Powrót pracownika do pracy po nieobecności trwającej ponad 30 dni wiąże się nie tylko z szeregiem obowiązków merytorycznych, jakich powinien dopełnić powracający, aby płynnie wdrożyć się w rytm pracy, lecz także z czynnościami formalnymi. Niewątpliwie najważniejszą kwestią – zarówno z punktu widzenia pracownika, jak i pracodawcy – jest poddanie się przez tego pierwszego kontrolnym badaniom lekarskim.

Potwierdzenie zdolności do pracy

Art. 229 § 2 kodeksu pracy wprost wskazuje, że jednym z podstawowych obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy jest poddanie się przez pracownika kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczas zajmowanym przez niego stanowisku, jeżeli niezdolność do pracy była spowodowana chorobą i trwała dłużej niż 30 dni. Prawo nakazuje poddanie się takim badaniom również pracownikom, których dłuższa nieobecność w pracy była spowodowana realizacją uprawnień związanych z rodzicielstwem, a nie chorobą.

Czytaj także: Koronawirus a badania lekarskie i szkolenia BHP

Pozytywny wynik badań kontrolnych potwierdza możliwość zatrudniania pracownika na tym samym stanowisku i zabezpiecza zarówno pracodawcę, jak i zatrudnionego przed negatywnymi skutkami braku pełnej zdolności do podjęcia pracy.

Najpierw skierowanie...

Badania kontrolne przeprowadza się na polecenie pracodawcy. Zatem to pracodawca musi pamiętać, aby powracającemu do pracy po długiej nieobecności pracownikowi dać skierowanie na badania. Potwierdza to orzecznictwo Sądu Najwyższego, m.in. wyrok z 21 czerwca 2005 r. (II PK 319/04),w którym SN podkreślił, że pracownik stawiający się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności nie ma obowiązku [uprzedniego] dostarczenia orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy, o którym mowa w art. 229 § 2 k.p. Jeżeli jednak pracownik stawi się do pracy i zgłosi gotowość jej wykonywania, obowiązek skierowania go na kontrolne badania lekarskie spoczywa na pracodawcy, o czym stanowi § 4 ust. 1 w związku z § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (dalej: rozporządzenie). Zatem to właśnie pracodawca przed uprzednim dopuszczeniem do czynności służbowych powracającego pracownika musi skierować go na takie

badania kontrolne, a nie oczekiwać, że pracownik stawi się po dłuższej nieobecności w pracy już z badaniami wykonanymi z własnej inicjatywy.

... o odpowiedniej treści

Wystawione przez pracodawcę skierowanie na badania kontrolne musi zawierać przede wszystkim dane osobowe pracownika, stanowisko pracy oraz ogólny zakres wykonywanych obowiązków czy rodzaj prac. Szczegółowe wskazanie tych informacji pozwoli lekarzowi na przeprowadzenie badań adekwatnych do faktycznych warunków

wykonywania pracy z pracy na dotychczas zajmowanym przez niego stanowisku? Jeżeli niedyspozycja pracownika, a w konsekwencji utrata zdolności do pracy, nie były spowodowane wypadkiem przy pracy czy chorobą zawodową, pracodawca może, ale nie musi, wykazać się dobrą wolą i przenieść go na inne, odpowiadające jego kwalifikacjom oraz możliwościom, stanowisko (z uwzględnieniem uwarunkowań zdrowotnych). 

Jednak nie zawsze pracodawca dysponuje warunkami pozwalającymi mu na taki ruch. Jeżeli nie jest to możliwe, pracodawca ma prawo rozwiązać z takim pracownikiem stosunek pracy. Przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia bowiem wypowiedzenie umowy o pracę (vide wyrok SN z 16 grudnia 1999 r., I PKN, 469/99).

Skutki dopuszczenia do pracy bez aktualnego orzeczenia

Dopuszczenie do pracy pracownika bez ważnych badań i aktualnego orzeczenia lekarskiego potwierdzającego możliwość podjęcia przez niego pracy na dotychczasowym stanowisku, może skończyć się dla pracodawcy nieprzyjemnościami. Takie działanie zagrożone jest karą grzywny od 1000 do 30 000 zł. Jednak grzywna nie jest jedynym ryzykiem dopuszczenia pracownika do pracy bez potwierdzenia jego stanu zdrowia. Jak wskazał SN w wyroku z 18 sierpnia 2009 r. (I PK 18/09) takie działanie może zostać poczytywane nawet jako ewentualna zewnętrzna przyczyna wypadku przy pracy. Pracownik nie ma bowiem wówczas właściwej ochrony przed szkodliwymi przy stanie jego zdrowia warunkami pracy (art. 207 § 1 k.p. w związku z art. 212 pkt 1 i 3 k.p.) i wykonuje pracę, która sama w sobie stanowi dla niego zagrożenie takiego samego rodzaju, jak zadziałanie szczególnych czynników, które uznaje się za zewnętrzne przyczyny wypadku – pod warunkiem jednak, że pracodawca ma świadomość takiej sytuacji. Trzeba jednak pamiętać, że dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnie ważnego orzeczenia lekarskiego zawsze stanowi świadome działanie pracodawcy, a zatem w takiej sytuacji zawsze będzie on ponosić odpowiedzialność.

Michał Zabost junior associate w praktyce prawa pracy kancelarii Bird & Bird

W obecnie panującej sytuacji epidemicznej przeprowadzenie badań kontrolnych może być ryzykowne. Co więcej, w momencie największego zaostrzenia zasad bezpieczeństwa badania te były całkowicie zawieszone. Dlatego ustawodawca w art. 31m tzw. tarczy antykryzysowej uwzględnił tę okoliczność i wskazał, że orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po 7 marca 2020 r., zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Należy jednak pamiętać, że termin ważności badań to jedno, a obowiązek pracodawcy do wystawienia skierowania na badania na bieżąco to drugie. Tym samym pracodawcy – niezależnie od ograniczeń wynikających z poddawania się badaniom w czasie epidemii – mają niezmienny obowiązek wystawiania skierowań na bieżąco tak, aby można było zrealizować obowiązek poddania się takim badaniom w pierwszym możliwym terminie, biorąc pod uwagę obowiązujące obostrzenia epidemiczne. Zważywszy na dość długi czas występowania ograniczeń związanych z epidemią COVID-19, placówki medyczne i lekarze medycyny pracy mogli wypracować zasady działania w tych niecodziennych warunkach. Dlatego po wystawieniu skierowania na badania rekomendowany jest kontakt z przedstawicielem pakietów medycznych dla firm, jeśli pracodawca korzysta z tego rodzaju opieki medycznej, bądź lekarzem medycyny pracy sprawującym opiekę w danym zakładzie pracy w celu ustalenia, czy przeprowadzenie takiego badania będzie możliwe w nowym reżimie sanitarnym.

Barbara Klimczyk adwokat, associate w praktyce prawa pracy kancelarii Bird & Bird

Pracodawca nie może wypowiedzieć stosunku pracy osobie, której długotrwała nieobecność była spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, nawet gdy orzeczenie lekarskie potwierdzi brak jej zdolności do wykonywania pracy na dotychczas zajmowanym przez nią stanowisku. W takim przypadku pracodawca ma obowiązek przenieść pracownika na inne, odpowiednie stanowisko. Jeżeli takie przesunięcie wiąże się z obniżeniem wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy, ale nie dłużej niż przez sześć miesięcy.