Prawo to może być uzupełnione uprawnieniem do zgłoszenia sądowi rejestrowemu (tj. sądowi rejonowemu – sądowi gospodarczemu właściwemu ze względu na siedzibę sp. z o.o.) żądania wyznaczenia podmiotu posiadającego legitymację do badania sprawozdań finansowych w celu oceny rachunkowości oraz działalności spółki. Najczęściej jest nim biegły rewident.

Kto może złożyć wniosek

Stosowny wniosek musi pochodzić od udziałowca/ów reprezentującego/cych minimum 10 proc. kapitału zakładowego.

Przykład 1

Pani Leokadia, jako udziałowiec, reprezentuje 5 proc. kapitału zakładowego X sp. z o.o. Zamierza wystąpić do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki.

Wniosek ten nie może być jednak uwzględniony, ponieważ nie pochodzi od wspólnika reprezentującego minimum 10 proc. kapitału zakładowego X sp. z o.o.

Sąd nie może zatem wyznaczyć takiego podmiotu z urzędu. Z omawianym wnioskiem nie mogą także wystąpić wierzyciele spółki.

Przykład 2

Z uwagi na to, że Y sp. z o.o. nie uiściła w zakreślonym terminie 300 tys. zł na rzecz firmy pani Izabeli, ta ostatnia uznała, że konieczne jest zbadanie stanu finansów tego podmiotu przez niezależnego eksperta pod kątem m.in. realnej możliwości uzyskania zapłaty tej kwoty.

W tym celu wystąpiła ona do właściwego sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta. Wniosek ten nie może być jednak uwzględniony, gdyż nie pochodzi od osoby uprawnionej. Pani Izabela jest mianowicie jedynie wierzycielem, a nie wspólnikiem, w dodatku reprezentującym co najmniej 10 proc. kapitału zakładowego Y sp. z o.o..

Przy czym omawiane uprawnienie przysługuje udziałowcom także wówczas, gdy wyłączone jest prawo indywidualnej kontroli i jest ono niezależne od tego, czy ustanowiono radę nadzorczą i komisję rewizyjną.

Przed wydaniem postanowienia sąd wzywa zarząd spółki do złożenia oświadczenia. Jeżeli będzie ono zawierało wystarczające uzasadnienie zaniechania wyznaczenia takiego podmiotu, nie zostanie on wskazany. Wniosek wspólnika/ów nie jest bowiem wiążący. Omawiane postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym, a od wniosku uiszcza się opłatę stałą w kwocie 300 zł.

Przykład 3

Pani Martyna jest jednym z dwóch wspólników ABC sp. z o.o. Reprezentuje 70 proc. kapitału zakładowego. Zgłosiła sądowi rejestrowemu wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki. W odpowiedzi na wezwanie sądu zarząd ABC sp. z o.o. podniósł, że nie podjęto uchwały w sprawie wyznaczenia rewidenta.

Rada nadzorcza spółki nie wyraziła bowiem zgody na kandydaturę podmiotu zaproponowaną przez zarząd, a jej akceptacja, według umowy spółki, była konieczna do powzięcia takiej uchwały. Sąd rejestrowy uznał, że wyjaśnienie zarządu jest dostateczne i oddalił wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta.

Obowiązek pomocy

Wszystkie organy spółki, tj. w rozumieniu art. 224 k.s.h. osoby tworzące zarząd, radę nadzorczą albo/i komisję rewizyjną (a nadto likwidator i kurator, bo są jej ustawowymi przedstawicielami), zobligowane są do udzielania pomocy biegłemu rewidentowi. W tym celu są one zobowiązane w szczególności do: udzielania żądanych wyjaśnień, zezwolenia na przeglądanie ksiąg i dokumentów, badanie stanu kasy oraz dokonanie inwentaryzacji składników aktywów i pasywów podmiotu.

Sformułowanie „w szczególności" sugeruje, że katalog tych „czynności pomocniczych" jest otwarty. Omawiane zobowiązanie nie odnosi się do wspólników i pracowników spółki. Oznacza to, że biegły rewident nie może wydawać wiążących poleceń bezpośrednio zatrudnionym w spółce bez odpowiedniego upoważnienia osób wchodzących w skład zarządu.

Niewykonanie tego obowiązku przez członków zarządu (likwidatorów), z mocy art. 594 § 1 pkt 4 k.s.h., zagrożone jest natomiast grzywną do 20 tys. zł, którą nakłada sąd rejestrowy. Aczkolwiek niezależnie, na zasadzie art. 293 cytowanej ustawy, członkowie zarządu, rady nadzorczej albo komisji rewizyjnej (ewentualnie likwidatorzy) mogą być pociągnięci – za to zaniechanie – do odpowiedzialności odszkodowawczej. Osoby dotknięte tą sankcją muszą całkowicie wyrównać uszczerbek, który zaistniał w sferze majątkowej sp. z o.o.

