Zasady zmniejszenia i zawieszenia emerytury lub renty znajdziemy w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9841760E6FAB3BF3319844F9E638BBED?id=324468]ustawie z 17 grudnia 1997 r. o emeryturach i rentach z FUS (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.[/link]; dalej ustawa emerytalna).

Najczęściej dotyka to przedsiębiorców – seniorów, którzy obok prowadzenia działalności gospodarczej osiągają również inne przychody, np. ze stosunku pracy.

Przychody osiągane z kilku działalności objętych obowiązkowo ubezpieczeniami podlegają bowiem sumowaniu. Nie dodaje się natomiast przychodów emerytów i rencistów prowadzących kilka rodzajów działalności gospodarczej.

Dokładnie ustalać swój przychód muszą tylko osoby, które nie ukończyły wieku 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni). Po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego możemy zarabiać bez obawy o wysokość naszej emerytury.

Nie dotyczy to jednak osób, które pobierają półtorakrotne świadczenie, tj. emeryturę wraz z rentą z tytułu choroby zawodowej lub wypadku przy pracy.

Takie osoby chcąc zachować prawo do całości świadczenia, nie mogą w ogóle osiągać przychodów (art. 26 ust. 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3F1AAE72B59FF165A89FFD78DF38A9BB?id=327997]ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322[/link]).

Z kolei nie zmniejsza się ani nie zawiesza w razie osiągania przychodu następujących świadczeń:

- rent inwalidy wojennego i rent rodzinnych po tym inwalidzie,

- rent inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy powstała w związku ze służbą wojskową, i rent rodzinnych po tym inwalidzie.

[srodtytul]Jakie przychody[/srodtytul]

Generalnie prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu w związku z osiąganiem przychodów z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. z tytułu stosunku pracy, służby, innej pracy zarobkowej albo z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Istotne jest zatem nie to, czy dany emeryt lub rencista podlega obowiązkowo czy dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym, lecz okoliczność, że przychód uzyskał z działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia. Uwzględnia się również przychody uzyskiwane przez osoby wyłączone z obowiązku ubezpieczenia ze względu na ustalone prawo do emerytury lub renty.

To samo dotyczy osób wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowi ubezpieczenia z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Pan Jan (lat 61) jest emerytem prowadzącym działalność gospodarczą.

Korzystając z możliwości wynikającej z art. 9 ust. 5 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.[/link]; dalej ustawa systemowa), podlega z tego tytułu dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Przychód uzyskiwany z działalności gospodarczej pana Jana będzie doliczony do przychodu branego pod uwagę przy ustaleniu, czy świadczenie emerytalne nie podlega zmniejszeniu lub zawieszeniu. Byłoby tak również, gdyby z tytułu działalności gospodarczej nie był w ogóle objęty ubezpieczeniem społecznym.[/ramka]

Do przychodu wpływającego na zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia dolicza się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, wypłacane na podstawie [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]kodeksu pracy[/link], i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń pozostaje bez wpływu wykonywanie zatrudnienia wyłącznie na podstawie umowy o dzieło, bo ta forma zatrudnienia jest w tej sytuacji wyłączona z obowiązku ubezpieczenia społecznego.

Podobnie nie bierze się pod uwagę przychodów z praw autorskich i patentowych, z darowizn i zapomóg, honorariów z tytułu działalności twórczej i artystycznej, wynajmu lub dzierżawy nieruchomości, jeśli nie stanowią one przedmiotu działalności gospodarczej.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Pan Jan (lat 61) jest emerytem prowadzącym działalność gospodarczą. We wrześniu 2010 r. z tytułu umowy o dzieło – niewchodzącej w zakres wykonywanej działalności – uzyskał przychód w kwocie 2300 zł.

Mimo że już sam przychód z umowy o dzieło przekroczył w tym miesiącu kwotę przychodu uzasadniającą zmniejszenie świadczenia (od 1 września 2010 r. wynosi 2238,50 zł), to może on spać spokojnie, bo przychód z tytułu umowy o dzieło nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Nie podlega zatem doliczeniu do przychodu z działalności gospodarczej.[/ramka]

[srodtytul]Pewna specyfika[/srodtytul]

Emeryci przedsiębiorcy muszą pamiętać, że przychód uzyskiwany z działalności gospodarczej, na potrzeby zmniejszenia lub zawieszenia świadczenia, jest ustalany w sposób specyficzny. W ich przypadku przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne (art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej).

Zatem – według art. 18 ust. 8 ustawy systemowej – jest to kwota zadeklarowana, nie mniejsza jednak niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. W roku 2010 kwota ta wynosi 1887,60 zł.

