Ubezpieczenie niani gdy rodzic w domu na zasiłku chorobowym

Teoretycznie „państwową" nianię może zatrudnić każdy pracujący rodzic, którego dziecko ukończyło 20. tydzień życia. Podstawą jest umowa uaktywniająca, która ma charakter cywilnego kontraktu.

Ustawa o opiece nad dziećmi do lat trzech przewiduje jednak wiele wykluczeń. Jedno z nich obowiązuje od września 2013 r. i wyłącza możliwość zatrudnienia „państwowej" opiekunki przez osoby, które przebywają na urlopie wychowawczym lub pobierają zasiłek macierzyński (art. 51 ust. 5 pkt 3 ww. ustawy). Nie ma znaczenia, że mama w tym czasie jest np. chora i nie jest w stanie opiekować się dzieckiem; ZUS za ten okres nie sfinansuje składek za zatrudnioną nianię.

Kobieta, która chciałaby mieć fachową pomoc przy opiece nad dzieckiem i móc liczyć na państwowe wsparcie przy jej zatrudnieniu, sama musi być zatrudniona. Choroba, za którą otrzyma zasiłek, nie pozbawi jej prawa do tego budżetowego wsparcia na nianię. Tak samo jest, jeśli choruje jej mąż lub inny członek rodziny, gdy za czas sprawowania nad nimi opieki pobiera zasiłek opiekuńczy.

Tylko jeden opiekun

Organ rentowy odmówił finansowania składek na ubezpieczenia niani za okresy, ?w których chorym dzieckiem zajmowała się razem z mamą dziecka, pobierającą z tego tytułu zasiłek opiekuńczy. Zasadność wydanej decyzji podważył jednak Sąd Okręgowy w Gdańsku. W wyroku z 29 stycznia 2014 r. (VIII U 1578/13) orzekł, że opiekunka w tych spornych okresach podlegała ubezpieczeniom społecznym.

Wydając uzasadnienie decyzji odmawiającej prawa do objęcia ubezpieczeniami społecznymi niani, ZUS wskazał, że w czasie choroby dziecka osobistą nad nim opiekę sprawowała jego matka, która otrzymała z tego tytułu zasiłek. Dlatego nie ma przesłanek do finansowania składek za opiekunkę z budżetu państwa za te dni.

ZUS uznał, że w okresie, ?w którym nie są spełnione warunki do finansowania składek ze środków budżetu państwa, a niania wykonuje umowę uaktywniającą, powinna być zgłoszona do ubezpieczeń na ogólnych zasadach dotyczących zleceniobiorców.

Prawo ?do wsparcia

Aby budżet państwa partycypował w opłacaniu składek za nianię, muszą być spełnione łącznie wszystkie przesłanki określone w art. 51 ust. 5 pkt 3 ustawy o opiece nad dzieckiem w wieku do lat 3 (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1457 ze zm.; dalej: ustawa o opiece). Chodzi o to, aby:

- ?niania została zgłoszona przez stronę/rodzica do ubezpieczeń społecznych ?i zdrowotnego,

- ?oboje rodzice byli zatrudnieni,

- ?dziecko nie uczęszczało do żłobka, klubiku dziecięcego ?i nie było objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna.

Zasiłek bez znaczenia

Nie ma przepisu, który wprost wyłączałby finansowanie składek za nianię w okresie pobierania zasiłku opiekuńczego przez rodziców dziecka. Ponadto opiekunka w spornych okresach, w których rodzice pojedynczo przebywali na zasiłku opiekuńczym, wykonywała swoje obowiązki. W trakcie choroby dziecko wymagało wzmożonej opieki sprawowanej przez więcej niż jedną osobę. Rodzice nie przebywali z dzieckiem jednocześnie z nianią. Podzielili role w ten sposób, że jedna osoba pilnowała dziecko, a druga w tym czasie wykonywała inne niezbędne czynności związane ze stanem dziecka, jak wizyta w aptece, sklepie, przygotowanie posiłku czy choćby drzemka po nieprzespanej nocy z powodu opieki nad maluchem.

Zatrudnienie trwa

ZUS odmówił prawa do finansowania składek za nianię, ponieważ nie została spełniona przesłanka z art. 51 ust. 3 pkt 2 ustawy o opiece, rozumiana jako brak możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez rodziców (lub rodzica samotnie wychowującego dziecko) w związku z zatrudnieniem. Twierdził, że w sytuacji, gdy jedno z rodziców korzysta z zasiłku opiekuńczego na chore dziecko, to nie wykonuje pracy, lecz pozostaje w domu i może osobiście zapewnić maluchowi opiekę.

Sąd podważył taką wykładnię przepisu. Uznał za nieprawidłową interpretację ZUS, że warunkiem finansowania składek za nianię przez budżet państwa jest przede wszystkim brak możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez rodzica/rodziców w związku z zatrudnieniem rozumianym jako faktyczne świadczenie pracy w danym miejscu i czasie. Ważne jest, aby oboje rodzice pracowali zarobkowo (na etat, zlecenie czy prowadząc działalność gospodarczą) ?i aby nie korzystali z innych form opieki nad dzieckiem (chodzi ?o żłobek, klub dziecięcy, przedszkole, czy opiekuna dziennego).

Kluczowy etat

Z wykładni językowej art. 51 ust. 3 pkt 2 ustawy o opiece jednoznacznie wynika, że pojęcie „zatrudnienia" nie jest tożsame ze „świadczeniem pracy ?w sensie faktycznym". Wykładnia językowa pojęcia „zatrudnienia" oznacza bycie stroną stosunku pracy uregulowanego w kodeksie pracy. Należy to rozumieć dosłownie. Przepisy ustawy o opiece wskazują, że zatrudnienie oznacza nie tylko pozostawanie w stosunku pracy, ale też świadczenie usług na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, czyli umowy-zlecenia. Nie może to być umowa o dzieło. Rodzic może też prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą. Natomiast prawo to nie będzie przysługiwać rodzicowi, który posiada gospodarstwo rolne.

Zdaniem sądu na gruncie ustawy o opiece nad dzieckiem do lat 3 brak jest przepisów wyraźnie wyłączających finansowanie składek z budżetu państwa ?w okresie pobierania zasiłku opiekuńczego przez rodziców dziecka przy jednoczesnym wykonywaniu umowy uaktywniającej przez nianię. Odmienna interpretacja ZUS nie opiera się na źródłach powszechnie obowiązującego prawa i należy ją uznać za dowolną.