Odprawy i odszkodowania są wolne od ZUS

Składek na ubezpieczenia nie nalicza się od odpraw pieniężnych przysługujących w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.

Wolne od obciążeń są wszystkie tego typu świadczenia pieniężne, bez względu na liczbę uzyskanych odpraw, ich wysokość, jak również datę wypłaty.

O zwolnieniu ze składek przesądza jedynie związek wypłaty z przejściem na emeryturę lub rentę. Wyłączenie ma odpowiednie zastosowanie do zleceniobiorców.

Przykład

Pan Jan, spełniający warunki do uzyskania emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na to świadczenie, otrzymał odprawę pieniężną w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

W firmie, na podstawie regulaminu pracy, pracownikom rozwiązującym umowę o pracę w związku z nabyciem prawa do emerytury przysługują jednak dodatkowe odprawy w wysokości dwu- lub trzymiesięcznej pensji, w zależności od stażu pracy w firmie.

Żadna z tych odpraw pieniężnych, przysługujących w związku z rozwiązaniem stosunku pracy i przejściem na świadczenie emerytalne nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Nie ma znaczenia ich wysokość.

Pieniądze na pożegnanie

Od składek wolne są również odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacone pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy.

Chodzi tu m.in. o świadczenia wypłacane z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu wymówienia, a także niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Rozporządzenie składkowe nie określa przy tym enumeratywnie rodzaju ani wysokości wypłacanych odpraw wyłączonych z  podstawy wymiaru składek.

Ulga ta obejmuje zarówno odprawy przysługujące na podstawie przepisów prawa pracy, jak i inne odprawy, odszkodowania, rekompensaty wypłacone pracownikowi w związku z zakończeniem z nim współpracy. Świadczenia te mogą wynikać z:

- dobrowolnych porozumień pracodawcy z organizacjami związkowymi,

- układów zbiorowych pracy lub

- ustaleń na podstawie umowy zawartej z konkretnym pracownikiem.

Warunkiem koniecznym do  wyłączenia takiego świadczenia z podstawy wymiaru składek jest związek między jego wypłatą a rozwiązaniem stosunku pracy.

Zwolnienie to obejmuje także odprawy, rekompensaty i odszkodowania przysługujące na  podstawie ustawy z 13 października 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).

Przykład

Pracodawca dokonuje grupowych zwolnień w trybie i na zasadach określonych w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Zgodnie z postanowieniami tego aktu prawnego zamierza wypłacić odprawy wszystkim zwalnianym osobom, w kwotach przewyższających piętnastokrotność minimalnego wynagrodzenia (takie ograniczenie odprawy wynika z art. 8 ust. 4 wskazanej ustawy). Ponadto pracodawca chce również wypłacić dodatkowe odprawy, nie wchodzące zakresem przedmiotowym w pojęcie odprawy w rozumieniu ustawy o zwolnieniach grupowych. Jej wysokość uzależni od spełnienia warunków określonych w regulaminie zwolnień grupowych.

Dostaną ją pracownicy zwalniani z przyczyn leżących wyłącznie po stronie pracodawcy. Celem jej wypłaty jest zrekompensowanie tym osobom utraty miejsca pracy z powodów od nich niezależnych. Obie odprawy – ta wypłacona na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych (bez względu na jej wysokość), jak i ta dodatkowa są zwolnione ze składek z uwagi na fakt, że przysługują w związku z rozwiązaniem stosunku pracy.

Porozumienie nie zabiera ulgi

W interpretacji z 30 października 2009 r. ZUS oddział w Poznaniu uznał za prawidłowe stanowisko przedsiębiorcy, który wypłacił pracownikowi odprawę z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, jednak w trybie polubownego rozstania za porozumieniem stron.

W sprawie obowiązku opłacania składek od odprawy wypłacanej w związku z dobrowolnym odejściem pracownika z zakładu pracy wypowiedział się również oddział ZUS w Lublinie w interpretacji DI/200000/451/363/2011 z 15 czerwca 2011 r. Tu pracodawca, w związku działaniami na rzecz optymalizacji zatrudnienia w spółce, wypłacał odprawy w związku z dobrowolnym odejściem pracownika z zakładu pracy z uwagi na zakwalifikowanie  go do udziału w „Programie Dobrowolnych Odejść Przedemerytalnych", w celu uzyskania świadczenia przedemerytalnego. ZUS przyznał rację spółce, że świadczenia te są wyłączone z podstawy wymiaru składek na mocy § 2 ust. l pkt 3 rozporządzenia składkowego.

