Również urlop wychowawczy jest odrębnym od stosunku pracy tytułem do ubezpieczeń społecznych. Aby się ubiegać o udzielenie takiego wolnego, trzeba być pracownikiem. W tym czasie jednak podwładny nie podlega ubezpieczeniom jako pracownik, ale jako osoba przebywająca na urlopie wychowawczym.

Zasady rozliczania składek za czas urlopu wychowawczego są inne niż przy zasiłku macierzyńskim. Tutaj poza obowiązkiem naliczania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe trzeba jeszcze uwzględnić składkę zdrowotną. Oczywiście wszystkie  finansuje budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Jednak podstawa ich wymiaru jest ustalana ryczałtem:

• składki emerytalno-rentowe są jeszcze do końca 2011 r. naliczane od kwoty minimalnego wynagrodzenia, tj. 1386 zł (od przyszłego roku będzie to 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia),

• składka zdrowotna jest naliczana od kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, tj. obecnie 520 zł.

O ile jednak składka zdrowotna jest zawsze stała i trzeba ją naliczyć za każdy miesiąc w tej samej wysokości, tj. 9 proc. (niezależnie czy ubezpieczenie trwało dzień czy cały miesiąc), o tyle podstawę wymiaru składek społecznych zmniejszamy za niepełne miesiące podlegania ubezpieczeniom.

Zmniejszamy ją proporcjonalnie, dzieląc pełną kwotę (obecnie minimalną pensję) przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni ubezpieczenia. Niższe składki należy więc rozliczać zarówno za miesiąc, w którym rozpoczął się lub zakończył  urlop wychowawczy, jak i za ten, w którym ubezpieczenia były obowiązkowe tylko przez część miesiąca.

Istotne jest bowiem to, że w przeciwieństwie do osoby pobierającej zasiłek macierzyński za

osobę na urlopie wychowawczym składki wolno naliczać tylko wtedy, gdy nie ma ona innych tytułów do ubezpieczeń (czyli nigdzie nie pracuje, nie prowadzi działalności gospodarczej) ani nie ma prawa do emerytury i renty.

Zanim więc zaczniemy za pracownika rozliczać składki, trzeba od niego zażądać złożenia oświadczenia, w którym wskaże, czy daniny te są za niego należne.

Zawsze liczy firma

Składki za pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym zawsze musi rozliczać pracodawca. Nie ma tu znaczenia liczba zatrudnianych przez niego osób. W tym wypadku również nie należy składać zgłoszenia do ubezpieczeń na druku ZUS ZUA.

Zgłoszeniem jest raport, w którym rozliczymy składki, tj. RCA (gdy rozliczamy składki emerytalne i rentowe oraz zdrowotną) lub RZA (gdy wykazujemy w nim tylko składkę zdrowotną).

A jakie dokumenty składać co miesiąc za pracownika na urlopie wychowawczym? Są to następujące raporty:

• RSA o okresie przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy o pracę, tj. z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx, wykazując w nim okres urlopu, a w pole „kod świadczenia/przerwy” wpisując 121 (urlop wychowawczy),

• RCA, naliczając w nim składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty minimalnej pensji (albo odpowiednio niższej), a na zdrowotne  od równowartości świadczenia pielęgnacyjnego.

Za osobę, która pracuje w dwóch firmach i równocześnie przebywa na urlopie wychowawczym w każdej z nich, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne powinna rozliczać tylko jedna – wskazana przez podwładnego. Druga żadnych składek nie wykazuje.

Jeśli jednak w trakcie urlopu wychowawczego pracownik uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego (np. urodzi czy przysposobi dziecko), tytuł do ubezpieczeń się zmienia. Będzie to pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Z urlopu wychowawczego składki nie mogą być wówczas wykazywane. Muszą być ponownie rozliczane po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Status niepracownika

W okresie urlopu wychowawczego, podobnie jak w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, osoba nie zachowuje statusu „własnego pracownika”. W tym jednak wypadku, gdy pracodawca, który danej osobie udzielił tego urlopu, zawrze z nią umowę-zlecenie, musi od niej naliczać składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne jak za obcego zleceniobiorcę.

W przeciwieństwie do pobierania zasiłku macierzyńskiego urlop wychowawczy nie zwalnia z ubezpieczeń z innych tytułów. Wręcz odwrotnie, składki z wychowawczego są rozliczane tylko wtedy, gdy nie ma innych tytułów powodujących obowiązek ich płacenia.

Jeśli w okresie tego urlopu pracownik otrzyma przychody należne za okres, kiedy pracę wykonywał, trzeba od nich naliczyć i opłacić składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Fakt ich otrzymania  nie ma jednak wpływu na ubezpieczenia z racji urlopu wychowawczego.

Przykład 3

Pani Beata od 12 sierpnia 2011 przebywa na urlopie wychowawczym. Na podstawie jej oświadczenia pracodawca rozlicza za nią składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne.

W październiku br. pani Beata otrzymała premię za I półrocze 2011 w wysokości 4000 zł. Za ten miesiąc pracodawca musi za nią złożyć następujące raporty rozliczeniowe:

• RCA z kodem 12 11 xx, gdzie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe naliczy od kwoty 1386 zł, a na ubezpieczenie zdrowotne  od 520 zł,

• RSA z kodem 01 10 xx, wykazując okres 01.10.2011 – 31.10.2011 i kod świadczenia/przerwy 121 (urlop wychowawczy),

• RCA z kodem 01 10 xx, gdzie składki na ubezpieczenia społeczne naliczy od kwoty 4000 zł, a na zdrowotne od kwoty  3451,60 zł (4000 zł – 548,40 zł, tj. składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków pracownika).

Od pensji z umowy o pracę, oprócz składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, pracodawca  musi też opłacić za panią Beatę składki na FP i FGŚP.

Z uwagi na to, że przebywanie na urlopie wychowawczym też jest odrębnym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych od umowy o pracę, a w okresie tego urlopu stosunek pracy jest zawieszony, od uzyskanych za ten okres przychodów nie trzeba naliczać składek z tytułu stosunku pracy.

Prawo do tych  świadczeń nie  przysługuje bowiem za okres świadczenia pracy, tylko z tytułu urlopu wychowawczego (a więc odrębnego tytułu do ubezpieczeń).

Jeśli więc pracodawca finansuje np. abonamenty medyczne za pracowników przebywających na urlopach wychowawczych, od świadczeń przypadających za te okresy nie powinien naliczać składek, mimo braku wyraźnego zapisu w przepisach płacowych.

Przykład 4

Pani Marta jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę u pracodawcy, który finansuje swoim pracownikom abonamenty medyczne. Od ich wartości opłaca co miesiąc należne składki.

Od 1 do 20 października pani Marta była na urlopie wypoczynkowym, a od 21 przebywa na urlopie wychowawczym.

Do podstawy wymiaru składek za październik płatnik powinien wliczyć abonament za okres od 1 do 20 października, natomiast wartość abonamentu przypadająca na okres od 21 do 31 października z podstawy wymiaru składek jest wyłączona.