Ubezpieczony zgłasza w ten sposób do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych tylko tych najbliższych, którzy nie mają swojego tytułu do ubezpieczeń. Jeśli mąż jest zatrudniony na umowę o pracę, a żona prowadzi działalność gospodarczą, mąż nie zgłasza żony do ubezpieczenia zdrowotnego, a żona męża, bo każde z nich ma swój tytuł do ubezpieczenia. Członkami rodziny w rozumieniu ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych są: - dziecko własne, małżonka, przysposobione, wnuk albo dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli kształci się dalej - do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub inne traktowane na równi - bez ograniczenia wieku, - małżonek, - wstępni pozostający z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym (a więc rodzice, dziadkowie).

Pracownik zgłasza czasami do ZUS tych członków rodziny, którzy mają "swój tytuł do ubezpieczeń". Dotyczy to następujących osób:

- uczniów oraz słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli w rozumieniu przepisów o systemie oświaty,

- dzieci przebywających w placówkach pełniących funkcje resocjalizacyjne, wychowawcze bądź opiekuńcze lub w domach pomocy społecznej,

- dzieci do czasu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, nieprzebywających w wymienionych placówkach,

- studentów i uczestników studiów doktoranckich,

- bezrobotnych,

- pobierających stypendium podczas stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy, na które zostały skierowane przez podmiot inny niż powiatowy urząd pracy,

- otrzymujących zasiłek stały z pomocy społecznej,

- uchodźców objętych indywidualnym programem integracji na podstawie przepisów o pomocy społecznej,

- pobierających świadczenie pielęgnacyjne lub dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, przyznane na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,

- objętych indywidualnym programem zatrudnienia socjalnego,

- uprawnionych do świadczeń alimentacyjnych na podstawie ugody sądowej lub prawomocnego orzeczenia sądu.

Status członka rodziny zwalnia ich z obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego. Wobec tego podlegają oni ubezpieczeniu zdrowotnemu jako członkowie rodziny, a ze "swojego tytułu" - nie. Nie dotyczy to jednak małżonków, wobec których orzeczono separację prawomocnym wyrokiem sądu.

Przykład 1

Pan Tomasz jest bezrobotny. Jego żona jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę i zgłosiła go do ubezpieczenia zdrowotnego jako członka rodziny. Pan Tomasz nie podlega zatem temu ubezpieczeniu jako osoba bezrobotna. Inaczej byłoby, gdyby był samotny lub jego żona nigdzie nie pracowała. Wtedy zostałby objęty ubezpieczeniem zdrowotnym jako bezrobotny.

Przykład 2

Pan Marek ma 23 lata. Studiuje wieczorowo. Jego rodzice prowadzą działalność gospodarczą. Do ubezpieczenia zdrowotnego powinien go zgłosić jako członka rodziny jeden z rodziców. Uczelnia nie opłaca wtedy za niego składek zdrowotnych.

Osoba, która równocześnie spełnia warunki do podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu jako członek rodziny u kilku ubezpieczonych, jest zgłaszana do ubezpieczenia tylko przez jednego z nich.

Przykład 3

Jan i Joanna Nowak pracują na umowach o pracę. Ich dziesięcioletnia córka chodzi do szkoły. Do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny córka powinna zostać zgłoszona przez jednego z rodziców. Drugi rodzic nie powinien jej zgłaszać do tego ubezpieczenia.

Zgłoszenia dokonuje płatnik, np. pracodawca, zleceniodawca na formularzu ZUS ZCZA (członków rodziny, których adres jest taki sam jak ubezpieczonego) lub ZUS ZCNA (o innym adresie). Pracownik składa płatnikowi wniosek o objęcie ubezpieczeniem członka rodziny, a płatnik wniosek ten przekazuje do ZUS na wskazanych drukach. Gdy zgłoszony członek rodziny zacznie gdzieś pracować, zatrudniony powinien o tym poinformować zakład. Wtedy ten ostatni wyrejestrowuje go z ubezpieczenia odpowiednio na formularzach ZUS ZCZA/ZCNA. Członków rodziny należy wyrejestrować z ubezpieczenia również wówczas, gdy ustaje tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego pracownika, który tę osobę zgłosił.

Przykład 4

Umowa o pracę pana Marka uległa rozwiązaniu z końcem maja. Zgłaszał on do ubezpieczenia zdrowotnego żonę. Wobec tego prawo do świadczeń zdrowotnych z racji umowy o pracę zarówno dla ubezpieczonego, jak i członka rodziny ustaje 30 czerwca. Od 1 lipca ochrona ubezpieczeniowa z umowy o pracę ustaje. Pracodawca powinien wyrejestrować pana Marka z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, składając formularz ZUS ZWUA oraz wyrejestrować jego żonę z ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZCZA lub ZUS ZCNA.

Za zgłoszonych do ubezpieczenia zdrowotnego nie opłaca się dodatkowych składek. Korzystają niejako ze składki opłaconej za osobę, która ich zgłosiła. Za osobę zgłaszającą członków rodziny do ubezpieczenia płatnik odprowadza taką samą składkę zdrowotną jak za pracownika, który nikogo nie zgłasza. Prawo doświadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego ustaje po upływie 30 dni od dnia wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia. Zatrudniony, który po zwolnieniu z pracy pobiera zasiłek chorobowy lub z ubezpieczenia wypadkowego, ma wówczas prawo wraz z najbliższymi do darmowej opieki medycznej. Dotyczy to również ubiegającego się o przyznanie emerytury lub renty w trakcie postępowania o przyznanie świadczeń. Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej wygasa po upływie czterech miesięcy od zakończenia nauki lub skreślenia z listy uczniów lub studentów.

Przykład 5

Pan Karol ma 23 lata. On i jego żona studiują. Pozostają na utrzymaniu rodziców, ale mieszkają samodzielnie. Każdego z nich zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny ojciec. Żona pana Karola urodzi w czerwcu. Dziecko to powinno zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego jako członka rodziny któreś z dziadków.