Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników nalicza się od podstawy, którą stanowią przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskane z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy (art. 18 ust. 1 i 1a w zw. z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus) i § 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm., dalej rozporządzenie składkowe).

Zasada ta nie dotyczy jedynie prokuratorów i sędziów – od wynagrodzeń osób piastujących te stanowiska, mimo zapowiedzi rządu, nadal nie są odprowadzane żadne składki.

Wracając jednak do innych ubezpieczonych. Osiągnięty przychód jest również podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia osób wykonujących pracę nakładczą, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, funkcjonariuszy Służby Celnej i osób wykonujących odpłatnie pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania na podstawie skierowania do pracy.

Natomiast w przypadku zleceniobiorców składki opłaca się od przychodu wtedy, gdy w umowie agencyjnej, zlecenia albo innej o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie (art. 18 ust. 3 ustawy o sus). Jeżeli zaś ustalono inną formę odpłatności albo nie określono jej w ogóle, to podstawą wymiaru składek jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż obowiązujące minimalne wynagrodzenie.

Dla szefa po godzinach

Przychodem pracowniczym jest również ten uzyskany przez etatowca z tytułu dodatkowej pracy na podstawie jakiejkolwiek umowy cywilnoprawnej (agencyjnej, zlecenia lub innej o świadczenie usług, do której zgodnie z k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło):

- jeżeli zawarł ją ze swoim pracodawcą, lub

- gdy podpisał ją co prawda z obcym podmiotem, ale na jej podstawie wykonuje zadania na  rzecz macierzystego zakładu pracy.

Dla przykładu warto tu podać stanowisko oddziału ZUS w Poznaniu przedstawione w interpretacji z 4 października 2010 r. Przedsiębiorca wskazał, że ze swoim pracownikiem zawarł dodatkowo umowę wydawniczą, na podstawie której zatrudniony tworzy i przenosi autorskie prawa majątkowe do utworów na pracodawcę. Zakres umowy wydawniczej nie pokrywał się z obowiązkami wykonywanymi w ramach stosunku pracy. Zdaniem ZUS konstrukcja przedmiotowej umowy wydawniczej i jej postanowienia wskazywały, że jest to umowa o dzieło w rozumieniu k.c.

Zawierała ona także klauzule dotyczące autorskich praw majątkowych zgodnie z prawem autorskim (ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm.), co jednak nie zmieniło charakteru tego kontraktu, ponieważ jej przedmiotem było dzieło stanowiące jednocześnie utwór w rozumieniu prawa autorskiego.

Ponieważ tę umowę o dzieło nazwaną wydawniczą (dotyczącą jednocześnie utworów w rozumieniu prawa autorskiego), pracodawca zawarł z własnym pracownikiem, to zgodnie z przepisami ustawy o sus wiązało się to z obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji od przychodów osiągniętych przez podwładnego z tytułu odpłatnego przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu na rzecz własnego pracodawcy konieczne było opłacenie składek.

Forma bez znaczenia

W przypadku pracowników do podstawy wymiaru składek wlicza się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło ich finansowania i to, czy ich wysokość ustalono z góry.

W szczególności są to: wynagrodzenia zasadnicze, płaca za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty. Składki opłaca się również od świadczeń pieniężnych, jakie pracodawca poniósł za zatrudnionego, jak i od innych świadczeń przyznanych mu nieodpłatnie lub za częściową odpłatnością. Zatem w zasadzie każdy przychód, który ma związek z istniejącym stosunkiem pracy, stanowi podstawę wymiaru składek.

Potwierdzeniem takiego rozumienia może być stanowisko ZUS przedstawione w interpretacji DS/I//480000/450, 451/XVI/10/2008 z 22 grudnia 2008 r., wydanej przez oddział w Zabrzu.

Wnioskodawca wskazał, że zatrudnia pracowników, którym poza zasadniczym wynagrodzeniem wypłaca nagrody za dobre wyniki działalności spółki. Miał wątpliwość, czy od takiego dodatku do pensji musi naliczyć składki. ZUS stwierdził, że „podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (...) z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

Do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie zalicza się jednak przychodów określonych rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 1998 r. nr 161, poz. 1106 ze zm.), wśród których nagroda z tytułu dobrych wyników działalności spółki nie została wyłączona. Tak więc wypłacana pracownikom nagroda stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne".