Rola badania due diligence w transakcjach fuzji i przejęć

Transakcje fuzji i przejęć (z ang. Mergers and Acquisitions – M&A) stanowią istotny element strategii rozwoju wielu firm, umożliwiając im ekspansję na nowe rynki, pozyskiwanie nowych zasobów oraz zwiększanie konkurencyjności. Pomimo ogromnych korzyści, jakie mogą płynąć z tego typu transakcji, proces M&A wiąże się z wieloma ryzykami, które mogą zniwelować oczekiwane zyski, a nawet zagrozić stabilności finansowej firm uczestniczących w transakcji. Właśnie dlatego kluczowym etapem każdej transakcji fuzji i przejęć jest badanie due diligence, które pozwala na dokładne zrozumienie sytuacji faktycznej i prawnej przejmowanego podmiotu (z ang. Target). Zwiększone znaczenie tego narzędzia w ostatnich latach wynika z rosnącej świadomości przedsiębiorców o konieczności minimalizowania ryzyka w transakcjach M&A.

Proces due diligence w transakcjach M&A to analiza stanu prawnego i faktycznego przedsiębiorstwa, które przeprowadza się w szczególności poprzez szczegółową analizę i ocenę informacji oraz dokumentacji prawnej, finansowej, podatkowej, operacyjnej podmiotu będącego przedmiotem danej transakcji M&A.

Rzetelnie przeprowadzone due diligence stanowi dla inwestorów narzędzie umożliwiające świadome zarządzanie ryzykiem inwestycyjnym. Zasadniczym celem due diligence jest dostarczenie pełnej i rzetelnej wiedzy na temat sytuacji faktycznej i prawnej nabywanego podmiotu. Wyniki badania due diligence mają fundamentalny wpływ na przebieg i ostateczny kształt transakcji M&A. Nabyta w ten sposób wiedza umożliwia inwestorom weryfikację założonych celów inwestycyjnych oraz struktury transakcji, weryfikację wartości przedsiębiorstwa czy też wprowadzenie dodatkowych mechanizmów zabezpieczających interesy inwestorów. W rezultacie due diligence pełni nie tylko funkcję informacyjną, ale staje się realnym narzędziem negocjacyjnym. To od jakości i rzetelności przeprowadzonego badania zależy, czy transakcja będzie udanym przedsięwzięciem czy obarczonym kosztownymi i nieprzewidzianymi ryzykami błędem inwestycyjnym.

Kiedy i dlaczego przeprowadza się due diligence?

Due diligence to podstawa bezpiecznej i efektywnej transakcji M&A oraz standard rynkowy, który powinien być wpisany w harmonogram każdej transakcji M&A. Zbieranie i analiza dokumentacji i informacji na temat nabywanego przedsiębiorstwa powinno mieć miejsce po zawarciu umowy o zachowaniu poufności, podpisania listu intencyjnego, poczynionych uzgodnień dotyczących struktury transakcji, lecz przed etapem powstawania istotnej dokumentacji transakcyjnej oraz negocjowania głównych warunków transakcyjnych.

Dzięki szczegółowej analizie finansowej, prawnej, podatkowej czy operacyjnej inwestor zyskuje rzetelny obraz sytuacji przedsiębiorstwa, co pozwala mu nie tylko potwierdzić informacje przedstawione przez sprzedającego, ale także zidentyfikować wszelkie ryzyka i słabe strony, które mogą mieć wpływ na przyszłą wartość i bezpieczeństwo inwestycji. W praktyce ujawnione w trakcie due diligence nieprawidłowości, ukryte zobowiązania czy inne zagrożenia stają się kluczowymi argumentami w negocjacjach dotyczących ceny. Inwestor, mając wiedzę o potencjalnych problemach, może skutecznie negocjować jej obniżenie, tak aby lepiej odzwierciedlała rzeczywistą wartość przedsiębiorstwa i uwzględniała ryzyka, które mogą zmaterializować się po zakończeniu transakcji.

Due diligence wpływa również na kształtowanie szczegółowych warunków transakcji. Wyniki badania są podstawą do ustalenia zakresu oświadczeń i zapewnień składanych przez sprzedającego, a także do wprowadzenia dodatkowych klauzul zabezpieczających interesy kupującego.

Brak przeprowadzenia due diligence lub przeprowadzenie badania jedynie w ograniczonym zakresie niesie za sobą poważne konsekwencje, które mogą zagrozić nie tylko powodzeniu samej transakcji, ale także rentowności inwestycji w dłuższej perspektywie czasowej. Inwestor pozbawiony rzetelnej wiedzy na temat kondycji finansowej lub prawnej przejmowanego przedsiębiorstwa naraża się na ujawnienie przykładowo dodatkowych zobowiązań finansowych, zaległości podatkowych lub sporów sądowych.

Kluczowe aspekty badania due diligence

Badanie due diligence obejmuje analizę wielu aspektów działalności przedsiębiorstwa, która powinna być dostosowana do specyfiki danego podmiotu, jego rozmiarów, branży, w której działa, oraz celu samej transakcji. Jednym z najważniejszych aspektów jest analiza finansowa i podatkowa danego podmiotu. W jej ramach sprawdzane są rozliczenia podatkowe, zaległości podatkowe, sprawozdania finansowe, oceniana jest struktura zadłużenia, rentowności oraz wiarygodność prezentowanych danych finansowych.

Równolegle prowadzone powinno być badanie kwestii prawnych. Analizie poddawane są kluczowe dokumenty spółki, takie jak dokumenty korporacyjne, umowy handlowe, decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe, a także dokumentacja dotycząca praw własności intelektualnej, polityka wynagrodzeń, struktura zatrudnienia, umowy z kluczowymi pracownikami oraz spory sądowe.

Ważną rolę odgrywa również due diligence w obszarze operacyjnym i biznesowym. Jego głównym celem jest uzyskanie pełnego obrazu funkcjonowania przedsiębiorstwa, identyfikacja ryzyk operacyjnych oraz ocena potencjału do generowania wartości i rozwoju po transakcji. Coraz większe znaczenie w praktyce nabiera due diligence w obszarze compliance i ESG (Environmental, Social, Governance). Współczesne otoczenie regulacyjne, rosnące oczekiwania inwestorów oraz coraz większa świadomość społeczna sprawiają, że te dwa obszary mają istotny wpływ na wycenę przedsiębiorstwa oraz długofalowe skutki transakcji. Badanie compliance polega na szczegółowej weryfikacji, czy działalność firmy jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa, normami branżowymi oraz wewnętrznymi politykami i procedurami. Równolegle coraz większą wagę przykłada się do due diligence w obszarze ESG. Obejmuje ono analizę wpływu działalności firmy na środowisko, relacje społeczne oraz jakość ładu korporacyjnego.

Wyniki badania due diligence mają istotny wpływ na kształtowanie warunków transakcji, zwłaszcza w zakresie ustalania ryzyk, formułowania oświadczeń i zapewnień, wprowadzenia świadczeń gwarancyjnych, konstrukcji klauzul indemnifikacyjnych oraz zastosowania mechanizmu korekty ceny.

W praktyce wyniki due diligence bezpośrednio wpływają na treść formułowanych oświadczeń i zapewnień (z ang. Representations and Warranties) składanych przez sprzedającego w umowie sprzedaży udziałów (z ang. Sale and Purchase Agreement). Sprzedający potwierdza w nich m.in. stan faktyczny i prawny nabywanych udziałów czy sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa. Bardzo często oświadczenia i zapewnienia powiązane są z mechanizmem świadczeń gwarancyjnych na wypadek wystąpienia stanu niezgodnego ze złożonymi oświadczeniami i zapewniani, co w rezultacie aktualizuje obowiązek po stronie sprzedającego spełnienia określonego świadczenia.

Klauzule indemnifikacyjne stanowią dalszy mechanizm zabezpieczający kupującego. W przypadku ziszczenia się określonych zdarzeń objętych ryzykiem zidentyfikowanym w toku due diligence, sprzedający zobowiązuje się przejąć na siebie odpowiedzialność za ekonomiczne skutki takiego zdarzenia.

Identyfikacja zagrożeń

Badanie due diligence jest niezbędnym elementem każdej transakcji fuzji i przejęć, ponieważ umożliwia inwestorom uzyskanie pełnej wiedzy o stanie przejmowanego podmiotu. Dzięki przeprowadzeniu szczegółowej analizy prawnej, finansowej, podatkowej i operacyjnej możliwe jest zidentyfikowanie potencjalnych zagrożeń, które mogłyby wpłynąć na wartość transakcji i dalszy rozwój firmy. Brak dokładnego due diligence lub jego pobieżne przeprowadzenie może prowadzić do nieoczekiwanych problemów, takich jak ukryte zobowiązania, spory prawne czy nieruchomości o nieuregulowanym statusie prawnym, co w konsekwencji może skutkować poważnymi stratami finansowymi. Z tego względu przeprowadzenie dokładnego due diligence ma kluczowe znaczenie dla negocjacji warunków transakcji, ustalania ceny oraz zabezpieczania interesów kupującego. Wnioski płynące z tego badania mogą również wpłynąć na ostateczną treść umowy, w tym na zapisy dotyczące oświadczeń i zapewnień czy klauzul indemnifikacyjnych. Aby skutecznie przeprowadzić proces due diligence i uniknąć potencjalnych pułapek, niezbędne jest korzystanie z profesjonalnego wsparcia prawno-finansowego. Tylko dzięki odpowiedniej ekspertyzie możliwe jest pełne zabezpieczenie interesów inwestora i zapewnienie sukcesu transakcji M&A.

Paweł Oźminkowski

Radca prawny, Rubicon Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Wacht, Kijek sp.k.

Tekst powstał we współpracy z siecią Kancelarie RP