Gdy w przeszłości ubezpieczony pracował za granicą, jego zarobki będą mieć duże znaczenie w ustaleniu poziomu emerytury.

Zgodnie z § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 maja 1985 r. w sprawie zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (tekst jedn. DzU z 1989 r. nr 11, poz. 63 ze zm., dalej rozporządzenie), jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru emerytury, pracownik był zatrudniony za granicą, do jej wyliczenia bierze się pod uwagę za okresy tego zatrudnienia:

- kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo

- jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed 1 stycznia 1991 r. – kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim był zaangażowany przed wyjazdem za granicę.

Jeżeli do podstawy wymiaru emerytury pracownik wskaże okres przypadający przed 1 stycznia 1991 r., a w tym czasie był zatrudniony w byłej NRD, do jej ustalenia przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

- kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim był zatrudniony przed wyjazdem za granicę albo

- kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony w byłej NRD.

Co uwzględnić

Zgodnie ze stanowiskiem ZUS o wysokości wynagrodzenia zastępczego powinny decydować identyczne albo podobne kwalifikacje, staż pracy i wysokość wynagrodzenia pracownika w czasie przypadającym przed jego wyjazdem za granicę. Ważna jest także porównywalność stanowiska, grupy zaszeregowania w systemie płacowym zakładu, zakres wykonywanych czynności i obowiązków.

Ponadto, ponieważ § 10 rozporządzenia nie wskazuje, że wynagrodzenie to ma być obliczone także zgodnie z wymiarem czasu pracy wykonywanej w kraju przed wyjazdem, to gdy zainteresowany poza granicami wykonywał pracę w wymiarze wyższym niż przed wyjazdem, do obliczenia podstawy wymiaru za okresy pracy poza Polską przyjmuje się wynagrodzenie zastępcze, uwzględniając wymiar czasu pracy za granicą.

Przykład

15 grudnia 2012 r. wniosek o emeryturę zgłosił 65-letni mężczyzna. Spełnia warunki do przyznania emerytury powszechnej. Legitymuje się ponad 35-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Ubezpieczony był zatrudniony za granicą od 1 stycznia 1984 r. do 31 grudnia 1988 r., a wyjechał tam za pośrednictwem firmy Polservice.

Do podstawy wymiaru emerytury wskazał wynagrodzenie z 20 lat dowolnie wybranych z całego okresu ubezpieczenia, w tym także lata, kiedy pracował poza krajem. Za czas pracy za granicą dołączył zaświadczenia potwierdzające wysokość zarobków innego pracownika.

Ponieważ poza Polską zainteresowany wykonywał pracę w pełnym wymiarze, zarobki innego pracownika uwzględnione w podstawie wymiaru należy ustalić dla pełnego etatu. ZUS przyjmie wynagrodzenie zastępcze innego pracownika dla pełnego etatu.

Nazwisko w ukryciu

Czy pracodawca może ujawnić dane pracownika, którego wynagrodzenie ma służyć innej osobie do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia? W tej sprawie stanowisko zajęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z nim „przepisy nie obligują pracodawcy do ujawniania w zaświadczeniu o wynagrodzeniu danych osobowych pracownika, którego wynagrodzenie ma służyć innej osobie do ustalenia podstawy wymiaru emerytury, renty lub kapitału początkowego".

Prezes ZUS pismem z 7 września 2001 r. przekazał podległym oddziałom tę opinię resortu do stosowania. Ponadto ustalił, że wystawiając zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (ZUS Rp-7), pracodawca powinien wypełnić:

- w jego pkt 3 – tabelę dotyczącą wynagrodzeń,

- pkt 5,

- w pkt 6 „Dodatkowe informacje (uwagi)".

W nim podaje, że wykazane w zaświadczeniu wynagrodzenia są poborami innej osoby zatrudnionej w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim zaangażowana była osoba wnioskująca o uwzględnienie wynagrodzenia zastępczego za lata pracy za granicą, a ponadto podaje:

- stanowisko osoby, której wynagrodzenie wykazuje,

- imię i nazwisko osoby ubiegającej się o świadczenie lub ustalenie kapitału początkowego.

