Tak wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 2010 r. (P 29/08)
.
W analizowanym przypadku TK rozpoznawał pytanie prawne Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim dotyczące zwrotu nadpłaconych składek na ZUS. Płatnik złożył w ZUS wniosek o zwrot nadpłaconych składek za lata 2001–2005. Organ rentowy zwrócił mu tylko część nadpłaconych należności, a swoją decyzję tłumaczył upływem okresu przedawnienia.
Do 7 maja 2008 r., zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, czas na żądanie zwrotu nadpłaty wynosił pięć lat od daty wpłacenia składek (ten stan prawny dotyczył płatnika).
Następnie przepisy zostały zmienione i od 8 maja ubiegłego roku termin dla dochodzenia składek od zakładu ubezpieczeń z art. 24 ust. 7 o systemie ubezpieczeń społecznych został wydłużony do dziesięciu lat.
Płatnik odwołał się od decyzji ZUS do sądu okręgowego. Podkreślał, że w przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stosowane były odmienne kryteria wobec organu rentowego i płatników składek, co jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości.
Przepisy te przewidywały bowiem, że ZUS może dochodzić od ubezpieczonego zaległych składek przez dziesięć lat. Sąd okręgowy zwrócił się w tej sprawie do TK.
Zakwestionowany przez sąd przepis zakreślał bowiem 5-letni termin dochodzenia przez płatników (ubezpieczonych) zwrotu przez ZUS nienależnie opłaconych składek bez jakiejkolwiek możliwości przerwania ani zawieszenia biegu tego terminu.
Z kolei roszczenia ZUS względem ubezpieczonych ulegają przedawnieniu po dziesięciu latach, z możliwością przerwania zawieszeniem biegu przedawnienia m.in. wskutek wszczęcia postępowania ubezpieczeniowego.
Trybunał stwierdził, że „nienależnie opłacona składka”, której dotyczy zakwestionowany przepis, obejmuje przypadki, w których istniała podstawa prawna świadczenia składkowego, ale zostało ono spełnione w kwocie wyższej niż należna (nadpłata), jak również opłacenie składki bez podstawy prawnej. Podstawowym sposobem postępowania ZUS w przypadku nienależnie opłaconej składki jest jej zaliczenie na poczet innych zaległości płatnika.
Na wniosek płatnika ZUS ma obowiązek zastosować alternatywną metodę rozliczenia z płatnikiem: zwrot płatnikowi kwoty nienależnie opłaconej składki. Upływ określonego w zakwestionowanym przepisie pięcioletniego terminu zamyka uprawnionemu możliwość dochodzenia zwrotu nienależnie opłaconej składki.
Natomiast Zakład pozostawał zobowiązany dokonać zaliczenia składki na poczet innych lub przyszłych zobowiązań składkowych płatnika. Jednak w niektórych stanach faktycznych, np. w sprawie rozpatrywanej przez sąd pytający, ze względu na brak zaległości płatnika jedynym możliwym sposobem rozliczenia nienależnie opłaconej składki jest jej zwrot płatnikowi.
W efekcie TK orzekł, że kwestionowany art. 24 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest sprzeczny z konstytucją. Organ rentowy i ubezpieczony jako podmioty mające wobec siebie obowiązki i prawa są równe i powinny być jednakowo traktowane zarówno wtedy, gdy chodzi o zapłatę zaległych składek, jak i o zwrot składek nadpłaconych. Wyjątki od tej zasady możliwe są tylko wtedy, gdy chodzi o ważny interes, np. społeczny.
