Dotyczy ona osób, które podlegają lub podlegały ubezpieczeniom jednego lub obu państw oraz osób wywodzących od nich swoje prawa pochodne (przede wszystkim członkowie rodziny).
Nie ma znaczenia ich obywatelstwo. Umowa ma więc zastosowanie do obywateli polskich, amerykańskich, obywateli państw trzecich, jak i bezpaństwowców, pod warunkiem że byli lub są ubezpieczeni w Polsce lub w USA.
[srodtytul]Gdzie ubezpieczenia [/srodtytul]
Ogólna zasada jest taka, że podlegamy ubezpieczeniom tego państwa, na którego terytorium wykonujemy pracę najemną lub prowadzimy działalność na własny rachunek (art. 6 ust. 1 umowy). Wyjątek stanowią pracownicy delegowani na teren drugiego państwa oraz przedsiębiorcy, którzy czasowo przenieśli swoją działalność gospodarczą.
[b]Pracownik wysłany przez polskie przedsiębiorstwo do pracy w USA jest nadal objęty ubezpieczeniami społecznymi w Polsce, pod warunkiem że przewidywany okres zatrudnienia w Stanach nie przekracza pięciu lat. Jeżeli jednak taki zatrudniony podpisałby umowę o pracę z podmiotem amerykańskim, wówczas z tej umowy podlegać będzie ubezpieczeniom w USA, ponieważ umowa nie reguluje wykonywania pracy w obu państwach.
Osoby prowadzące własną działalność są objęte systemem ubezpieczeń w tym państwie, na terytorium którego mieszkają.[/b]
W związku z tym osoba mieszkająca i prowadząca działalność w Polsce, która zamierza przez pewien czas prowadzić tę działalność w USA, ciągle będzie ubezpieczona w Polsce. Analogicznie będzie w razie równoczesnego prowadzenia przez taką osobę dwóch działalności, w Polsce i w Stanach. Formularz PL/USA, potwierdzony przez ZUS, udokumentuje podleganie ubezpieczeniom społecznym w Polsce.
[srodtytul]Dwie emerytury[/srodtytul]
Osoba spełniająca warunki do uzyskania emerytury lub renty w tych dwóch państwach, bo w obu była ubezpieczona, może uzyskać takie świadczenie zarówno z USA, jak i z Polski. Zostanie ono przyznane zgodnie z wewnętrznym ustawodawstwem danego państwa, jednak z uwzględnieniem przepisów umowy. Zwłaszcza zasady sumowania okresów ubezpieczenia.
Posiadanie okresów ubezpieczenia w obu państwach, uprawniających do emerytury lub renty, nie powoduje konieczności składania wniosków o te świadczenia do instytucji ubezpieczeniowych Polski i Stanów. Wystarczy jeden. Osoba mieszkająca w Polsce może go złożyć jedynie w ZUS i to wyłącznie w języku polskim. Uruchomi on postępowanie o przyznanie emerytury lub renty nie tylko u nas, ale również w USA. Data złożenia wniosku będzie wiążąca dla instytucji amerykańskiej.
W Polsce za realizację umowy w zakresie świadczeń odpowiada I Oddział ZUS w Warszawie, jednak wniosek o świadczenie można złożyć w jednostce terenowej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego. Trzeba pamiętać, aby wykorzystać w tym celu odpowiednie formularze stosowane przez ZUS.
[srodtytul]Okresy będą sumowane[/srodtytul]
Zgodnie z art. 7 ust. 1 umowy, jeżeli według przepisów prawa jednego państwa warunkiem nabycia prawa do emerytury lub renty jest zgromadzenie okresów ubezpieczenia, właściwa instytucja tego państwa uwzględnia okresy ubezpieczenia przebyte zgodnie z przepisami prawa drugiego państwa, chyba że takie okresy nakładają się na siebie. Oznacza to, że osobie ubiegającej się o emeryturę lub rentę z ZUS, która nie ma odpowiedniego okresu ubezpieczenia w Polsce, ale zarazem ma okresy ubezpieczenia w USA, ZUS uwzględni te amerykańskie okresy.
Ustalając kwotę polskiego świadczenia, ZUS obliczy:
- najpierw, ile by ono wyniosło, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia zostały przebyte w Polsce,
- a następnie rzeczywistą kwotę polskiego świadczenia według proporcji okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce i w USA (tzw. świadczenie proporcjonalne).
Zasada sumowania będzie zastosowana również w tych sytuacjach, gdy osoba ubiegająca się o emeryturę lub rentę w Polsce ma wystarczający okres ubezpieczenia w Polsce do nabycia prawa do świadczenia. W takim wypadku wysokość świadczenia zostanie obliczona w dwóch wariantach.
W pierwszym – wyłącznie na podstawie polskich okresów, i w drugim – z uwzględnieniem polskich i amerykańskich okresów ubezpieczenia (świadczenie proporcjonalne).
Po porównaniu wyliczonych w ten sposób kwot zainteresowanemu zostanie przyznane świadczenie w korzystniejszej dla niego wysokości.
Nie w każdym przypadku zasada sumowania okresów ubezpieczenia zadziała. W myśl bowiem art. 9 ust. 2 umowy, jeżeli okres ubezpieczenia w Polsce jest krótszy niż 12 miesięcy i na podstawie tego okresu nie przysługują świadczenia, ZUS nie ma obowiązku ich przyznania. Zatem nie zsumuje okresów polskiego i amerykańskiego ubezpieczenia.
Podkreślić należy, że w Polsce zasada sumowania okresów ubezpieczenia będzie miała zastosowanie tylko do tych świadczeń, do których prawo zależy od posiadania ubezpieczenia przez określony czas.
[srodtytul]Bez zmniejszania i zawieszania[/srodtytul]
Przepisy prawa strony, które ograniczają prawo do świadczeń lub ich wypłacanie wyłącznie z tego powodu, że dana osoba mieszka lub przebywa poza terytorium tej strony, nie mają zastosowania do osób mających miejsce zamieszkania na terytorium drugiej strony – stanowi art. 5 ust. 1 umowy.
Oznacza to, że emerytura lub renta przyznana na podstawie polskich przepisów nie może zostać zmniejszona lub zawieszona z tego powodu, że świadczeniobiorca mieszka w USA. Amerykańskie emerytury i renty również nie mogą zostać zmniejszone lub zawieszone, gdy świadczeniobiorca mieszka w Polsce. Dzięki temu zostanie wznowiona wypłata świadczeń, które nie były wypłacane przez stronę amerykańską z tego powodu, że osoby do nich uprawnione nie mieszkają w USA (od połowy lat 80. Stany nie transferowały do Polski świadczeń rodzinnych: rent dla wdowców i sierot oraz świadczeń dla współmałżonków).