W zaświadczeniu tym szef nie wypełnia pkt 1 i 2 (dane osobowe i wynagrodzenie osoby składającej wniosek).

Od kogo dokument

Zaświadczenie o wysokości wynagrodzenia zastępczego musi wystawić pracodawca, który angażował pracownika przed jego wyjazdem za granicę i który udzielił mu urlopu bezpłatnego w związku z delegowaniem do pracy tam bądź rozwiązał z nim angaż.

Gdy w okresie pracy tej osoby poza krajem jej stanowisko zostało zlikwidowane, zakład powinien wystawić zaświadczenie o zarobkach z posady zbliżonej charakterem do tej, na którym zainteresowany był zatrudniony przed wyjazdem. Gdyby wystąpiły przerwy w zatrudnieniu, zaświadczenie o wynagrodzeniu zastępczym powinien wystawić zakład, który jako ostatni przyjął zainteresowanego do pracy i skierował do zadań za granicą.

Jeżeli macierzysta firma została zlikwidowana albo pracodawca z innych obiektywnych przyczyn nie może wskazać wynagrodzenia wybranego pracownika lub osoba przed wyjazdem nie pracowała w Polsce, dokument o zastępczej płacy może wystawić inny zakład zatrudniający personel w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim delegowany do pracy za granicę był zatrudniony przed wyjazdem.

Archiwa oraz jednostki przechowujące dokumentację pracowniczą nie mają prawa wystawiać takich zaświadczeń ani sporządzać uwierzytelnionych kserokopii osiąganego wynagrodzenia za te okresy za granicą.

Ambasador i konsul

Jakie wynagrodzenie ZUS przyjmuje dla skierowanych do pracy za granicę w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych?

Do ustalenia podstawy wymiaru dla tych osób przyjmuje się za każdy miesiąc tego zatrudnienia przypadający przed 1 stycznia 1991 r.:

- kwoty ryczałtowe albo

- kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim był zaangażowany przed wyjazdem.

Skierowani do pracy za granicę, którzy z własnej pracy otrzymywali wynagrodzenie na tych samych zasadach jak pracownicy służb dyplomatycznych czy urzędów konsularnych, do obliczenia podstawy wymiaru emerytury lub renty mogą wskazać kwoty ryczałtowe. Podobne kwoty do obliczeń mogą podać członkowie rodzin pracowników zatrudnionych poza krajem, którym płacono pensje na podstawie przepisów o wynagradzaniu według zasad służb dyplomatycznych.

Na wniosek tych osób podstawę wymiaru świadczeń oblicza się według reguły z § 10 rozporządzenia. Kwoty ryczałtowe ustala się w zależności od grupy zaszeregowania pracownika, uwzględniając zajmowane stanowisko w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych w stosunku do przysługującego w tym czasie wynagrodzenia na stanowisku dyrektora generalnego w ministerstwach i urzędach centralnych. Obejmuje to wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny oraz za wieloletnią pracę w urzędach państwowych w wymiarze przysługującym po 20 latach pracy przy zastosowaniu skali procentowej >patrz tabela 1.

Z kolei tabela 2 ilustruje zmiany w wysokości wynagrodzenia miesięcznego dyrektora generalnego w ministerstwach (urzędach centralnych), obejmującego pensję zasadniczą, dodatek funkcyjny oraz dodatek za wieloletnią pracę w urzędach państwowych w latach 1960–1990.

Te dane odtworzone zostały na podstawie pism biura kadr Urzędu Rady Ministrów. Informują one o poziomie wynagrodzenia dyrektora generalnego, aby określić zapotrzebowanie na środki finansowe dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Grupy zaszeregowania i procent wynagrodzenia dyrektora generalnego do ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent określa § 11 rozporządzenia RM z 1 kwietnia 1985 r.