Pracownikowi, który w wyniku wypadku przy pracy doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Określa je ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322, dalej ustawa wypadkowa).

Zgodnie z jej art. 6 ust. 1 za wypadek przy pracy lub chorobę zawodową przysługuje jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. W myśl art. 12 ust. 1 ustawy wypadkowej jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Do ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania decyzji o przyznaniu tego świadczenia.

Decyzję tę ZUS powinien wydać w ciągu 14 dni od dnia:

- po pierwsze – otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej oraz

- po drugie – wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art. 15 ust. 2 ustawy wypadkowej), jeżeli w wyniku decyzji ustalono prawo do jednorazowego odszkodowania oraz jego wysokość.

A ZUS z urzędu wypłaca świadczenie w ciągu 30 dni od wydania decyzji (ust. 3).

Jeśli ZUS uchybi tym terminom, ubezpieczony może żądać odsetek. Ma prawo domagać się ich na podstawie art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus).

Jeżeli ZUS – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłaty świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił go, musi uregulować odsetki od niego w wysokości tych ustawowych określonych w prawie cywilnym.

Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłacie świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie odpowiada. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nieustalenie prawa do odszkodowania w rozumieniu tego przepisu oznacza zarówno wydanie decyzji odmawiającej przyznania go (mimo spełnienia warunków do jego uzyskania), jak i niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie (por. wyrok z 15 października 2010 r., III UK 20/10).

Jeśli więc ZUS przyzna prawo do jednorazowego odszkodowania po terminie określonym w art. 15 ust. 2 ustawy wypadkowej, do ustalenia jego wysokości należy przyjąć podstawę obowiązującą w dniu, w którym najpóźniej powinien wydać decyzję. Stosownie zaś do art. 85 ust. 1 ustawy o sus ZUS ma zapłacić odsetki od tak ustalonego świadczenia. Tak też wskazywał SN w wyroku z 8 maja 2012 r. (II UK 250/11).

Na mocy delegacji zawartej w art. 85 ust. 2 ustawy o sus minister pracy i polityki socjalnej wydał rozporządzenie z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (DzU nr 12, poz. 104).

Przewiduje ono m.in., że odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń, do dnia ich wypłaty. Przy czym, jeżeli świadczenie wypłaca się osobie uprawnionej za pośrednictwem poczty lub na rachunek bankowy, za dzień wypłaty świadczeń uważa się dzień przekazania należności na pocztę lub do banku.

Jeśli ZUS odmawia przyznania ubezpieczonemu odsetek za zwłokę w wypłacie jednorazowego odszkodowania, ten może odwołać się do sądu rejonowego. Odpowiednie pouczenie w tym prawie powinna zawierać decyzja ZUS.

Jeśli zatem ubezpieczony nie zgadza się z nią, może wnieść odwołanie na piśmie do oddziału ZUS, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ. Ma na to miesiąc od doręczenia odpisu decyzji. Następnie ZUS niezwłocznie przekazuje to odwołanie z aktami sprawy do sądu (art. 477

9

§ 1 i 2

kodeksu postępowania cywilnego

). Przed sądem obie strony są równorzędne, ale to na odwołującym się spoczywa ciężar wykazania swojego prawa do odsetek za zwłokę.

Przykład

Pan Jan uległ wypadkowi przy pracy, w wyniku którego doznał długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. 2 stycznia 2012 r. złożył do ZUS wniosek o przyznanie mu jednorazowego odszkodowania, dołączając do niego protokół powypadkowy z pełną dokumentacją.

ZUS uznał, że uległ on wypadkowi przy pracy, a następnie lekarz orzecznik ZUS wydał 17 stycznia 2012 r. orzeczenie stwierdzające, że pan Jan doznał 15-proc. uszczerbku na zdrowiu. Decyzją z 9 lipca 2012 r. ZUS przyznał mu jednorazowe odszkodowanie, które wypłacił 16 lipca 2012 r.

Jego wysokość ustalono według stawek obowiązujących w terminie wydania decyzji. Pan Jan wystąpił wtedy o przyznanie mu odsetek za opóźnienie. Podkreślał, że ZUS zbyt długo rozpoznawał jego sprawę. Gdy ZUS odmówił, pan Jan odwołał się od tego do sądu. Ten uwzględnił jego żądanie i przyznał mu odsetki od 1 marca do 15 lipca 2012 r.

Uznał bowiem, że skoro ZUS nie wydał decyzji przyznającej prawo do jednorazowego odszkodowania i nie wypłacił go w ustawowo przewidzianym terminie, choć miał pełną dokumentację niezbędną do rozpoznania wniosku, to odpowiada za opóźnienie w wypłacie tego świadczenia.

—Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach