Wraz z rozkwitem przedsiębiorczości weksel zaczął być coraz częściej stosowany, głównie ze względu na jego funkcję zabezpieczającą. Posługują się nimi masowo banki, towarzystwa leasingowe, rozliczne fundusze, przedsiębiorcy i osoby fizyczne itd. Nawet jeden z operatorów telewizji kablowej, jako zabezpieczenie swoich „przyszłych" roszczeń, z powodzeniem przyjmował od swoich klientów weksle.

Znaczącą większość weksli jakie spotyka się dziś na rynku, są to weksle własne.I w tej grupie można wydzielić najbardziej, jako najliczniejszą, weksle własne in blanco. Oczywistą przyczyna tego stanu jest fakt, iż jako środek zabezpieczenia się przyjmującego takowy weksel, strony nie wiedzą jak wysokie może być przyszłe zobowiązanie. Bank, w momencie przekazania kredytu, nie wie dokładnie jaką jego część kredytobiorca spłaci, a jaką będzie musiał dochodzić. Podobnie jest w wypadku leasingodawcy.

Czytaj także: Niekonstytucyjny nakaz zapłaty z weksla in blanco - wyrok SN

Z tego względu stosowanie weksla jest tak popularne, dodatkowo wzmacnia to fakt iż jest to forma tania, szybka, wygodna a dochodzenia przyszłych roszczeń, szybsze. W świetle tego, iż nie jest wiadomym jaką kwotę, jaki dzień wystawienia, jaką wyznaczyć datę płatności, jakie zamieścić klauzulę itp., w momencie podpisywania weksla, wszystkie te kwestie powinny się znaleźć na osobnym dokumencie, zwanym deklaracją wekslową.

Czym jest deklaracja wekslowa?

Jednym zadaniem określić ją można jako porozumieniem. Porozumieniem normującym w jaki sposób wierzyciel wekslowy tj. remitent wypełni weksel. Porozumienie to może być oczywiście zawarte w sposób wyraźny lub dorozumiany, pisemny lub ustny. Przyjmuje się, że porozumienie to nie ma charakteru wekslowego, jest umowa poza wekslową i wobec tego stosuje się do niej przepisy kodeksu cywilnego.

Przyjmuje się, iż porozumienie wekslowe zawarte w formie pisemnej jest deklaracją wekslową. Deklaracja wekslowa nie stanowi warunku ważności weksla. Ważność weksla wystawionego in blanco nie jest uzależniona od istnienia deklaracji wekslowej ( tak. SN z 28.10.1963 r.,2 CR 249/63, OSNCP 1964, poz. 208 ). Nadto w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19.11.1999 r., ( I A Ca 775/99, OSA 2001/ 7-8/ 37 ) stwierdzono, że brak deklaracji wekslowej czyli porozumienia w formie pisemnej, nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego poręczyciela.

Porozumienie co do wypełnienia weksla niezupełnego może być zawarte w każdej formie, a w braku formy pisemnej podlega ogólnym regułom interpretacyjnym. Jak widać dla ważności zobowiązania wekslowego nie jest wymagane istnienie deklaracji wekslowej.

Czy jednak jest ona niepotrzebna?

Można w tym momencie pokusić się o stwierdzenie, iż dla jednych jest ona niejako niezbędna, natomiast dla innych mogło by jej nie być. Do tej pierwszej grupy należą dłużnicy wekslowi. Im powinno zależeć na tym aby do każdego weksla in blanco dołączona była deklaracja wekslowa.

Jak wiemy zawiera ona upoważnienie do uzupełnienia weksla. Owo wypełnienie weksla musi być zgodne z deklaracją wekslową, musi mieścić się w jej ramach, musi być zgodne z wolą zobowiązanego z weksla. Jeżeli zaś sposób wypełnienia weksla, który był wekslem in blanco, obiega od warunków zawartych w deklaracji wekslowej, to dłużnik wekslowy może bronić się w sądzie przedkładając ją. Jednak ciężar dowodu, ze weksel został wypełniono niezgodnie z porozumieniem, spoczywa na dłużniku, i musi on powyższe udowodnić.

W orzeczeniu Sadu Najwyższego z dnia 8 maja 1997 roku, ( II CKN 158/97, OSN 1997/10/156), została wyrażona następująca teza: „ Wypełnienie weksla in blanco może być tylko wówczas uważane za niezgodne z wolą, jeżeli sprzeciwia się wyraźnie oświadczonej wobec wierzyciela woli dłużnika." To właśnie dłużnik powinien być jak najbardziej zainteresowany w tym aby do wystawionego przez niego weksla dołączona była za każdym razem deklaracja wekslowa.

Bez niej w wypadku gdy okaże się iż weksel wypełniono niezgodnie z porozumieniem jego sytuacja w toczącym się później procesie będzie niewątpliwie o wiele słabsza. Sąd na podstawie nieprzedawnionego i prawidłowo wypełnionego weksla musi wydać nakaz zapłaty.

Stwierdzić należy, iż oddanie wierzycielowi podpisanego weksla in blanco, bez deklaracji wekslowej, jest wybitnie nierozważne, bowiem sam tylko weksel może stać się w ręku nieuczciwego posiadacza bardzo niebezpieczny narzędziem potencjalnych nadużyć. Taki czyn jest ze strony dłużnika wekslowego przykładem na bezgraniczne zaufanie jakim obdarza remitenta. Praktyka życiowa pokazuje jak tego typu historie się później kończą.

Co do drugiej grupy tzn. wierzycieli wekslowych, to ich to nie powinni być oni żywo zainteresowani aby deklaracja wekslowa była podpisana. Oczywiście powodem są te argumenty, które przytoczyłem powyżej. W ewentualnym procesie to dłużnik będzie musiał wszystko wykazać, na nim spoczywać będzie przeprowadzenie żmudnego postępowania dowodowego, to dłużnik będzie musiał powołać na swoja obronę świadków choć efekty ich zeznań mogą być nie do końca, dla niego satysfakcjonujące. Wierzyciel wekslowy stwierdza, iż umowa ( z reguły ustna ) znalazła proste odzwierciedlenie na wekslu, a dłużnik skoro twierdzi inaczej, to niech to wykaże. W tym momencie chciałbym się odnieść do jeszcze jednego problemu praktycznego.

Chodzi mianowicie o podpisanie deklaracji wekslowej. Jako porozumienie wekslowe deklaracja powinna być podpisana przez obydwie strony stosunku wekslowego. Podpisanie deklaracji wekslowej tylko przez dłużnika ( a tak dzieje się masowo ) mija się z celem. Dodatkowo w tego typu przypadkach z reguły jest ona podpisywana w jednym egzemplarzu i oddawana do rąk wierzyciela wekslowego. Naturalnie może on takową deklarację po prostu zniszczyć, zgubić itd.

Praktycznie na deklaracji wekslowej powinny być umieszczone podpisy zarówno wierzyciela wekslowego jak i dłużnika. I oczywiście powinna być sporządzona w dwóch egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. Taka konieczność jest podyktowana tym, aby dłużnik wekslowy miał łatwą sytuacje dowodową.

Natomiast częstą praktyką stosowana przez instytucje finansowe, jest to iż korzystają one z pewnych szablonów dotyczących umów. W ich zakres wchodzą także deklaracje wekslowe. Nie przewidują one jedna podpisania się na takiej deklaracji dwóch stron. Sugestie o konieczności istnienia dwóch podpisów z reguły nie znajdują zrozumienia.

Co zrobić w takim wypadku?

Prostym rozwiązaniem takiej sytuacji jest pozostawienie na deklaracji wekslowej jakiegokolwiek znaku świadczącego o tym, że treść deklaracji jest wierzycielowi wekslowemu znana. Regułą jest złożenie podpisu, wraz z pieczęcią firmową. W wypadku zaś osób fizycznych wystarczy sam podpis.

Oczywiście także powinna być sporządzone w dwóch egzemplarzach. Taka forma deklaracji wekslowej z pewnością ułatwi sytuację dowodową dłużnika.

Należy ponieść, iż deklaracja wekslowa może mieć decydujący wpływ dla określenia zakresu egzekucji prowadzonej z majątku dłużnika wekslowego, który pozostaje w związku małżeńskim.

W przypadku, gdy małżonek wystawcy weksla jest jednym z dłużników wekslowych to egzekucja może być prowadzona zarówno z odrębnych majątków obu małżonków, jak i z ich wspólnego majątku. Natomiast w przypadku, gdy małżonek dłużnika wekslowego nie złożył podpisu na wekslu, na wierzycielu spoczywa obowiązek wykazania, iż małżonek ten wiedział o długu. Wówczas deklaracja wekslowa, która zawiera zgodę małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez współmałżonka może stanowić podstawę wszczęcia egzekucji ze wspólnego majątku małżonków.

Reasumując stwierdzić należy, iż fakt podpisania deklaracji wekslowej chroni interesy dłużnika wekslowego, zabezpieczając go przed niezgodnym z porozumieniem wekslowym wypełnieniem weksla przez nieuczciwego posiadacza.

- Janusz Piejko, radca prawny

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe. (Dz. U. z dnia 11 maja 1936 r.)