W 2024 r., jak wynika z projektu ustawy budżetowej oraz planu Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych, wydatki Polski na wojsko sięgną niemal 158 mld zł, czyli około 4,1 proc. PKB. To o 30 mld zł więcej niż w 2023 r. Plany te sporządził wprawdzie rząd Zjednoczonej Prawicy, ale jest mało prawdopodobne, aby nowy, koalicyjny rząd znacząco je zmodyfikował. Po pierwsze, nie będzie miał na to czasu, po drugie zaś, w związku z toczącą się w Ukrainie wojną wzrost wydatków na zbrojenia w Polsce cieszy się dużym poparciem społecznym. Partie polityczne, które prawdopodobnie utworzą nowy rząd, zgadzają się, że na bezpieczeństwie kraju nie wolno oszczędzać. To prowadzi do pytania, jak ten wysiłek zbrojeniowy sfinansować. Sonda wśród uczestników panelu ekonomistów "Rzeczpospolitej" sugeruje, że pomysłem wartym rozważenia jest wprowadzenie specjalnego podatku, z którego wpływy zasilałyby armię, albo podwyższenie któregoś z istniejących podatków.
Teza 1: Aby sfinansować zwiększone wydatki zbrojeniowe należy wprowadzić specjalny podatek lub podwyższyć VAT na niektóre towary/usługi.
Liczba respondentów: 34
Opinie ekspertów (34)
Tak. Te wydatki mają wymiar permanentny (w związku z wysoką stopą amortyzacji sprzętu). Podatek powinien zbierać ok. 1 proc. PKB dodatkowych przychodów na armię. Jego wprowadzenie należy jednak powiązać z reformami w wojsku, w tym z reformą emerytur mundurowych (co najmniej powiazanie ich z obowiązkiem regularnych trzymiesięcznych ćwiczeń wojskowych każdego roku, aż do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego, co oznaczałoby wymóg pozostawania w gotowości wojskowej wszystkich byłych mundurowych do 65 roku życia, także na emeryturze). Trzeba też rozważyć jakąś formę powszechnych szkoleń wojskowych dla populacji. Bez tych zmian zakupy sprzętowe mogą nie podnieść naszych zdolności obronnych w wystarczającym stopniu (vide Arabia Saudyjska).
Wydatki zbrojeniowe mają charakter międzypokoleniowy, są więc podręcznikowym przykładem wydatków, które najlepiej sfinansować długiem. Przyszłe pokolenia będą korzystały z bezpieczeństwa zapewnionego przez planowane obecnie wydatki, powinny więc partycypować w kosztach.
W długim okresie zachowanie stabilności finansów publicznych, w sytuacji koniecznego wzrostu wydatków na zdrowie, edukację, naukę i obronność, będzie musiało wiązać się ze zwiększeniem wpływów do budżetu. Warto iść w kierunku zwiększenia progresji w PIT.
Niekoniecznie. Skoro społeczeństwo oczekuje zwiększenia wydatków na zbrojenia, a jednocześnie jest niechętne zwiększaniu podatków, to należy dokonać przeglądu wydatków i zrezygnować z wydatków, które są mniej ważne, np. wspomniany CPK.
A może jednak zracjonalizować te wydatki zbrojeniowe?
Zasadniczo się zgadzam ale nie rozumiem czemu w pytaniu wskazany jest wyłącznie VAT. Czemu nie PIT lub CIT? Dlatego zaznaczam nie mam zdania.
Trudny problem, i politycznie i społecznie. Specjalny podatek wydaje się najwłaściwszy, ale trzeba mieć pełnię informacji do podjęcia ostatecznej decyzji.
Generalnie, wydatki tego typu powinny być powiązane z dodatkowym opodatkowaniem, ale finansowanym z ogólnego budżetu a nie przypadkowych źródeł. Jeśli podwyższać VAT, to podstawową stawkę, a nie na "niektóre towary/usługi".
Zgadzam się z tym postulatem. Wobec silnie importochłonnego charakteru obecnych wydatków zbrojeniowych, należy celować w inne, niepodstawowe towary importowane - szczególnie dobra luksusowe.
Jeśli już, to lepszy jest chyba specjalny podatek, z którego łatwiej się będzie w przyszłości wycofać.
Zwiększanie wydatków na zbrojenia w dłuższej perspektywie nie ma sensu, ponieważ każdy konflikt kiedyś się kończy. Obecnie nie ma zagrożenia wojna totalną, co by usprawiedliwiało istotne zwiększenie wydatków ponad wymogi NATO (2 proc. PKB - red.). Należałoby raczej naciskać na partnerów z NATO, aby oni zwiększali swoje wydatki do poziomu 2 proc. ich PKB.
W krótkim okresie: najpewniej zabraknie czasu na wpisanie przemyślanej i przeanalizowanej większej reformy podatkowej do budżetu na 2024 r.
W dłuższym okresie: sfinansowanie zwiększonych wydatków zbrojeniowych będzie wymagało nowych podatków. Reforma VAT połączona z reformą podatków dochodowych jest naturalnym punktem startowym.
Polska nigdy nie będzie silna jeśli nie będzie miała silnych finansów, opartych na solidnych dochodach. Wzrost trwałych wydatków na zbrojenia, ochronę zdrowia oraz inwestycje w przyszłość wymaga odpowiedniego wzrostu trwałych dochodów państwa, najlepiej poprzez likwidację przywilejów podatkowych, racjonalizację przepisów podatkowych i zwiększenie progresywności całego systemu.
Wydatki zbrojeniowe powinny być opatrzone każdorazowo klauzulami offsetu, który to offset ma długoterminowy pozytywny wpływ na budżet.
Pytanie łączy dwa zagadnienia - zwiększenie podatków i zwiększenie wydatków zbrojeniowych. Na tak postawione pytanie nie da się odpowiedzieć.
W tezie, którą daliśmy ekonomistom do oceny, zasugerowaliśmy, że podwyższony mógłby zostać VAT - przynajmniej na niektóre towary i usługi. Ta sugestia wpłynęła w pewnym stopniu na wyniki sondy. Część ekonomistów, którzy nie wyrazili aprobaty dla tej propozycji, przyznała, że popiera finansowanie zbrojeń z podatków, ale opowiada się za zwiększeniem stopnia progresji PIT. Jeszcze inni, którzy sprzeciwili się podwyższeniu podatków w celu sfinansowania zbrojeń, uważają, że w pierwszej kolejności wydatki na zbrojenia należy zracjonalizować. Biorąc pod uwagę te komplikacje bezpieczny wydaje się wniosek, że nieco ponad połowa ekonomistów popiera finansowanie zwiększonych nakładów na obronność z dodatkowych wpływów podatkowych a nie z długu lub oszczędności. To współgra z wynikami jednej z tez z poprzedniej sondy na temat zbrojeń, którą przeprowadziliśmy wśród uczestników panelu eksperckiego "Rzeczpospolitej" w maju br.
Teza 2: Wieloletni program zbrojeniowy powinien być finansowany przede wszystkim z obligacji (nowego długu), a nie z nowych podatków lub cięć innych wydatków.
Liczba respondentów: 31
Opinie ekspertów (31)
Niekoniecznie. Zarządzanie długiem powinno przekładać się na stabilność i przewidywalność podatków (smoothing). Jeśli to program wieloletni, to powinno się finansować go emisją długu w krótkim okresie, ale podatki należy stopniowo podnosić. Do tego dochodzi sytuacja makroekonomicznego przegrzania gospodarki i wysoka inflacja. Jest to czas kiedy podatki (progresywnie) powinno się podnieść.
Poziom polskiego długu jest taki, że to umożliwia bez zasadniczych szkód dla gospodarki.
Podatki w Polsce należy skądinąd podnieść i znieść de facto liniowy podatek.
Teoretycznie tak. W praktyce jednak nie ma potrzeby myśleć o wieloletnim programie zbrojeniowym, ponieważ obecna sytuacja ma charakter przejściowy.
Nie tyle nie mam zdania, co uważam obie możliwości za niedobre. Ograniczanie bieżących wydatków oznaczałoby jak zwykle oszczędzanie na edukacji lub ochronie zdrowia. Z kolei dług jest już teraz bardzo wysoki (przykłady z przeszłości mylą, ponieważ poziomy długu były wówczas niższe). Pozostaje uzasadnienie pozaekonomiczne dla tych wydatków, a sposób ich finansowania jest do oddzielnej dyskusji.
To sprawa zupełnie drugorzędna.
Dużym źródłem finansowania powinny być nowe podatki. Niestety ogólna tendencja polityczna w ostatnich latach jest w kierunku obniżania podatków dochodowych, w tym z kapitału.
Wieloletni program zbrojeniowy powinien być finansowany przede wszystkim z emisji długu, przy jednoznacznej racjonalizacji innych wydatków.
Z dwojga złego lepiej jest zwiększyć podatki, niż dług. Jeżeli wszystkie kraje w Unii zwiększą zadłużenie (albo przynajmniej te najbardziej zagrożone, 'frontowe'), to wiele krajów będzie w sytuacji podobnej do tej w Grecji w latach 2009-2010. W przytomnej gospodarce jest też chyba możliwe dokonanie istotnych oszczędności budżetowych w innych sektorach i przesunięcie funduszy na zbrojenia, co może spowodować, że zwiększenie podatków będzie stosunkowo niewielkie.
Trwały wzrost wydatków zbrojeniowych powinien być sfinansowany ze wzrostu trwałych dochodów budżetu.
Przeciwnie.
Pełne wyniki sondy sprzed pól roku, w której pytaliśmy ekonomistów m.in. o zasadność wyłączenia wydatków na zbrojenia z krajowych i unijnych reguł fiskalnych, takich jak limit zadłużenia, można znaleźć tu:
Czytaj więcej
Zbrojenia: piach czy oliwa w tryby polskiej gospodarki? Ekonomiści oceniają.
Teza 1: Według szacunków Instytutu Ifo, wydatki na obronność w Polsce wzrosną w 2023 r. do 4,3 proc. PKB z 2,2 proc. w 2021 r. Taki wysiłek zbrojeniowy będzie (ceteris paribus) istotnym impulsem rozwojowym dla gospodarki.
Teza 2: Wydatki na obronność nie powinny podlegać krajowym i unijnym regułom fiskalnym, takim jak stabilizująca reguła wydatkowa.
Teza 3: Plan zwiększenia liczebności Wojska Polskiego do 2035 r. do 300 tys. żołnierzy* z około 160 tys. na koniec 2022 r. będzie nasilał problemy z dostępnością pracowników w gospodarce, zwiększając presję na wzrost płac.
Teza 4: Wieloletni program zbrojeniowy powinien być finansowany przede wszystkim z obligacji (nowego długu), a nie z nowych podatków lub cięć innych wydatków.
Teza 5: Narodowy Bank Polski może angażować się na wtórnym rynku obligacji zbrojeniowych, aby ułatwić rządowi finansowanie tych wydatków.