Konieczne więc będzie naprawienie realnie wyrządzonej szkody (damnum emergens), jak i zrekompensowanie utraconych korzyści (lucrum cessans), tj. tych, których podmiot nie uzyskał z powodu zawinionego działania osoby odpowiedzialnej. Wyeksponować należy, że podstawą odpowiedzialności statuowanej treścią art. 293 k.s.h. jest, w sytuacji określonej w art. 224 k.s.h., wykazanie winy członka tego organu (ewentualnie likwidatora) oraz istnienia związku przyczynowego między jego zachowaniem (czyli działaniami albo zaniechaniami przy czynnościach biegłych rewidentów) a szkodą.

Dla kogo ten dokument

Opinię na temat rachunkowości oraz działalności spółki badający formułuje w postaci sprawozdania, które składa sądowi rejestrowemu. Sąd ten przesyła następnie jego odpis żądającemu badania, a nadto zarządowi i radzie nadzorczej lub komisji rewizyjnej (względnie likwidatorowi albo kuratorowi).

Podlega ono odczytaniu w całości na najbliższym zgromadzeniu wspólników, przy czym nie ma znaczenia, czy zebranie udziałowców jest zwyczajne czy nadzwyczajne. Oznacza to, że nie można wspólników zaznajomić z treścią sprawozdania poprzez rozesłanie jego tekstu (ewentualnie tekst można rozesłać, a następnie odczytać sprawozdanie na najbliższym zebraniu udziałowców).

W sytuacji zaś, w której jego zawartość wskazuje zagrożenia dla dalszego funkcjonowania podmiotu, jego organy powinny niezwłocznie (najlepiej już w trakcie zgromadzenia tudzież bezpośrednio po jego odbyciu) podjąć działania zmierzające do ich usunięcia (np. odwołać zarząd).

Jakie wynagrodzenie

Wynagrodzenie biegłego rewidenta określa sąd rejestrowy. Koszty badania rachunkowości oraz działalności spółki ponosi żądający. Przy czym sąd może domagać się wpłacenia zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego, którą również uiszcza ten, kto domaga się jego wyznaczenia.

Gdy zaś sprawozdanie udowodni nadużycie, niekorzystne dla spółki działanie lub rażące naruszenie prawa bądź umowy spółki, domagający się badania ma w stosunku do podmiotu roszczenie regresowe, tzn. przysługuje mu wobec spółki roszczenie o zwrot kosztów tego badania (w tym – ewentualnej zaliczki) >patrz przykład 4 i 5.

Przykład 4

Sąd rejestrowy, na żądanie pani Idalii, udziałowca DEF sp. z o.o. reprezentującego 40 proc. kapitału zakładowego, wyznaczył biegłego rewidenta w celu zbadania jej rachunkowości oraz działalności.

W sprawozdaniu stwierdzono, że zarząd podmiotu czterokrotnie, bez zgody rady nadzorczej, do której uzyskania obligowała go umowa spółki, nabył nieruchomości znacznie powyżej ich wartości rynkowej. Obsada personalna tego gremium miała tego świadomość, ponieważ za każdym razem dysponowała korzystniejszymi ofertami trzech innych potencjalnych sprzedawców (oferty te natomiast stanowiły załącznik do uchwał zarządu wyrażających zgodę na zakup tychże nieruchomości).

Z uwagi więc na to, że opisane przez biegłego rewidenta zachowanie zarządu było nie tylko niezgodne z zapisami kontraktu spółki, ale także świadczyło o niekorzystnym dla niej działaniu, pani Idalia może wystąpić do DEF sp. z o.o. o zwrot kosztów badania rachunkowości oraz działalności spółki.

Przykład 5

Sytuacja jak w przykładzie 4, z tą różnicą, że zarząd każdorazowo wybierał najlepszą ofertę zakupu nieruchomości dla spółki, a wszystkie transakcje były poprzedzone stosowną zgodą rady nadzorczej, co biegły rewident potwierdził w sprawozdaniu.

Pani Idalia uznała jednak, że skoro wystąpienie z wnioskiem o wyznaczenie biegłego rewidenta podyktowane było wyłącznie dobrem spółki, to bez względu na pozytywną dla spółki treść sprawozdania, i tak należy jej się zwrot kosztów badania rachunkowości oraz działalności DEF sp. z o.o.

Nie jest to właściwy pogląd. Opisane przez biegłego rewidenta zachowanie zarządu było bowiem zgodne zarówno z zapisami kontraktu spółki, jak i świadczyło o korzystnym dla niej działaniu.

Uwaga!

Na postanowienie sądu rejestrowego, którego przedmiotem jest wynagrodzenie biegłego, przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 7 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym).

Podstawa prawna:

art. 212 § 1, art. 223–226 oraz art. 594 § 1 pkt 4 i § 3–4 ustawy z 15 września 2000 r. – kodeks spółek handlowych (DzU nr 94, poz. 1037 ze zm.)

art. 361 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.)

art. 6942 w zw. z art. 6941 § 2 ustawy z 17 listo pada 1964 r. – kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 43, poz. 296 ze zm.)

art. 59 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. DzU z 2O10r. nr 90, poz. 594 ze zm.)

Autorka jest adwokatem prowadzącym własną kancelarię w Płocku