Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych za osoby prowadzące działalność gospodarczą uważa się nie tylko te działające na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub przepisów szczególnych.

Do tej grupy zalicza się również:

- twórców i artystów,

- prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów podatkowych,

- wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

- prowadzących niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty,

- współpracujących z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą, tj. małżonka, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzica, macochę i ojczyma oraz osobę przysposabiającą, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności.

[srodtytul]Z własnej firmy[/srodtytul]

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.[/link]; dalej ustawa systemowa) nałożyła obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na osoby fizyczne, które na terenie Polski prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą.

Osoby podlegające z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym objęte są również obowiązkowym ubezpieczeniem wypadkowym. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne i objęcie nim następuje na wniosek osoby zainteresowanej.

Dla osób prowadzących działalność gospodarczą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – o ile nie opłacają składek od preferencyjnej podstawy wymiaru – stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy.

Tak stanowi art. 18 ust. 8 ustawy systemowej. Natomiast podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez stosowania ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.

Należy również pamiętać o obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego z działalności. Podstawę wymiaru składki na to ubezpieczenie stanowi dla przedsiębiorców kwota zadeklarowana, nie niższa niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku. Nie ma przy tym kwoty rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na to ubezpieczenie.

[srodtytul]Z dodatkowego kontraktu[/srodtytul]

Z art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy systemowej wynika, że obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu dotyczy również osób fizycznych, które na obszarze Polski są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksem cywilnym[/link] stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

W ich przypadku podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód – w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych – osiągany z tytułu wykonywania tej umowy, jeżeli określono w niej odpłatność za jej wykonanie kwotowo albo w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

Gdy odpłatność została ustalona w innej formie, podstawą wymiaru składek jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2010 r. kwota minimalnego wynagrodzenia to 1317 zł, a w 2011 r. – 1386,00 zł).

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez stosowania ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Również w tym wypadku podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w danym miesiącu, nie może być wyższa od 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Do ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorców mają zastosowanie przepisy regulujące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Jednak w ich wypadku podstawa wymiaru jest pomniejszona o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, finansowanych ze środków ubezpieczonego.

Ponadto nie ma tu zastosowania ograniczenie rocznej podstawy wymiaru tych składek do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

[srodtytul]Kilka źródeł[/srodtytul]

Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą jednocześnie świadczy na podstawie umowy-zlecenia (umowy agencyjnej albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) inną pracę niż wykonywaną w ramach posiadanego wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych.

W takiej sytuacji przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności, jeśli ze zlecenia podstawa wymiaru składek jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, tj.

- 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy, jeżeli z działalności opłaca składki na zasadach ogólnych,

- 30 proc. minimalnego wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym, gdy z działalności opłaca składki od obniżonej podstawy wymiaru.

Można jednak dobrowolnie zostać objętym ubezpieczeniami również z tytułu zlecenia.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Pan Jan prowadzi działalność gospodarczą. Od 1 listopada 2010 r. rozpoczął świadczenie pracy na podstawie umowy-zlecenia, która nie wchodzi w zakres działalności.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze zlecenia jest niższa od obowiązującej go najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, tj. 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Pan Jan od 1 listopada 2010 r. nadal obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Tym samym nie może zmienić tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z prowadzenia działalności gospodarczej na umowę-zlecenie. Ze zlecenia ubezpieczenia społeczne mają dla niego charakter dobrowolny.[/ramka]

Gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze zlecenia jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jest tytuł, który powstał wcześniej.

Można również dokonać wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (zlecenie lub działalność).

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Pan Antoni od 1 stycznia 2010 r. prowadzi działalność gospodarczą. Od 1 października 2010 r. realizuje też zlecenie z wynagrodzeniem miesięcznym 1000 zł.

Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od 1 stycznia 2010 r. zgłosił się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z preferencyjną podstawą wymiaru składek, bo spełnia warunki zawarte w art. 18a ustawy systemowej.

W związku z tym, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy-zlecenia jest wyższa od obowiązującej pana Antoniego najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, od 1 października 2010 r. podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tego tytułu, który powstał wcześniej, tj. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Może również dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń, czyli podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z umowy-zlecenia i dobrowolnie z racji prowadzenia działalności gospodarczej.[/ramka]

[ramka][b]Roczny limit[/b]

W przypadku osób prowadzących działalność i wykonujących pracę na podstawie umów o świadczenie usług podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe została przez ustawodawcę ograniczona w skali roku.

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy.[/ramka]

[i]Autor jest adwokatem w Bytomiu[/i]