Za zaległości składkowe ZUS rozwodnik płaci mniej

Płatnik składek odpowiada całym swoim majątkiem za zapłatę składek. Wynika to z odpowiednio tu stosowanego art. 26 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (DzU z 2012 r., poz. 749, dalej ordynacja), który odnosi się do należności składkowych na podstawie odesłania z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus).

Jakie zasady

Jeżeli zobowiązany pozostaje w małżeństwie, to odpowiedzialność z art. 26 ordynacji obejmuje nie tylko jego majątek odrębny, ale również majątek wspólny małżonków, o czym stanowi art. 29 § 1 ordynacji. Przepis ten wprost przewiduje, że u pozostających w związku odpowiedzialność z art. 26 obejmuje majątek odrębny podatnika oraz ten wspólny podatnika i jego małżonka.

Określa więc, jaki majątek może być objęty odpowiedzialnością za zaległości. Przy czym skutki, prawne ograniczenia zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań powstałych przed dniem:

- zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej,

- zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu,

- ustania wspólności majątkowej w razie ubezwłasnowolnienia małżonka,

- uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Mimo że w art. 29 § 1 ordynacji mowa jest o „majątku odrębnym" podatnika pozostającego w związku małżeńskim, to, biorąc pod uwagę art. 4 nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 17 czerwca 2004 r., stanowiącego, że ilekroć w odrębnych przepisach jest mowa o majątku odrębnym małżonka, rozumie się przez to jego majątek osobisty – nie ulega wątpliwości, że chodzi tu o majątek osobisty w rozumieniu i zakresie, jakie nadają temu pojęciu przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Ważna data

W praktyce są wątpliwości, czy odpowiedzialność małżonka może dotyczyć także zaległości składkowych sprzed daty ślubu. Rozstrzygając to, Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 29 sierpnia 2012 r. (III AUa 1211/12) stwierdził, że odpowiedzialność z majątku wspólnego płatnika składek i jego małżonka za należności ze składek, wynikająca z art. 29 § 1 ordynacji, powstaje dopiero z chwilą zawarcia małżeństwa i dotyczy tylko tych zobowiązań, które powstały w czasie trwania wspólności ustawowej.

W uzasadnieniu wyroku wskazano, że domniemanie istnienia majątku wspólnego stwarza ex lege dopiero zawarcie małżeństwa (art. 31 § 1 k.r.o.). Z tą też chwilą powstaje odpowiedzialność z art. 29 § 1 ordynacji w związku z art. 31 ustawy o sus. Stąd nie może dotyczyć zobowiązań wcześniejszych. Nie można bowiem obciążyć za zobowiązanie z tych składników majątku, które faktycznie nie istnieją w momencie powstania tego zobowiązania.

Powstanie tego obowiązku pod względem chronologicznym musi być więc wtórne do zawarcia ślubu. To, że art. 29 § 1 ordynacji w związku z art. 31 ustawy o sus nie dotyczy odpowiedzialności za zaległości jednego z małżonków sprzed zawarcia związku, potwierdza także jego § 2. Żaden z przypadków braku skutków prawnych ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnosi się do zobowiązań powstałych przed małżeństwem.

Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 22 maja 2012 r. (II UK 339/11). Wyraźnie stwierdził, że współmałżonek nie odpowiada za niezapłacone w terminie składki, jeśli zaległości powstały jeszcze przed ślubem. Zatem art. 29 § 1 ordynacji w zw. z art. 31 ustawy o sus nie pozwala rozszerzyć odpowiedzialności na zobowiązania składkowe jednego z małżonków sprzed powstania wspólności majątkowej.

Nie zawsze zgodnie

Taka wykładania tego przepisu jest korzystna dla małżonków. Jednak odmiennie na ten temat wypowiadał się SN w postanowieniu z 23 listopada 2011 r. (IV CSK 71/11).

Podkreślił, że aby zabezpieczyć należności ze składek, ZUS może żądać ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości będącej współwłasnością łączną dłużnika i jego małżonka, pozostających we wspólności majątkowej także wtedy, gdy należność dotyczy tylko jednego z małżonków i powstała przed zawarciem związku. W orzecznictwie sądowym istnieje zatem rozbieżność w interpretacji art. 29 § 1 ordynacji.

Przykład

Pani Ewa prowadziła działalność gospodarczą i nie zapłaciła 30 tys. zł składek na różne fundusze od lutego 2009 r. do marca 2010 r. 29 czerwca 2012 r. wyszła za mąż za pana Adama. W następnym miesiącu małżonkowie kupili nieruchomość pod budowę domu.

W styczniu 2013 r. ZUS wydał decyzję o obciążeniu hipoteką przymusową nieruchomości małżonków, aby zabezpieczyć stwierdzone zaległości składkowe pani Ewy.

Małżonkowie odwołali się do sądu ubezpieczeń społecznych, co ten uwzględnił. Uznał, że odpowiedzialność z majątku wspólnego płatnika i jego małżonka może dotyczyć tylko tych zobowiązań, które powstały w czasie trwania ich małżeństwa.

Inaczej po rozstaniu

U małżonka po rozwodzie należy zwrócić uwagę na art. 110 § 1 ordynacji w zw. z art. 31 ustawy o sus. Według niego rozwiedziony małżonek płatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości składkowe powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej, ale tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

Przepis ten stosuje się też odpowiednio przy unieważnieniu małżeństwa lub separacji (art. 110 § 3 ordynacji). Zatem były mąż czy żona mogą liczyć na istotne zmniejszenie obciążenia. Po pierwsze, odpowiadają tylko za zaległości byłego małżonka za zobowiązania powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej.

Po drugie, obciążenie to jest ograniczone kwotowo. Wysokość egzekwowanych zobowiązań nie może przewyższać wartości udziału w majątku wspólnym, niezależnie od tego, jak duże jest zadłużenie byłego małżonka. Zwracał na to uwagę także Naczelny Sąd Administracyjny, uzasadniając wyrok z 8 kwietnia 2011 r. (I FSK 927/10).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach