W 2024 r., jak wynika z projektu ustawy budżetowej oraz planu Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych, wydatki Polski na wojsko sięgną niemal 158 mld zł, czyli około 4,1 proc. PKB. To o 30 mld zł więcej niż w 2023 r. Plany te sporządził wprawdzie rząd Zjednoczonej Prawicy, ale jest mało prawdopodobne, aby nowy, koalicyjny rząd znacząco je zmodyfikował. Po pierwsze, nie będzie miał na to czasu, po drugie zaś, w związku z toczącą się w Ukrainie wojną wzrost wydatków na zbrojenia w Polsce cieszy się dużym poparciem społecznym. Partie polityczne, które prawdopodobnie utworzą nowy rząd, zgadzają się, że na bezpieczeństwie kraju nie wolno oszczędzać. To prowadzi do pytania, jak ten wysiłek zbrojeniowy sfinansować. Sonda wśród uczestników panelu ekonomistów "Rzeczpospolitej" sugeruje, że pomysłem wartym rozważenia jest wprowadzenie specjalnego podatku, z którego wpływy zasilałyby armię, albo podwyższenie któregoś z istniejących podatków. 

Teza 1: Aby sfinansować zwiększone wydatki zbrojeniowe należy wprowadzić specjalny podatek lub podwyższyć VAT na niektóre towary/usługi.

Liczba respondentów: 34

Opinie ekspertów (34)

Maciej Bukowski

Doktor nauk ekonomicznych, prezes think-tanku WiseEuropa.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Tak. Te wydatki mają wymiar permanentny (w związku z wysoką stopą amortyzacji sprzętu). Podatek powinien zbierać ok. 1 proc. PKB dodatkowych przychodów na armię. Jego wprowadzenie należy jednak powiązać z reformami w wojsku, w tym z reformą emerytur mundurowych (co najmniej powiazanie ich z obowiązkiem regularnych trzymiesięcznych ćwiczeń wojskowych każdego roku, aż do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego, co oznaczałoby wymóg pozostawania w gotowości wojskowej wszystkich byłych mundurowych do 65 roku życia, także na emeryturze). Trzeba też rozważyć jakąś formę powszechnych szkoleń wojskowych dla populacji. Bez tych zmian zakupy sprzętowe mogą nie podnieść naszych zdolności obronnych w wystarczającym stopniu (vide Arabia Saudyjska).  

Marek Ignaszak

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie

Odp: Nie zgadzam się

Wydatki zbrojeniowe mają charakter międzypokoleniowy, są więc podręcznikowym przykładem wydatków, które najlepiej sfinansować długiem. Przyszłe pokolenia będą korzystały z bezpieczeństwa zapewnionego przez planowane obecnie wydatki, powinny więc partycypować w kosztach.

Łukasz Hardt

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Ekonomii Politycznej na WNE UW.

Odp: Zgadzam się

W długim okresie zachowanie stabilności finansów publicznych, w sytuacji koniecznego wzrostu wydatków na zdrowie, edukację, naukę i obronność, będzie musiało wiązać się ze zwiększeniem wpływów do budżetu. Warto iść w kierunku zwiększenia progresji w PIT.

Marek Dąbrowski

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Odp: Nie zgadzam się

Niekoniecznie. Skoro społeczeństwo oczekuje zwiększenia wydatków na zbrojenia, a jednocześnie jest niechętne zwiększaniu podatków, to należy dokonać przeglądu wydatków i zrezygnować z wydatków, które są mniej ważne, np. wspomniany CPK.

Łukasz Goczek

Profesor ekonomii na WNE UW

Odp: Nie zgadzam się

A może jednak zracjonalizować te wydatki zbrojeniowe?

Piotr Lewandowski

Prezes Instytutu Badań Strukturalnych, jeden z jego fundatorów.

Odp: Nie mam zdania

Zasadniczo się zgadzam ale nie rozumiem czemu w pytaniu wskazany jest wyłącznie VAT. Czemu nie PIT lub CIT? Dlatego zaznaczam nie mam zdania. 

Maciej Bałtowski

Prof. dr hab. na Wydziale Ekonomicznym UMCS w Lublinie

Odp: Zgadzam się

Trudny problem, i politycznie i społecznie. Specjalny podatek wydaje się najwłaściwszy, ale trzeba mieć pełnię informacji do podjęcia ostatecznej decyzji.

Wojciech Kopczuk

Profesor ekonomii na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku.

Odp: Nie zgadzam się

Generalnie, wydatki tego typu powinny być powiązane z dodatkowym opodatkowaniem, ale finansowanym z ogólnego budżetu a nie przypadkowych źródeł. Jeśli podwyższać VAT, to podstawową stawkę, a nie na "niektóre towary/usługi". 

Michał Możdżeń

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Polityk Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Odp: Zgadzam się

Zgadzam się z tym postulatem. Wobec silnie importochłonnego charakteru obecnych wydatków zbrojeniowych, należy celować w inne, niepodstawowe towary importowane - szczególnie dobra luksusowe.  

Marek Góra

Profesor ekonomii, wykładowca w Szkole Głównej Handlowej

Odp: Nie mam zdania

Jeśli już, to lepszy jest chyba specjalny podatek, z którego łatwiej się będzie w przyszłości wycofać. 

Andrzej Cieślik

Profesor ekonomii, pracownik Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Nie zgadzam się

Zwiększanie wydatków na zbrojenia w dłuższej perspektywie nie ma sensu, ponieważ każdy konflikt kiedyś się kończy. Obecnie nie ma zagrożenia wojna totalną, co by usprawiedliwiało istotne zwiększenie wydatków ponad wymogi NATO (2 proc. PKB - red.). Należałoby raczej naciskać na partnerów z NATO, aby oni zwiększali swoje wydatki do poziomu 2 proc. ich PKB.  

Paweł Doligalski

Doktor nauk ekonomicznych, wykładowca na Uniwesytecie w Bristolu.

Odp: Nie mam zdania

W krótkim okresie: najpewniej zabraknie czasu na wpisanie przemyślanej i przeanalizowanej większej reformy podatkowej do budżetu na 2024 r.
W dłuższym okresie: sfinansowanie zwiększonych wydatków zbrojeniowych będzie wymagało nowych podatków. Reforma VAT połączona z reformą podatków dochodowych jest naturalnym punktem startowym. 

Marcin Piątkowski

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Akademii Leona Koźmińskiego.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Polska nigdy nie będzie silna jeśli nie będzie miała silnych finansów, opartych na solidnych dochodach. Wzrost trwałych wydatków na zbrojenia, ochronę zdrowia oraz inwestycje w przyszłość wymaga odpowiedniego wzrostu trwałych dochodów państwa, najlepiej poprzez likwidację przywilejów podatkowych, racjonalizację przepisów podatkowych i zwiększenie progresywności całego systemu.

Wojciech Czakon

Profesor ekonomii, twórca i kierownik Katedry Zarządzania Strategicznego na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego

Odp: Nie zgadzam się

Wydatki zbrojeniowe powinny być opatrzone każdorazowo klauzulami offsetu, który to offset ma długoterminowy pozytywny wpływ na budżet. 

Andrzej Rzońca

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Szkoły Głównej Handlowej, członek rad nadzorczych i doradczych.

Odp: Nie zgadzam się

Grzegorz Gorzelak

Profesor ekonomii, pracownik Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Pytanie łączy dwa zagadnienia - zwiększenie podatków i zwiększenie wydatków zbrojeniowych. Na tak postawione pytanie nie da się odpowiedzieć.  

Małgorzata Iwanicz-Drozdowska

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Systemu Finansowego w Szkole Głównej Handlowej.

Odp: Nie zgadzam się

Marek Kośny

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu.

Odp: Zgadzam się

Mikołaj Czajkowski

Profesor nauk ekonomicznych, wykładowca na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Nie zgadzam się

Michał Rubaszek

Profesor nauk ekonomicznych, wykładowca Szkoły Głównej Handlowej.

Odp: Nie zgadzam się

Wojciech Charemza

Profesor ekonomii, wykładowca w Akademii Finansów i Biznesu Vistula.

Odp: Zgadzam się

Jan Werner

Profesor ekonomii na Uniwersytecie w Minnesocie

Odp: Nie zgadzam się

Marian Gorynia

Prof. Marian Gorynia, prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.

Odp: Zgadzam się

Krzysztof Jajuga

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem oraz dyrektor Instytutu Zarządzania Finansami na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu.

Odp: Zgadzam się

Maciej Grodzicki

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Ekonomii Matematycznej na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Odp: Zgadzam się

Wojciech Paczos

Makroekonomista, wykładowca na Uniwersytecie w Cardiff, prezes fundacji Dobrobyt na Pokolenia.

Odp: Zgadzam się

Tomasz Makarewicz

Doktor nauk ekonomicznych, wykładowca na Uniwersytecie w Bielefeld.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Jan Hagemejer

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Zgadzam się

Witold M. Orłowski

Profesor ekonomii, wykładowca Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, były rektor tej uczelni.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Elżbieta Adamowicz

Profesor ekonomii, pracownik naukowy Instytutu Rozwoju Gospodarczego w Szkole Głównej Handlowej.

Odp: Zgadzam się

Joanna Wolszczak-Derlacz

Doktor hab. nauk ekonomicznych, wykładowca na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.

Odp: Nie zgadzam się

Ryszard Rapacki

Profesor nauk ekonomicznych, wieloletni pracownik naukowy Szkoły Głównej Handlowej.

Odp: Zgadzam się

Łukasz Rachel

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na University College London.

Odp: Zgadzam się

Jakub Borowski

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Szkole Głównej Handlowej.

Odp: Nie zgadzam się

W tezie, którą daliśmy ekonomistom do oceny, zasugerowaliśmy, że podwyższony mógłby zostać VAT - przynajmniej na niektóre towary i usługi. Ta sugestia wpłynęła w pewnym stopniu na wyniki sondy. Część ekonomistów, którzy nie wyrazili aprobaty dla tej propozycji, przyznała, że popiera finansowanie zbrojeń z podatków, ale opowiada się za zwiększeniem stopnia progresji PIT. Jeszcze inni, którzy sprzeciwili się podwyższeniu podatków w celu sfinansowania zbrojeń, uważają, że w pierwszej kolejności wydatki na zbrojenia należy zracjonalizować. Biorąc pod uwagę te komplikacje bezpieczny wydaje się wniosek, że nieco ponad połowa ekonomistów popiera finansowanie zwiększonych nakładów na obronność z dodatkowych wpływów podatkowych a nie z długu lub oszczędności. To współgra z wynikami jednej z tez z poprzedniej sondy na temat zbrojeń, którą przeprowadziliśmy wśród uczestników panelu eksperckiego "Rzeczpospolitej" w maju br.  

Teza 2: Wieloletni program zbrojeniowy powinien być finansowany przede wszystkim z obligacji (nowego długu), a nie z nowych podatków lub cięć innych wydatków.

Liczba respondentów: 31

Opinie ekspertów (31)

Łukasz Rachel

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt na University College London.

Odp: Nie zgadzam się

Niekoniecznie. Zarządzanie długiem powinno przekładać się na stabilność i przewidywalność podatków (smoothing). Jeśli to program wieloletni, to powinno się finansować go emisją długu w krótkim okresie, ale podatki należy stopniowo podnosić. Do tego dochodzi sytuacja makroekonomicznego przegrzania gospodarki i wysoka inflacja. Jest to czas kiedy podatki (progresywnie) powinno się podnieść.

Maciej Bałtowski

Prof. dr hab. na Wydziale Ekonomicznym UMCS w Lublinie

Odp: Zgadzam się

Poziom polskiego długu jest taki, że to umożliwia bez zasadniczych szkód dla gospodarki.

Tomasz Makarewicz

Doktor nauk ekonomicznych, wykładowca na Uniwersytecie w Bielefeld.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Podatki w Polsce należy skądinąd podnieść i znieść de facto liniowy podatek.

Andrzej Cieślik

Profesor ekonomii, pracownik Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Zgadzam się

Teoretycznie tak. W praktyce jednak nie ma potrzeby myśleć o wieloletnim programie zbrojeniowym, ponieważ obecna sytuacja ma charakter przejściowy.

