- Pobieram z ZUS rentę z tytułu niezdolności do pracy. Aktualnie mam propozycję podjęcia pracy na podstawie umowy cywilnej. Czy osiągane z niej dochody będą wpływały na prawo do renty? Jakie będą moje obowiązki wobec ZUS po podjęciu takiej pracy?

– pyta czytelnik.

Wpływ dochodów z kontraktu cywilnoprawnego na otrzymywane świadczenie,a także zakres obowiązków rencisty wobec ZUS, zależy od rodzaju zawartej umowy i wysokości osiąganego wynagrodzenia.

Tak jak angaż

Prawo do renty nie przekreśla możliwości podjęcia pracy. Jednak wykonywanie działalności zarobkowej może spowodować, że ZUS będzie wypłacał świadczenie w zmniejszonej wysokości, a czasem nawet zawiesi prawo do renty. Taki skutek mogą jednak wywołać (z wyjątkami opisanymi niżej) wyłącznie przychody osiągane z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu służby w tzw. służbach mundurowych.

Wynika to z art. 104 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna). Ustęp 2 tego przepisu wyjaśnia, że za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową, a także prowadzenie działalności gospodarczej.

Obowiązuje więc generalna zasada, że na rentę mogą wpływać dochody z pracy zarobkowej albo działalności, która wiąże się z powstaniem tytułu do ubezpieczeń społecznych, a ściślej emerytalno-rentowych. Zasady obejmowania tymi ubezpieczeniom reguluje ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus).

Czytelnik nie określił, o jaką umowę konkretnie chodzi. Jeśli jest to jeden z najbardziej popularnych kontraktów cywilnoprawnych – umowa zlecenie, to praca na jej podstawie wymieniona jest jako tytuł do ubezpieczeń emerytalno-rentowych w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o sus. Oznacza to, że jej zawarcie będzie mogło wpływać na pobieraną rentę. Tak samo będzie w razie podpisania umowy agencyjnej lub innej o świadczenie usług, do której – zgodnie z kodeksem cywilnym – stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Student bez obaw

Czytelik nie podał też swojego wieku. Przy zatrudnieniu na umowę cywilnoprawną jest to niezwykle istotna informacja. Zleceniobiorcy, którzy nie ukończyli 26 lat i się uczą (są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych albo studentami), nie podlegają bowiem ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu.

Przykład

Spółka z o.o. podpisała umowy zlecenia z dwoma rencistami. Jeden z nich ma 36 lat, a drugi 24 lata. Z przedłożonych dokumentów wynika, że młodsza osoba jest studentem. Dochody osiągnięte z tytułu umowy zlecenia mogą wpływać na prawo do renty u pierwszego z rencistów, ponieważ ten kontrakt będzie dla niego stanowił tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych. Dla studenta fakt zawarcia zlecenia i wysokość osiąganych zarobków nie będzie miał żadnego znaczenia, ponieważ z uwagi na wiek i kontynuowanie nauki nie będzie on objęty ubezpieczeniami z tego tytułu.

Dzieło bez znaczenia

Kontraktem cywilnoprawnym, który równie często stanowi podstawę wykonywania pracy, jest umowa o dzieło. Jeżeli czytelnik ją podpisze, nie musi o tym informować ZUS. Takiej umowy ustawa o sus nie wymienia wśród tytułów do ubezpieczeń. A to oznacza, że nie będzie ona miała żadnego wpływu na pobieraną rentę.

Uwaga na zbiegi

Nie zawsze brak obowiązku opłacania składek od umowy cywilnej oznacza, że jest ona obojętna z punktu widzenia prawa do świadczenia emerytalno-rentowego z ZUS. Przepisy dotyczące ich zmniejszania albo zawieszania stosuje się również wobec osób, dla których ubezpieczenia społeczne nie są obowiązkowe, jeśli powodem tego jest fakt posiadania prawa do renty lub emerytury albo wykonywanie jednocześnie innej działalności, która objęta jest obowiązkiem ubezpieczeń (art. 104 ust. 4 ustawy emerytalnej). Oznacza to, że na rentę będzie wpływała umowa cywilna, jeśli składki z niej są opłacane na ogólnych zasadach, ale rencista jest z tego zwolniony z podanych wyżej powodów. Są to tzw. zbiegi tytułów do ubezpieczeń.