Powód bez znaczenia

W interpretacji DI/100000/ 451/421/2011 z 14 lipca 2011 r. ZUS oddział w Gdańsku wypowiedział się natomiast w sprawie składek od odprawy wypłaconej w związku z zamiarem wypowiedzenia stosunku pracy pracownicy – ale z przyczyn leżących po jej stronie.

Pracodawca, który zamierzał ją przyznać, napisał, że rozwiązuje umowę „z powodu jej słabej dyspozycyjności w związku z jej częstymi nieobecnościami w pracy". Jednocześnie wskazał, że mimo braku takiego obowiązku, chce wypłacić tej osobie dobrowolną odprawę z tytułu rozwiązania umowy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (które wynosiło 9 tys. zł brutto miesięcznie) – tj. łącznie 54 tys. zł brutto.

Przedsiębiorca nie miał pewności co do możliwości zwolnienia tego świadczenia z obowiązku odprowadzenia składek. ZUS jednak przyznał mu rację, wskazując że od tych pieniędzy nie trzeba opłacać żadnych składek. Uznał, że jedynym warunkiem wyłączenia z podstawy wymiaru składek wypłaconej odprawy jest istnienie bezpośredniego związku między wypłatą świadczenia a rozwiązaniem stosunku pracy.

Za prawidłowe ZUS uznał też stanowiska wnioskodawców w sprawach:

- zwolnienia ze składek odszkodowań z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia pracownikom warunków pracy i płacy w sytuacji, gdy rozwiązanie umów było skutkiem tego, że osoby te nie przyjęły zmiany warunków pracy – interpretacja WPI/200000/451/476/2012 z 28 czerwca 2012 r., oddział ZUS w Lublinie,

- wyłączenia z podstawy wymiaru składek społecznych odprawy pieniężnej wypłaconej członkowi zarządu w sytuacji rozwiązania z nim umowy o pracę za porozumieniem stron, w związku z zakończeniem kadencji – interpretacja WPI/200000/451/565/2012 z 4 lipca 2012 r., oddział ZUS w Lublinie.

Zlecenie kończy się na innych zasadach

Wyłączenie ze składek odpraw i odszkodowań w związku z zakończeniem współpracy może mieć jedynie częściowe zastosowanie do zleceniobiorców. Instytucje świadectwa pracy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia albo skrócenia okresu jej wymówienia nie dotyczą bowiem zleceniobiorców.

W przypadku osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych ze składek mogą być natomiast wyłączone inne odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania umowy zlecenia, w tym z tytułu zwrotu kosztów lub naprawienia szkody wynikłej z powodu wypowiedzenia umowy lub jej rozwiązania z przyczyn leżących po stronie zleceniodawcy, jeśli wypłata ma bezspornie taki charakter.

Poboczne świadczenia bez preferencji

Zwolnienie ze składek nie ma zastosowania do kwot, których podstawą wypłaty nie jest wyłącznie rozwiązanie umowy o pracę. Potwierdził to ZUS oddział w Gdańsku w interpretacji DI/100000/451/101/2011 z 7 marca 2011.

Orzekł wówczas o konieczności opłacenia składek od wypłaconego pracownikowi odszkodowania w związku z niewykorzystanym urlopem wypoczynkowym za lata poprzedzające rozwiązanie umowy o pracę. Pracownik ten wystąpił do sądu z żądaniem zasądzenia na jego rzecz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz premii uznaniowej.

W toku postępowania sądowego zawarto ugodę, że w miejsce objętych pozwem żądań, otrzyma on kwotę 25 tys. zł tytułem odszkodowania, płatną w dwóch ratach. Ugoda taka, po zaopatrzeniu jej w klauzulę wykonalności, staje się tytułem wykonawczym, który może być wykorzystany do przymusowej egzekucji przyznanego świadczenia.

Od przyznanego mu odszkodowania ZUS nakazał naliczyć składki, traktując odszkodowanie jako świadczenie pracownicze. Powodem takiego stanowiska jest brak więzi pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a powstaniem roszczenia o wypłatę odszkodowania. Do rozwiązania stosunku pracy doszło na prośbę pracownika w drodze porozumienia stron.

Roszczenie ma związek z zatrudnieniem pracownika, gdyż dotyczy ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, ale nie wynika z samego zerwania łączącej strony umowy. Brak jest więc wymaganych przesłanek wyłączenia kwoty odszkodowania z podstawy wymiaru składek.