O pomoc z funduszy strukturalnych w Polsce mogą się ubiegać przedsiębiorcy prowadzący lub rozpoczynający działalność gospodarczą. Niezbędnym elementem procesu pozyskiwania wsparcia jest spełnienie wymagań określonych dla poszczególnych działań w ramach mechanizmów wdrażających fundusze. Częstym elementem tzw. kryteriów wejścia, czyli kwalifikowalności danego przedsiębiorstwa do otrzymania pomocy publicznej, jest status przedsiębiorstwa w odniesieniu do jego wielkości.

Wielkość przedsiębiorstwa ma znaczenie jeśli chodzi o wysokość możliwej do uzyskania pomocy, a w wielu wypadkach decyduje nawet o możliwości otrzymania wsparcia. Uprzywilejowane w procesie pozyskiwania środków finansowych z funduszy unijnych są podmioty, które mogą zostać zaliczone do kategorii mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Wynika to z tego, że zarówno polityka Unii Europejskiej, jak i polityka polskich instytucji mających wpływ na rozwój przedsiębiorczości oraz uczestniczących w dysponowaniu środkami z funduszy europejskich skupia się na wzmacnianiu pozycji sektora MŚP.

W centrum zainteresowania instytucji udzielających wsparcia są w szczególności przedsiębiorcy z sektora MŚP inwestujący w nowoczesne technologie, wzmacniający konkurencyjność i prowadzący prace badawczo-rozwojowe. W latach 2007 - 2013 przedsiębiorcy z sektora MŚP uzyskali wyższy poziom możliwej do uzyskania pomocy publicznej niż firmy duże. Średnie przedsiębiorstwa mogą otrzymać wsparcie o 10 punktów procentowych wyższe niż duże przedsiębiorstwa, a mikro- i małe przedsiębiorstwa nawet o 20 punktów procentowych wyższe.

W procesie ubiegania się o wsparcie finansowe z funduszy UE podstawowe znaczenie ma zgodna z prawem identyfikacja zainteresowanego podmiotu. Prawidłowe określenie wielkości przedsiębiorstwa przysparza niejednokrotnie znacznych trudności przedsiębiorcom występującym o środki unijne. Przepisy dostarczają wytycznych określających progi zatrudnienia oraz progi dotyczące wskaźników finansowych przedsiębiorstwa, na podstawie których podmiot ma możliwość zakwalifikowania się do kategorii mikroprzedsiębiorstw, małych przedsiębiorstw, średnich przedsiębiorstw lub dużych przedsiębiorstw. W większości przypadków odniesienie się do tych podstawowych wskaźników jest wystarczające do prawidłowego określenia wielkości przedsiębiorstwa.

Jest jednak grupa podmiotów gospodarczych, które znajdują się na granicach poszczególnych przedziałów wskaźników, przekraczają lub spadają poniżej określonych progów, należą do dynamicznie się zmieniającej struktury powiązanych ze sobą firm, są przejmowane lub nabywają inne przedsiębiorstwa czy mają dominujący wpływ na inne podmioty. Dla tych przedsiębiorców odniesienie się w procesie analizy ich wielkości do podstawowych wskaźników jest niewystarczające. W takim wypadku konieczne jest przeanalizowanie bardziej szczegółowych przepisów regulujących zasady określania wielkości przedsiębiorstwa.

Szczegółowe przepisy określające wielkość przedsiębiorstw na jednolitym rynku europejskim określa zalecenie Komisji 2003/361/WE z 6 maja 2003 r. dotyczące definicji małych i średnich przedsiębiorstw wprowadzone jako załącznik do rozporządzenia Komisji (WE) nr 364/2004 z 25 lutego 2004 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 70/2001 i rozszerzające jego zakres w celu włączenia pomocy dla badań i rozwoju. Zalecenie zawiera charakterystyki poszczególnych rodzajów przedsiębiorstw z uwzględnieniem progów zatrudnienia oraz progów finansowych, których osiągnięcie kwalifikuje przedsiębiorcę do poszczególnych kategorii wielkości przedsiębiorstwa. Zgodnie z przepisami do określenia wielkości przedsiębiorstwa należy brać pod uwagę takie wskaźniki jak:

- wielkość zatrudnienia,

- roczny obrót,

- bilans roczny przedsiębiorstwa.

