W Rosji można odliczać podatek naliczony przy zakupach. Podstawą do tego są faktury. W chwili odliczania przedsiębiorca musi już dysponować towarem, a transakcja musi być opłacona. Obowiązują kwartalne rozliczenia z VAT. Należy go odprowadzić do 20. dnia miesiąca następującego po zakończeniu każdego kwartału (tj. odpowiednio do 20 kwietnia, 20 lipca, 20 października lub 20 grudnia).
Podatek akcyzowy płaci się w Rosji od:
-produktów naftowych,
-napojów alkoholowych,
-piwa,
-wyrobów tytoniowych,
-samochodów osobowych,
-benzyny,
-gazu ziemnego.
Jego stawka jest zróżnicowana w zależności od towaru. Np. za litr czystego spirytusu trzeba zapłacić 16,2 rubla akcyzy. Za 1 litr szampana - 4 ruble, za 1 litr piwa od 1,4 do 4,6 rubla (w zależności od mocy). Za 1000 sztuk papierosów z filtrem -50 rubli plus 5 proc., za 1 tonę oleju napędowego -890 rubli.
Stawka podatku dochodowego od osób prawnych w Rosji wynosi 24 proc. Z tego 16 proc. przekazywane jest do budżetu regionu, w którym zlokalizowane jest przedsiębiorstwo, 6 proc. zasila budżet centralny, 2 proc. zaś pozostaje w budżecie lokalnym. Płaci się go raz na kwartał -28 kwietnia, 28 lipca, 28 października jednego roku oraz 28 marca następnego roku kalendarzowego. Stanowi on różnicę między przychodem a określonymi w przepisach kosztami jego uzyskania.
Podatek dochodowy przedsiębiorcy naliczają od: ostatecznej wartości środków trwałych oraz pozabilansowych (niewchodzących w skład majątku), gruntów, urządzeń, zapasów, wydatków (np. na zakup majątku trwałego, na prace budowlano-montażowe, na produkcję). Roczna stawka podatku majątkowego wynosi 2 proc. Liczy się go od średniej rocznej wartości majątku firmy. Płacony jest raz na kwartał: 20 kwietnia, 20 lipca,20 października i 20 marca następnego roku kalendarzowego.
Natomiast osoby fizyczne, a także przedsiębiorcy prowadzący działalność indywidualną, płacą 13 proc. podatek dochodowy, jeżeli są uznane za tzw. rosyjskich rezydentów podatkowych (w tym kraju znajduje się centrum ich interesów życiowych -osobistych i gospodarczych). Dla pozostałych podatek dochodowy wynosi 30 proc.
Dochody z dywidend w rosyjskich spółkach obciążone są 6 proc. podatkiem.
Jeżeli dochody osoby fizycznej pochodzą z wygranych w grach losowych i zakładach, a także niektórych wypłat ubezpieczeniowych, wówczas stawka podatkowa wynosi 35 proc.
Zasady unikania podwójnego opodatkowania między Polską a Rosją reguluje umowa z 22 maja 1992 r. Przewiduje ona tzw. metodę proporcjonalnego odliczania. Sprowadza się ona do obowiązku płacenia zaliczek w Rosji, a następnie rocznego rozliczenia w Polsce, z potrąceniem jedynie kwot uiszczonych wcześniej za granicą. Zagraniczne przychody pomniejsza się oczywiście o diety bądź to w wysokości 30 proc. diety dziennej, liczonej za każdy dzień pracy w Rosji (opłacalne przy zatrudnieniu powyżej 100 dni), bądź to całej stawki diety, ale tylko za 30 dni (opłacalne przy zatrudnieniu do 100 dni w roku).
Dzienna dieta przysługująca pracującym w Rosji wynosi 50 dolarów.
Pomniejszone o diety dochody należy przeliczyć na złotówki według kursu NBP z dnia otrzymania wynagrodzenia. Jeśli nie jest możliwe wskazanie takiej daty, należy zastosować średni kurs z dnia uzyskania przychodu. Kolejny krok to odjęcie zaliczek zapłaconych w Rosji oraz zryczałtowanych polskich kosztów uzyskania przychodu.
Od 2004 r. rosyjskie władze regionalne mogą wprowadzać na podlegającym im terenie podatek odsprzedaży. Obecnie obowiązuje on w Moskwie i Sankt Petersburgu. Jego stawka nie może przekroczyć 5 proc. i jest liczony od ceny sprzedawanego towaru lub usługi razem z VAT i akcyzą. Podatkiem od sprzedaży nie mogą być obciążone: usługi bankowe i ubezpieczeniowe, papiery wartościowe, nieruchomości, towary dla dzieci, pieczywo, mleko, lekarstwa i inne towary tzw. pierwszej potrzeby.
Kolejnym obciążeniem rosyjskich przedsiębiorców jest podatek socjalny, który płacą osoby prawne zatrudniające i wypłacające wynagrodzenia osobom fizycznym. Odpowiada on znanej u nas składce ubezpieczeniowej. Przedmiot opodatkowania stanowi w tym wypadku wypłata wynikająca z umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej. Nie dotyczy to jedynie wypłat na rzecz przedsiębiorców prywatnych wykonujących pracę na rzecz innej firmy. Stawka podatku socjalnego może łącznie przekroczyć nawet 37 proc. Z tego 28 proc. to fundusz emerytalny, 4 proc. - socjalny, od 0,4 proc. do 1,8 proc. - ubezpieczenie w razie nieszczęśliwego wypadku (wysokość zależy od rodzaju firmy), 3,6 proc. - fundusz zdrowia.
Do korzystania z uproszczonego, którego wybór zależy od samego zainteresowanego, systemu opodatkowania mają prawo przedsiębiorcy niebędący podatnikami NSD. Nie mogą go stosować:
- firmy, które mają filie i przedstawicielstwa,
- banki,
- firmy ubezpieczeniowe,
- pozarządowe fundusze emerytalne,
- fundusze inwestycyjne,
- profesjonalni udziałowcy rynku papierów wartościowych,
- lombardy,
- producenci towarów akcyzowych.
Podmioty stosujące system uproszony nie płacą już podatków od dochodu, NSD, od majątku przedsiębiorstwa. Ich obciążenie na rzecz fiskusa liczone jest od osiągniętych wyników gospodarczych, czyli od dochodów, pomniejszonych ewentualnie o poniesione wydatki. Stawki wynoszą 6 proc., jeżeli dochody nie są pomniejszane o wydatki, albo 15 proc., jeżeli doszło to takiego pomniejszenia. Zysk, stanowiący podstawę opodatkowania, musi wynikać z ksiąg ewidencyjnych firmy.
System opodatkowania w formie jednolitego podatku od dochodu przedsiębiorcy wykonującego kilka różnych rodzajów działalności gospodarczej ma zastosowanie m.in. do:
- usług weterynaryjnych,
- usług remontowych,
- obsługi technicznej i mycia samochodów,
- handlu detalicznego prowadzonego przez: sklepy i pawilony handlowe o powierzchni handlowej nie mniejszej niż 150 metrów kwadratowych, budki, kioski, stragany i inne obiekty sprzedaży ulicznej, w tym takie, które nie mają żadnej powierzchni stacjonarnej,
- usług żywienia zbiorowego na powierzchni mniejszej niż 150 metrów kwadratowych,
- usług transportowych, przewozowych (pasażerów i ładunków) wykonywanego przy użyciu nie więcej niż 20 pojazdów.
Podstawą obliczenia jednolitego podatku jest wielkość dochodu stanowiącego iloczyn dochodu z każdego z wykonywanych rodzajów działalności i wskaźnika (różnego dla różnych rodzajów działalności).
Okres, w jakim trzeba rozliczać jednolity podatek, to kwartał, stawka zaś to 15 proc. dochodów.
O tym, jak założyć firmę w innych krajach, czytaj: Własna firma za granicą
Nabywanie nieruchomości
Rosyjskie prawo cywilne pod pojęciem nieruchomości rozumie grunty, kopaliny, wydzielone akweny oraz wszystko to, co jest trwale związane z ziemią (w tym budynki i budowle oraz tereny zadrzewione). Wszystkie kopaliny znajdujące się w granicach terytorium Federacji Rosyjskiej są własnością państwową i mogą być przekazywane wyłącznie w użytkowanie, dla ściśle określonych celów.
Zgodnie art. 62 § 3 rosyjskiej konstytucji, teoretycznie, obcokrajowiec (zarówno osoba fizyczna, jak i prawna) ma takie samo prawo zakupu nieruchomości jak obywatel rosyjski. Wyjątki stanowią jedynie terytoria i miasta o znaczeniu strategicznym i wojskowym. Wystarczy zawrzeć umowę z właścicielem nieruchomości oraz zarejestrowanie jej we właściwym terytorialnie organie administracji państwowej. W praktyce jednak sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana. Przede wszystkim ziemia rolna należąca do państwa i samorządów może być wyłącznie dzierżawiona. Przed nabyciem nieruchomości każdy obcokrajowiec musi uregulować swój status prawny, czyli otrzymać pozwolenie na pracę, czasowy pobyt w Rosji, mieć wizę oraz dokument potwierdzający faktyczne przebywanie w miejscu zameldowania.
Po nabyciu nieruchomości należy niezwłocznie przerejestrować się we właściwym terytorialnie ze względu na miejsce położenia gruntu czy budynku urzędzie rejestracyjnym, wskazując jako swój nowy adres ten, który odpowiada nabytej nieruchomości.
Czasem warto kupić firmę
Specyfiką rosyjskiego rynku jest kupowanie gotowych firm. Z propozycją tego rodzaju przedsiębiorcy często wychodzą wobec obcokrajowców. Oferta dotyczy gotowych firm zarejestrowanych tylko w tym celu. Mają one zarejestrowaną nazwę, ustalony adres do doręczeń, opłacony ustawowy kapitał założycielski, są zarejestrowane w organie rejestrowym, posiadają konto rozliczeniowe w banku.
Rozwiązanie takie jest korzystne dla przedsiębiorców, którzy chcą szybko rozpocząć działalność i nie zamierzają zmieniać ustalonej już nazwy przedsiębiorstwa tak, aby np. było ono identyfikowane z należącym do nich podmiotem zagranicznym. Zmiana nazwy jest możliwa, ale nie ma sensu. Na przerejestrowanie przedsiębiorstwa na nową nazwę trzeba bowiem czekać dłużej niż na rejestrację firmy od początku.
Kupując w Rosji gotową firmę, trzeba zwrócić uwagę na kilka elementów. Po pierwsze, istotna jest data rejestracji. Jeśli firma została zarejestrowana wcześniej niż w aktualnym kwartale, to wśród jej dokumentów powinny się znajdować informacje na temat prowadzonej przez nią pełnej księgowości (bilans) i wyciągi dotyczące funduszu emerytalnego i ubezpieczenia socjalnego. W przeciwnym razie po zakupie firmy konieczne będzie bowiem odtworzenie księgowości. Warto też pamiętać, że Inspekcja Podatkowa ma prawo zablokować rachunek firmy, która w ustawowych terminach nie przekazuje rozliczeń, a brak prowadzenia przez jakiś czas (czy nawet od samego powstania) działalności nie zwalnia firmy z obowiązku prowadzenia księgowości i przekazywania na czas rozliczeń (mimo że wykazanie w nich kwoty będą zerowe).
Drugi istotny punkt to dane założyciela sprzedawanej firmy. Jeśli jest to osoba fizyczna, trzeba wcześniej sprawdzić, czy nie będzie problemów z przerejestrowaniem przedsiębiorstwa na kogoś innego. Trzecia kwestia dotyczy kapitału zakładowego. Ten, który wynika ze statutu firmy, może mieć postać majątku, np. komputer, faks, kopiarka. Po zakupie firmy taki majątek należy jak najszybciej spisać z ewidencji, gdyż przeprowadzając inwentaryzację majątku, Inspekcja Podatkowa może uznać, że był on fikcyjny. Jeśli natomiast ustawowy kapitał firmy ma postać środków pieniężnych, należy sprawdzić, czy pieniądze faktycznie znajdują się na rachunku firmy. Bardzo często gotowe firmy posiadają bowiem wirtualny kapitał. Dzieje się to w ten sposób, że przed rejestracją firmy przeznaczonej na sprzedaż bank wydaje dokument potwierdzający wpłatę 50 proc. kapitału zakładowego. Po otwarciu rachunku pieniądze są szybko wypłacane z konta. Dlatego też najbezpieczniejsza dla kupującego jest sytuacja, w której uzyska od kancelarii prawnej zaświadczenie, że zostało wpłacone do banku 100 proc. kapitału. Dodatkowo warto zobaczyć polecenie przelewu. Przy przerejestrowywaniu firmy na nowego właściciela kapitał musi być opłacony w całości. Jeśli nie jest, a zauważy to Izba Rejestracyjna, wszelkie zmiany w dokumentach mogą zostać uznane za nieobowiązujące. Nie zmieni tego nawet deklaracja o uzupełnieniu przez nabywcę firmy brakującej kwoty.
Ważne adresy
Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady Polski w Moskwie
123557 Moskwa
ul. Klimaszkina 4
tel. 0074 952 311 611
Wydział Ekonomiczno-Handlowy Konsulatu Generalnego RPw Sankt Petersburgu
193190 Sankt Petersburg
ul. Sowietskaja 12
tel. 0078 122 744 328
Wydział Ekonomiczno-Handlowy Konsulatu Generalnego RPw Kaliningradzie
236000 Kaliningrad
Prospekt Mira 81/2
tel. 0070 112 218 741
e-mail: postmaster@tpol.koenig.ru
Polsko-Rosyjska Izba Handlowa
02-061 Warszawa
ul. Wawelska 16
Tel. 022 825 61 60
Ambasada Federacji Rosyjskiej w Polsce
00-761 Warszawa
ul. Belwederska 25
tel. 022 810 48 22
e-mail: korfwaw@mail.ru
