Nowe rozporządzenia nie wprowadzają rewolucji w zakresie określania właściwego ustawodawstwa dla osób wykonujących pracę na własny rachunek.

Stanowią raczej doprecyzowanie i pewną modyfikację dotychczas istniejących przepisów rozporządzeń, które były już wielokrotnie zmieniane.

[srodtytul]Stara zasada…[/srodtytul]

Nie zmieniła się podstawowa zasada stosowania właściwego ustawodawstwa dla celów ubezpieczenia społecznego dla przedsiębiorców.

Nadal obowiązuje lex loci laboris (łac. zasada miejsca wykonywania pracy). Osoba wykonująca w danym państwie pracę na własny rachunek podlega więc ustawodawstwu tego właśnie państwa.

[srodtytul]…z wyjątkami[/srodtytul]

Podobnie jak w istniejących przepisach nowe rozporządzenia określają wyjątki od tej zasady.

I tak osoba, która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek w danym kraju, a która udaje się, by wykonywać podobną działalność w innym kraju, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego kraju.

Warunek jest jednak taki, by przewidywany czas takiej pracy nie przekraczał 24 miesięcy. A więc będzie to dwa razy dłużej, niż jest dziś. Teraz mamy 12-miesięczny okres wykonywania takiej pracy za granicą z możliwością jego dalszego przedłużenia o kolejne 12 miesięcy.

W celu ustalenia, czy działalność wykonywana za granicą jest „podobna” do tej normalnie prowadzonej na własny rachunek, bada się jej rzeczywisty charakter. Czyli nie wystarczy zakwalifikowanie jej przez inny kraj do kategorii pracy na własny rachunek.

[srodtytul]W jednym państwie…[/srodtytul]

Nowe przepisy dookreślają też, co należy rozumieć przez osobę, która normalnie wykonuje działalność na własny rachunek w danym państwie.

Definicja ta odnosi się do osoby, która zwykle prowadzi znaczną część działalności na terytorium kraju, w którym ma swoją siedzibę. W szczególności osoba taka:

- musi już prowadzić działalność od pewnego czasu przed dniem, po którym zamierza wyjechać i pozostać w systemie macierzystym przez okres 24-miesięczny, oraz

- w każdym okresie prowadzenia tymczasowej działalności w innym państwie musi nadal spełniać w kraju, w którym ma siedzibę, wymogi konieczne do prowadzenia działalności pozwalające na jej ponowne podjęcie po powrocie.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Pan Mariusz prowadzi od kilku lat działalność usługową w Polsce w formie działalności gospodarczej. Otrzymał jednak zlecenie dotyczące usług, których miejscem wykonywania będzie Austria.

Realizacja prac wymaga, aby przebywał w Austrii mniej więcej dwa miesiące. Pan Mariusz w trakcie tego pobytu nadal będzie podlegał polskim ubezpieczeniom społecznym, bo praca w Austrii ma charakter tymczasowy i nie przekroczy 24 miesięcy.

Ponadto Austria nie stanowi jego normalnego miejsca wykonywania działalności, którym jest nadal Polska.[/ramka]

[srodtytul]…albo w wielu[/srodtytul]

W odróżnieniu od osoby normalnie wykonującej pracę na własny rachunek w danym kraju możemy mieć do czynienia z osobą, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku państwach.

Dotyczy to w szczególności osoby, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy na własny rachunek, niezależnie od charakteru tej pracy, w dwóch lub więcej państwach członkowskich.

Powstają jednak wątpliwości, kiedy mamy do czynienia z osobą, która:

- normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w jednym kraju, ale wyjeżdża do innego kraju, aby wykonać podobną działalność,

- normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub kilku krajach.

Ma to podstawowe znaczenie dla właściwego określenia kraju, w którym taka osoba powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym.

Nowe rozporządzenia dają pewne wskazówki, jak dokonać rozróżnienia tych dwóch sytuacji. Przede wszystkim ustalenie konkretnej sytuacji osoby pracującej za granicą opiera się na ogólnej ocenie wszystkich istotnych okoliczności.

Jednakże rozstrzygające znaczenie będzie miał czas wykonywania pracy w jednym lub kilku krajach (bez względu na to, czy ma ona charakter stały, incydentalny, czy tymczasowy).

[srodtytul]Najpierw miejsce zamieszkania[/srodtytul]

Osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku krajach, podlega ustawodawstwu kraju, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje w nim znaczną część swojej pracy. Czyli nadal pierwszym wyborem jest kraj miejsca zamieszkania.

Jednak w świetle nowych przepisów nie będzie już wystarczało posiadanie miejsca zamieszkania w danym kraju i wykonywanie jakiejkolwiek działalności na jego terytorium, aby nadal podlegać w tym kraju ubezpieczeniom społecznym.

Nowe rozporządzenia odnoszą się bowiem do „znacznej części pracy”. Oznacza ono, że w tym państwie jest wykonywana znaczna pod względem ilościowym część pracy na własny rachunek, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy.

[srodtytul]Potem wskaźniki finansowe i liczbowe[/srodtytul]

W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie, należy uwzględnić: obrót, czas pracy, liczbę świadczonych usług lub dochód.

Z kolei uważa się, że aby nastąpiło spełnienie powyższych kryteriów i żeby uznano, że znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie, kryteria te powinny być spełnione w proporcji większej niż 25 proc. Przy czym bada się sytuację, jaka może mieć miejsce podczas kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych.