W przypadku wielkości zatrudnienia każde przekroczenie określonych progów powoduje utratę odpowiedniego statusu wielkości przedsiębiorstwa. Jeśli jednak chodzi o roczny obrót i całkowity bilans roczny, przedsiębiorca może wybrać dowolny z tych wskaźników do określenia swego statusu.

Przedsiębiorca nie musi więc spełniać obydwu warunków finansowych, aby być zaliczonym do określonej kategorii. Przekroczenie jednego z progów nie powoduje utraty jego statusu. Zabieg taki daje równe szanse przedsiębiorcom działającym w sektorze handlu, którzy mają zazwyczaj wyższy wskaźnik obrotu niż przedsiębiorstwa produkcyjne.

Przedstawione w tabeli obok dane dotyczące obrotu przedsiębiorstwa obliczane są bez uwzględnienia VAT oraz innych podatków pośrednich.

Przepisy wspólnotowe wprowadzają dodatkowy element rozróżniający podmioty działające na wspólnym rynku, tj. trzy kategorie przedsiębiorstw:

- przedsiębiorstwa niezależne (mają poniżej 25 proc. kapitału lub głosów w innych przedsiębiorstwach lub inne przedsiębiorstwa posiadają poniżej 25 proc. kapitału lub głosów w rozpatrywanych przedsiębiorstwach),

- przedsiębiorstwa partnerskie (mają od 25 proc. do 50 proc. kapitału lub głosów w innych przedsiębiorstwach lub inne przedsiębiorstwa posiadają od 25 proc. do 50 proc. kapitału lub głosów w rozpatrywanych przedsiębiorstwach),

- przedsiębiorstwa związane (wywierają dominujący wpływ, posiadają lub mają prawo do dysponowania większością kapitału lub głosów w innych przedsiębiorstwach lub inne przedsiębiorstwa wywierają dominujący wpływ, posiadają lub mają prawo do dysponowania większością kapitału lub głosów w rozpatrywanych przedsiębiorstwach).

Przynależność do jednej z powyższych kategorii determinuje sposób liczenia wielkości zatrudnienia oraz wskaźników finansowych badanego przedsiębiorstwa zgodnie z wielkościami przedstawionymi w tabeli. W przypadku przedsiębiorstwa niezależnego do obliczeń brane są jedynie dane tego przedsiębiorstwa.

Tymczasem dodanych przedsiębiorstwa mającego partnera dodawane są dane przedsiębiorstw partnerskich w takim stosunku, jaki udział posiadają w przedsiębiorstwie badanym.

Przedsiębiorstwo A ma 27 proc. udziałów w przedsiębiorstwie B. Do danych badanego przedsiębiorstwa A należy doliczyć 27 proc. liczby zatrudnionych pracowników w przedsiębiorstwie B oraz 27 proc. rocznego obrotu i bilansu rocznego tego przedsiębiorstwa.

W przypadku przedsiębiorstw związanych poszczególne dane dodawane są w całości.

Szczególną sytuacją są powiązania pomiędzy przedsiębiorcami a osobami fizycznymi. Zgodnie z regulacją wprowadzoną przez zalecenie Komisji tego typu powiązania mogą również zostać uznane za okoliczność powodującą uznanie przedsiębiorstwa za "związane z osobą fizyczną" lub z"grupą osób fizycznych działających wspólnie". Aby tak się stało, osoba fizyczna lub grupa osób fizycznych musi pozostawać z przedsiębiorstwem w takim związku, jak opisany powyżej związek pomiędzy przedsiębiorstwami "związanymi". Dodatkowo musi zostać spełniony warunek prowadzenia działalności lub części swojej działalności na tym samym odnośnym rynku lub rynkach pokrewnych.

W związku z opisanymi zasadami, przed przystąpieniem do liczenia poszczególnych wskaźników niezbędne, dla prawidłowej oceny statusu podmiotu konieczne jest przeanalizowanie jego powiązań z innymi podmiotami działającymi na rynku.

Dane, które przedsiębiorca ma obowiązek wziąć pod uwagę w procesie określania wielkości podmiotu, dotyczą zatwierdzonych okresów rozliczeniowych. Należy brać pod uwagę dane na podstawie rocznej określone na dzień zamknięcia rozliczenia (tj. zgodnie z interpretacją Komisji Europejskiej na ostatni dzień roku rozliczeniowego).

Nieco inaczej liczone są dane nowo powstałych przedsiębiorstw, czyli takich, których sprawozdania finansowe do momentu, w którym dokonywane jest określenie wielkości, nie zostały jeszcze zatwierdzone. W takich przypadkach obliczeń odpowiednich wskaźników należy dokonać na podstawie poczynionej w dobrej wierze oceny w trakcie roku obrotowego (trzeba uwzględnić w szczególności plany związane z nabywaniem udziałów w innych podmiotach oraz obejmowaniem przez inne podmioty udziałów w badanym przedsiębiorstwie).

Przystępując do liczenia opisanych wskaźników, należy koniecznie określić moment referencyjny do obliczania danych przedsiębiorstwa. W tym zakresie w procesie ubiegania się o wsparcie finansowe ze środków unijnych trzeba się posługiwać interpretacjami i wskazaniami instytucji udzielających wsparcia.

Zgodnie z najbardziej aktualną praktyką instytucji udzielających dofinansowania z funduszy unijnych momentem referencyjnym do określenia wielkości przedsiębiorstwa jest chwila podpisania umowy o dofinansowanie. Należy podkreślić, iż nie jest to chwila złożenia wniosku o wsparcie, mimo że pomiędzy złożeniem wniosku a momentem podpisania umowy o dofinansowanie mija często kilka miesięcy, w trakcie których mogą zajść w przedsiębiorstwie zmiany mające wpływ na określenie jego wielkości.

W związku z tym w procesie aplikowania o pomoc publiczną przy deklaracji dotyczącej wielkości przedsiębiorstwa należy wziąć pod uwagę możliwe zmiany w przedsiębiorstwie, które mogą wpłynąć na określenie jego wielkości. W tym zakresie przepisy wspólnotowe dostarczają pewnego rodzaju mechanizmu dostosowawczego. Stanowią one bowiem, iż "w przypadku gdy na ostatni dzień bilansu dane przedsiębiorstwo przekracza lub spada poniżej progu zatrudnienia lub pułapu finansowego (...), uzyskanie lub utrata statusu średniego, małego lub mikroprzedsiębiorstwa następuje tylko wówczas, gdy zjawisko to powtórzy się wciągu dwóch kolejnych lat".

Przedsiębiorca w momencie składania wniosku o wsparcie (np. 11 lipca 2007 r.) spełnia kryteria małego przedsiębiorcy, gdyż na 31 grudnia 2006 r. jego średnioroczne zatrudnienia określone zostało na poziomie np. 37 osób i posiadał roczny obrót w wysokości 8 mln euro lub bilans roczny 9 mln euro. Pomiędzy dniem złożenia wniosku a dniem podpisania umowy o dofinansowanie (np. 1 października 2007 r.) przekroczy progi, które są podstawą uznania go za małego przedsiębiorcę (np. podniesie zatrudnienie do 75 osób oraz zwiększy obrót do 11 mln euro lub bilans roczny do 12 mln euro). Status małego przedsiębiorcy straci dopiero po dwóch latach, biorąc pod uwagę średnioroczny poziom danych określany na ostatni dzień bilansu. Przestanie więc być małym przedsiębiorcą 31 grudnia 2008 r.

Konkludując, należy uznać, że w procesie oceny wielkości przedsiębiorstwa niezwykle istotne jest odniesienie się do szczegółowych regulacji unijnych zagadnienia oraz ich prawidłowa i rzetelna interpretacja w odniesieniu do sytuacji konkretnego przedsiębiorstwa, która niejednokrotnie decyduje o powodzeniu lub nawet możliwości ubiegania się o wsparcie. Autor jest starszym konsultantem w Zespole Doradztwa Europejskiego AccreoTaxand