Z kierownikami działów pracodawca chce podpisać umowy o zakazie konkurencji. Czy odszkodowania wypłacane im z tego tytułu będą wchodziły do podstawy wymiaru składek, jak twierdzi biuro rachunkowe prowadzące w imieniu pracodawcy rozliczenia z ZUS?

– pyta czytelnik.

Z pytania nie wynika, na jakiej podstawie mają być zawarte wspomniane umowy ani w jakim okresie ma obowiązywać wprowadzony nimi zakaz konkurencji – w trakcie zatrudnienia czy po jego ustaniu. Informacje te są bardzo istotne, ponieważ to od nich zależy, czy wypłaty dokonane z tytułu zawartej z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji podlegają oskładkowaniu czy są zwolnione z danin na ZUS.

Zasadnicze różnice

Zasady zawierania umów o zakazie konkurencji regulują art. 1011 – 1013 kodeksu pracy.

Do pierwszej grupy tych kontraktów  należą te zawierane zgodnie z art. 1011 k.p. Przepis ten stanowi, że w zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Zakaz konkurencji wprowadzony tego rodzaju umowami obejmuje okres trwania stosunku pracy i może dotyczyć wszystkich pracowników, bez względu na posiadaną przez nich wiedzę.

Przepis ten nie nakazuje pracodawcy przyznania pracownikom objętym zakazem konkurencji żadnej rekompensaty czy odszkodowania. Są jednak firmy, które decydują się na takie wypłaty, realizując np. comiesięczny dodatek do wynagrodzenia. Oczywiście prawo do nich i ich wysokość musi wynikać ze stosownej umowy, ponieważ żaden ogólnie obowiązujący przepis nie reguluje tej kwestii.

Art. 1013 k.p. jednoznacznie wskazuje, że zakaz konkurencji powinien – pod rygorem nieważności – przybrać formę pisemną.

Inaczej jest z umowami o zakazie konkurencji zawieranymi zgodnie z art. 1012 k.p. Po pierwsze, można je podpisywać wyłącznie z pracownikami mającymi dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Z tego względu wspomniane umowy zawierane są z reguły z osobami zatrudnionymi na stanowiskach kierowniczych lub z osobami mającymi dostęp do różnego rodzaju technologii stosowanych przez danego pracodawcę, a których przekazanie konkurencji mogłoby osłabić jego pozycję na rynku. Po drugie, w przeciwieństwie do umów podpisywanych na podstawie art. 1011 k.p., umowy te obejmują okres po ustaniu stosunku pracy i są odpłatne.

W takim kontrakcie, który także powinien być sporządzony w formie pisemnej, należy określić okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania przy- sługującego pracownikowi od pracodawcy. Odszkodowanie to nie może być niższe od 25 proc. wynagrodzenia otrzymanego przez zatrudnionego przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Świadczenie to można wypłacać jednorazowo albo w miesięcznych ratach.

Przykład

Z panem Mariuszem zatrudnionym na stanowisku głównego technologa pracodawca podpisał umowę o zakazie konkurencji, która ma obowiązywać przez okres 12 miesięcy kalendarzowych po ustaniu stosunku pracy.

Oznacza to, że umowa została zawarta zgodnie z art. 1012 k.p. Umowa o pracę z panem Mariuszem zostanie rozwiązania 30 kwietnia 2012 r.

Aby ustalić minimalną dopuszczalną wysokość przysługującego mu odszkodowania, należy:

W zależności od ustaleń zawartych w umowie o zakazie konkurencji  kwota ta będzie mogła być wypłacona jednorazowo, np. w dniu ustania stosunku pracy lub w miesięcznych ratach.

Po trzecie, wprowadzony w umowie zawartej na podstawie art. 1012 k.p. zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki ją zawarto, jeśli:

Katalog wyłączeń

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne płaconych za pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych osiągany z tytułu pozostawania w stosunku pracy (art. 18 ust. 1 oraz art. 20 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Przychód ten, po odliczeniu od niego składek społecznych finansowanych ze środków zatrudnionego, jest też podstawą wymiaru składki zdrowotnej.

Aby wyjaśnić pojęcie przychodu ze stosunku pracy, który stanowi bazę do ustalenia podstawy wymiaru składek, trzeba zatem sięgnąć do przepisów podatkowych, a dokładnie do art. 12 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.). Mówi on, że przychodem są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło ich finansowania.

Z przywołanej definicji wynikałoby, że wszystkie wypłaty dokonane z tytułu zawartych z pracownikami umów o zakazie konkurencji należałoby oskładkować. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników, a tym samym na ubezpieczenie zdrowotne, nie uwzględnia się jednak przychodów wymienionych w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.). Paragraf 2 ust. 1 pkt 4 tego aktu prawnego wymienia  odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 1012 k.p.

Jaki kontrakt, taki skutek

Jeżeli umowy o zakazie konkurencji zostaną zawarte z kierownikami działów zgodnie z art. 1011 k.p., to wypłacone pracownikom kwoty powinny wejść do podstawy wymiaru składek – tak jak twierdzi biuro rachunkowe. Natomiast jeśli podstawą do zawarcia wspomnianych umów będzie art. 1012 k.p., to od wypłaconego z tego tytułu odszkodowania nie będzie potrzeby odprowadzania składek.

Przykład

Pracodawca podpisał z sześcioma pracownikami umowy o zakazie konkurencji. Umowy z czterema osobami zawarte zostały zgodnie z art. 1011 k.p. Wprowadzony nimi zakaz konkurencji obejmuje czas trwania stosunku pracy. Zatrudnieni otrzymują z tego tytułu miesięczny dodatek do pensji w kwocie po 250 zł. Natomiast podstawą do podpisania pozostałych dwóch kontraktów był art. 1012 k.p., a pracownicy nimi objęci mają obowiązek powstrzymać się od podejmowania działalności konkurencyjnej przez sześć miesięcy po ustaniu stosunku pracy. Z umowy wynika, że każdy z nich otrzyma z tego tytułu odszkodowanie w jednorazowej kwocie 4500 zł. Tylko te rekompensaty będą zwolnione ze składek.

W przypadku czterech pracowników miesięczna podstawa wymiaru składek wzrośnie natomiast o dodatkowe 250 zł.