Jednym ze zbiegów, który budzi najwięcej wątpliwości, jest podpisanie umowy zlecenia przez rencistę zatrudnionego na etacie w innej firmie. W takiej sytuacji objęty on jest obowiązkowymi ubezpieczeniami tylko jako pracownik. Zlecenie jest zwolnione z tego obowiązku i to bez względu na wysokość otrzymywanego wynagrodzenia (art. 9 ust. 4a ustawy o sus). Często zleceniobiorcy popełniają w takiej sytuacji błąd i nie informują o tej pracy ZUS, zaniżając tym samym swoje dochody.

Przykład

Pani Marta pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jednocześnie pracuje na 3/4 etatu. 1 marca 2013 r. podpisała dodatkowo umowę zlecenie z obcym pracodawcą.

Mimo że od zlecenia trzeba opłacać wyłącznie składkę zdrowotną, a społecznych nie, pani Marta musi powiadomić ZUS o jej podpisaniu. W myśl art. 104 ust. 4 ustawy emerytalnej dochód osiągany ze zlecenia ma znaczenie przy weryfikacji, czy renta należy się w pełnej wysokości, czy też powinna zostać zmniejszona albo zawieszona.

Stawka też ważna

Wpływ na pobieraną rentę mają tylko te dochody, od których należne są składki emerytalno-rentowe albo te, od których powinny one zostać odprowadzone – w przypadkach, o których mowa w art. 104 ust. 4 ustawy emerytalnej. Dodatkowo znaczenie ma wysokość takich dochodów – mimo ich nieoskładkowania – jak wynagrodzenie chorobowe, zasiłki z ubezpieczenia społecznego, a także świadczenia wyrównawczego i dodatku wyrównawczego (art. 104 ust. 6 ustawy emerytalnej).

Gdy suma przychodów osiągniętych w danym miesiącu nie przekroczy równowartości 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, nie wywoła to żadnych skutków w zakresie prawa do renty. Od 1 marca br. wskazany limit wynosi 2583,30 zł. Tyle miesięcznie może zarobić rencista, żeby pobierać świadczenie w pełnej wysokości.

Jeśli przychód przekracza ten próg, ale nie jest wyższy niż równowartość 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, ZUS wypłaca rentę w zmniejszonej wysokości. Te 130 proc. to od 1 marca br. 4797,40 zł. Wyższe dochody skutkują zawieszeniem wypłaty całego świadczenia.

Organ musi wiedzieć

Po podpisaniu umowy cywilnoprawnej rencista będzie musiał powiadomić o tym ZUS, wypełniając formularz o oznaczeniu ZUS Rw-73 „Oświadczenie o osiąganiu przychodu". Jest on dostępny w każdej jednostce ZUS, jak również na stronie internetowej tej instytucji (www.zus.pl).

W dokumencie tym trzeba podać rodzaj zawieranej umowy oraz poinformować, czy wysokość planowanego dochodu będzie miała wpływ na pobieraną rentę, czy nie. Ponadto – po upływie każdego roku kalendarzowego rencista będzie musiał informować ZUS o wysokości przychodu osiągniętego w poprzednim roku. Takie zaświadczenie powinien wydać mu zleceniodawca, ale nie ma tu jednolitego obowiązującego formularza.

Oczywiście obowiązki te dotyczą tylko tych umów cywilnych, które będą stanowiły tytuł do ubezpieczeń emerytalno-rentowych (nawet jeśli składki z tego tytułu nie będą opłacane).

Przykład

32-letni pan Mateusz, pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy, podpisał 1 marca 2013 r. umowę-zlecenie, z tytułu której ma otrzymywać miesięczne 1000 zł wynagrodzenia.

Mimo że kwota ta jest niższa od dolnego progu zarobków mających wpływ na prawo do świadczenia rentowego, pan Mateusz musi powiadomić ZUS o zawartej umowie, a następnie informować corocznie o osiągniętych dochodach.

Dzieło dla własnego szefa zwiększy dochody

Praca na podstawie umowy o dzieło nie zawsze jest bezpieczne z punktu widzenia prawa do renty.

Jeśli bowiem rencista podpisze ją z własnym pracodawcą albo wykonuje to dzieło na rzecz swojego szefa (choć stroną umowy jest inny podmiot), to taki kontrakt do celów ubezpieczeń społecznych traktowany jest jak stosunek pracy.

Dotyczy to również sytuacji, gdy pracownik – rencista jest uczniem lub studentem, który nie ukończył 26 lat.