[ramka][b]Przykład 3[/b]

Pan Jan (lat 61), emeryt, we wrześniu osiągnął z tytułu działalności gospodarczej faktyczny przychód w kwocie 950 zł. Jednak na potrzeby ustalenia przychodu uzasadniającego zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia ZUS przyjmie jako jego przychód kwotę 1887,60 zł.[/ramka]

[srodtytul]Różne wartości [/srodtytul]

ZUS zawiesi prawo do emerytury tylko tym emerytom lub rencistom, którzy osiągają przychód w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez GUS. Obecnie kwota ta w ujęciu miesięcznym wynosi 4157,30 zł.

Natomiast w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – kwota ta w 2010 r. wynosi 2238,50 zł, nie wyżej jednak niż 130 proc. tej kwoty – 4157,30 zł, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, tj. o różnicę między osiąganym przychodem a minimalnym progiem zarobkowym (70 proc.).

Dla emeryta lub osoby uprawnionej do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy kwota zmniejszenia nie może być jednak wyższa od zwaloryzowanej kwoty maksymalnego zmniejszenia obowiązującego 31 grudnia 1998 r. w wysokości 24 proc. Od 1 marca 2010 r. kwota maksymalnego zmniejszenia wynosi dla tej grupy 488,67 zł.

[b]Przykład 4[/b]

Pan Jan (lat 61), emeryt, w październiku 2010 r. z tytułu działalności gospodarczej osiągnął przychód w kwocie 200 zł. Natomiast ze stosunku pracy jego przychód wyniósł 2000 zł.

Jego faktyczny przychód jest niższy niż kwota uzasadniająca zmniejszenie emerytury i renty, tj. 2238,50 zł. Mimo to jego emerytura zostanie zmniejszona.

Bowiem jako przychód z działalności gospodarczej ZUS przyjmie 60 proc. kwoty prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, tj. 1887,60 zł. Zatem łączny przychód pana Jana we wrześniu wyniósł 3887,60 zł.

Przekroczył w takim razie o 1649,10 zł minimalny próg zarobkowy (70 proc.). Jednak jego świadczenie zostanie zmniejszone jedynie o kwotę 488,67 zł, odpowiadającą kwocie maksymalnego zmniejszenia.

[ramka][b]Jak się bronić przed zwrotem [/b]

Kiedy już po dokonaniu rozliczenia świadczenia ZUS stwierdzi, że emeryt przedsiębiorca pobrał nienależne świadczenie, należy pomyśleć nad sposobem obrony w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. Najlepsze rezultaty przynosi powoływanie się na okoliczność, że ZUS na drukach decyzji nie pouczył emeryta o sposobie ustalania przychodu z tytułu prowadzenia firmy.

Jak słusznie wskazuje się w [b]orzecznictwie (wyrok SN z 17 lutego 2005 r., II UK 440/03)[/b], pouczenie powinno być wyczerpujące, konkretne i nieabstrakcyjne. Powinno odnosić się do konkretnego świadczenia i zawierać informację o obowiązujących w dacie pouczenia zasadach zawieszalności prawa do świadczenia.

Warto również pamiętać, że kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów trzeba zwrócić za okres nie dłuższy niż jeden rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiąganiu przychodu. W pozostałych wypadkach za okres nie dłuższy niż trzy lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania decyzji (art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej).

W takim wypadku następuje zatem dalsze ograniczenie obowiązku zwrotu, do jednego roku. Wyraz „powiadomiła” wskazuje na czynne działanie ze strony osoby pobierającej świadczenie, wyraźnie ukierunkowane na uświadomienie ZUS wystąpienia określonych okoliczności. W praktyce należy przyjąć więc, że powiadomienie stanowi każda informacja wskazująca te okoliczności.

Może być to nawet informacja przypadkowa, np. przy okazji korespondencji prowadzonej z ZUS w związku z innymi sprawami. Niektóre sądy przyjmują, że sam fakt zgłoszenia się do ubezpieczenia zdrowotnego i opłacania z tego tytułu składek prowadzi do wniosku, że ZUS powinien wiedzieć o osiąganiu przychodów z działalności gospodarczej, na skutek informacji pochodzącej od samego ubezpieczonego.

Mimo wprowadzenia instytucji zawieszenia działalności gospodarczej w praktyce nie stracił na aktualności pogląd, że zamierzony i świadomy okres zaprzestania prowadzenia działalności połączony z urlopowaniem pracownika i zamknięciem lokalu handlowego powoduje, że nie ma obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie społeczne, a tym samym nie można przyjąć, że został osiągnięty przychód za ten okres [b](wyrok SA w Katowicach z 7 sierpnia 2007 r., III AUa 1573/06).[/b][/ramka]

[i]Autor jest adwokatem[/i]