ZUS: płatnik może pytać o obowiązek płacenia składek

Zasady i tryb opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (dalej: FEP) określają art. 35–37 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU nr 237, poz. 1656).

W myśl art. 35 ust. 1 tej ustawy, składki na FEP należy opłacać za pracownika, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po 31 grudnia 1948 r.,

2) wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Obowiązek opłacania składek na FEP za taką osobę powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez nią pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac.

Ustawowe wytyczne

Definicje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze określa art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Natomiast rodzaje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze są wymienione w załącznikach nr 1 i 2 do tej ustawy.

Kwalifikacji, czy dany rodzaj pracy można zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dokonuje płatnik składek (pracodawca). Wpisuje daną pracę do wykazu stanowisk, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także do ewidencji pracowników wykonujących taką pracę.

Przykład

Zakład komunikacji miejskiej zatrudnił pracownika na stanowisku toromistrz. Nie ma pewności, czy powinien odprowadzać za niego składkę na FEP. Jeżeli pracodawca zakwalifikował pracę na stanowisku toromistrz do jednego z rodzajów prac wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, np. do pkt 6 „Prace bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpośrednio potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra), dokonał wpisu tego pracownika do ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i przekazał te informacje do ZUS, należy za niego opłacać składki na FEP. Natomiast wiążącej informacji może mu udzielić ZUS.

Firmowe rejestry

Zgodnie z art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, płatnik składek ma obowiązek prowadzić:

1) wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

2) ewidencję pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, zawierającą dane dotyczące pracownika, za którego jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP.

Po wpisaniu pracownika do takiej ewidencji, płatnik powinien go o tym powiadomić.

Płatnik ma też obowiązki w tym zakresie wobec ZUS. W comiesięcznych deklaracjach rozliczeniowych powinien wykazywać liczbę stanowisk pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. Corocznie zaś – do 31 marca – powinien przekazywać informacje dotyczące pracowników umieszczonych w ewidencji w poprzednim roku, w „Zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze".

Jeśli zajdzie konieczność korekty informacji podanych w zgłoszeniu w razie stwierdzenia nieprawidłowości przez:

1) płatnika składek we własnym zakresie,

2) ZUS,

3) właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy,

– płatnik ma obowiązek przekazać do ZUS korygujące zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w formie nowego zgłoszenia zawierającego wszystkie prawidłowe informacje.

ZUS sporządza z urzędu to zgłoszenie oraz koryguje stwierdzone w nim błędy, w razie braku możliwości uzyskania zgłoszenia lub korygującego zgłoszenia od płatnika składek – jeżeli posiada dane umożliwiające sporządzenie tego zgłoszenia.

Nadzór PIP

Działalność pracodawcy w tym zakresie kontroluje Państwowa Inspekcja Pracy. W myśl art. 10 ust. 1 pkt 9a ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2017 poz. 786), do zadań PIP należy kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W myśl art. 11a tej ustawy, właściwe organy PIP są uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji, a także do sporządzenia korekty dokonanego wpisu w ewidencji.

W przypadku nieumieszczenia w tej ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP, zatrudnionemu przysługuje skarga do PIP.

W przypadku wątpliwości, czy dany rodzaj pracy może być uznany za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, pracodawca może zwrócić się o rozstrzygnięcie do Państwowej Inspekcji Pracy. Od decyzji inspektora pracy przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy, którego decyzja może być skontrolowana na drodze sądowego postępowania administracyjnego.

Odwołanie do sądu

Oceny, czy praca na danym stanowisku powinna być zakwalifikowana do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy pomostowej może dokonać także sąd pracy i ubezpieczeń społecznych – jeśli sprawa przyznania emerytury pomostowej będzie przedmiotem postępowania odwoławczego. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2010 r. (II UK 236/09) wskazał: „przy rozstrzyganiu wątpliwości powinni być powołani biegli, którzy wskażą, że stanowisko było taką pracą".