Czyli na podstawie nowych przepisów trzeba będzie spraw-dzać obiektywne wskaźniki finansowe i liczbowe, na podstawie których będzie można określić, czy w kraju miejsca zamieszkania jest wykonywana znaczna część pracy. A w konsekwencji, czy w tym kraju dana osoba będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Pan Łukasz ma miejsce stałego zamieszkania w Polsce. W ramach swojej działalności gospodarczej zawarł umowę-zlecenie z firmą niemiecką na wykonanie usług w Niemczech.

W związku z tym przebywa i świadczy usługi w ciągu miesiąca w Niemczech przez dziesięć dni. Oprócz tego wykonuje inne usługi dla innych zleceniodawców w Polsce.

Firma pana Łukasza generuje 30 000 zł miesięcznie przychodu, z czego 12 000 zł stanowi część jego wynagrodzenia związaną z wykonaniem zlecenia na terenie Niemiec.

Natomiast 18 000 zł przypada na zlecenia wykonywane w Polsce. Ok. 70 proc. swojego czasu pan Łukasz poświęca na zadania realizowane w Polsce.

Tu też uzyskuje 60 proc. swoich obrotów. Zarówno na podstawie nowych, jak i starych regulacji pan Łukasz podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych.[/ramka]

[ramka][b]Przykład 3[/b]

Pan Marek ma miejsce stałego zamieszkania w Polsce.

W ramach swojej działalności gospodarczej zawarł umowę o świadczenie usług z dwoma firmami szwedzkimi.

W związku z tym rocznie przebywa średnio 25 dni w miesiącu w Szwecji, natomiast w Polsce ok. 5 dni, gdzie również wykonuje swoje usługi dla jednej polskiej firmy.

Osiąga miesięcznie 25 000 zł przychodu, z czego 1000 zł przypada na usługi, które świadczy w Polsce. Teraz pan Adam podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych (brak kryterium wykonywania znacznej części pracy na terenie kraju miejsca zamieszkania).

Zgodnie z nowymi regulacjami będzie jednak podlegał szwedzkiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, bo w Polsce nie jest wykonywana znaczna część jego pracy według kryteriów obiektywnych (kryterium czasu pracy w Polsce jest spełnione w 17 proc., a kryterium wynagrodzenia zaledwie w 4 proc.).[/ramka]

[srodtytul]Rozstrzyga centrum zainteresowania[/srodtytul]

[b]Co w sytuacji, gdy osoba wykonująca pracę na własny rachunek nie zamieszkuje w jednym z krajów, w których wykonuje znaczną część swej pracy?[/b]

Zgodnie z przepisami nowych rozporządzeń osoba taka podlega ustawodawstwu tego kraju, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności.

Nowy przepis, jakkolwiek wydaje się wprowadzać nowe pojęcie „centrum zainteresowania dla jej działalności”, to w rzeczywistości nieznacznie tylko poszerza definicję „stałego miejsca działalności zainteresowanego”, którym posługiwały się dotychczasowe rozporządzenia.

Według nowych przepisów centrum zainteresowania dla działalności osoby wykonującej działalność na własny rachunek określa się z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej.

Zwłaszcza bierze się pod uwagę:

- miejsce, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności,

- zwyczajowy charakter lub okres trwania wykonywanej działalności,

- liczbę świadczonych usług,

- zamiar tej osoby wynikający ze wszystkich okoliczności.

Pewnym novum, w stosunku do poprzednich zapisów, jest tutaj odnoszenie się do zamiaru danej osoby.

W celu określenia ustawodawstwa, które będzie miało zastosowanie do danej osoby, bada się, jaka sytuacja może mieć miejsce podczas kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych.

[ramka][b]Przykład 4[/b]

Pan Tomasz ma miejsce zamieszkania i zarejestrowaną działalność gospodarczą w Polsce. Jednak od kilku lat świadczy usługi wyłącznie we Francji i w Belgii.

We Francji ma również status przedsiębiorcy i tam też realizuje ok. 80 proc. zleceń. Pozostałe 20 proc. stanowią usługi świadczone w Belgii. Pan Tomasz nie realizuje żadnych usług w Polsce.

Zarówno na podstawie nowych, jak i starych regulacji powinien podlegać francuskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych.[/ramka]

[srodtytul]Czasem porozumienie[/srodtytul]

W przypadku gdy w interesie ubezpieczonego będzie ustalenie innego ustawodawstwa, niż wynika to z przedstawionych powyżej zasad, będzie ono określane na mocy wspólnego porozumienia między instytucjami ubezpieczeniowymi zainteresowanych krajów.

[ramka][b]Jakie regulacje omawiamy[/b]

W cyklu przedstawiamy wchodzące w życie 1 maja 2010 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE):

- nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (zmienione w drodze rozporządzenia (WE) nr 988/2009 z 16 września 2009 r. w celu uwzględnienia wymogów państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Europejskiej po przyjęciu rozporządzenia nr 883/2004, oraz ostatnich zmian w pozostałych państwach członkowskich),

- nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004.

Zmodyfikują one europejski system koordynacji zabezpieczenia społecznego oparty w głównej mierze na rozporządzeniach Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. i nr 574/72 z 21 marca 1972 r.[/ramka]

[ramka][b]Inna definicja[/b]

Nowe regulacje – w odróżnieniu od dotychczasowych – posługują się inną definicją [b]osób prowadzących działalność na własny rachunek.[/b] Nie definiują osoby, ale samą działalność na własny rachunek.

Pojęcie to oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako ta do celów ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego kraju, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce.

Z punktu widzenia polskiego ustawodawstwa działalnością na własny rachunek będzie głównie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.[/ramka]

[i]Autor jest starszym konsultantem firmy PricewatrehouseCoopers [/i]