Marek Góra

Profesor ekonomii, wykładowca w Szkole Głównej Handlowej

Odp: Nie mam zdania

Nie tyle nie mam zdania, co uważam obie możliwości za niedobre. Ograniczanie bieżących wydatków oznaczałoby jak zwykle oszczędzanie na edukacji lub ochronie zdrowia. Z kolei dług jest już teraz bardzo wysoki (przykłady z przeszłości mylą, ponieważ poziomy długu były wówczas niższe). Pozostaje uzasadnienie pozaekonomiczne dla tych wydatków, a sposób ich finansowania jest do oddzielnej dyskusji.

Łukasz Goczek

Profesor ekonomii na WNE UW

Odp: Nie mam zdania

To sprawa zupełnie drugorzędna.

Maciej Grodzicki

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Katedrze Ekonomii Matematycznej na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Odp: Nie zgadzam się

Dużym źródłem finansowania powinny być nowe podatki. Niestety ogólna tendencja polityczna w ostatnich latach jest w kierunku obniżania podatków dochodowych, w tym z kapitału.

Małgorzata Zaleska

Profesor ekonomii, dyrektorka Instytutu Bankowości SGH, przewodnicząca Komitetu Nauk o Finansach PAN.

Odp: Nie zgadzam się

Wieloletni program zbrojeniowy powinien być finansowany przede wszystkim z emisji długu, przy jednoznacznej racjonalizacji innych wydatków.

Wojciech Charemza

Profesor ekonomii, wykładowca w Akademii Finansów i Biznesu Vistula.

Odp: Nie zgadzam się

Z dwojga złego lepiej jest zwiększyć podatki, niż dług. Jeżeli wszystkie kraje w Unii zwiększą zadłużenie (albo przynajmniej te najbardziej zagrożone, 'frontowe'), to wiele krajów będzie w sytuacji podobnej do tej w Grecji w latach 2009-2010. W przytomnej gospodarce jest też chyba możliwe dokonanie istotnych oszczędności budżetowych w innych sektorach i przesunięcie funduszy na zbrojenia, co może spowodować, że zwiększenie podatków będzie stosunkowo niewielkie.

Marcin Piątkowski

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Akademii Leona Koźmińskiego.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Trwały wzrost wydatków zbrojeniowych powinien być sfinansowany ze wzrostu trwałych dochodów budżetu.

Jakub Borowski

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Szkole Głównej Handlowej.

Odp: Zgadzam się

Andrzej Rzońca

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Szkoły Głównej Handlowej, członek rad nadzorczych i doradczych.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Mikołaj Czajkowski

Profesor nauk ekonomicznych, wykładowca na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Nie zgadzam się

Marek Kośny

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu.

Odp: Nie zgadzam się

Grzegorz Gorzelak

Profesor ekonomii, pracownik Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.

Odp: Zgadzam się

Barbara Liberda

Profesor ekonomii, pracownik Katedry Innowacji i Rozwoju na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Odp: Nie zgadzam się

Jan Werner

Profesor ekonomii na Uniwersytecie w Minnesocie

Odp: Nie zgadzam się

Ryszard Rapacki

Profesor nauk ekonomicznych, wieloletni pracownik naukowy Szkoły Głównej Handlowej.

Odp: Zdecydowanie się zgadzam

Dorota Skała

Doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Instytucie Ekonomii i Finansów Uniwersytetu Szczecińskiego.

Odp: Zgadzam się

Wojciech Paczos

Makroekonomista, wykładowca na Uniwersytecie w Cardiff, prezes fundacji Dobrobyt na Pokolenia.

Odp: Nie zgadzam się

Przeciwnie.

Eugeniusz Gatnar

Profesor ekonomii, pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

Odp: Zgadzam się

Elżbieta Adamowicz

Profesor ekonomii, pracownik naukowy Instytutu Rozwoju Gospodarczego w Szkole Głównej Handlowej.

Odp: Nie mam zdania

Joanna Wolszczak-Derlacz

Doktor hab. nauk ekonomicznych, wykładowca na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.

Odp: Zgadzam się

Stanisław Kluza

Doktor nauk ekonomicznych, pracownik Instytutu Statystyki i Demografii SGH, założyciel i prezes Quant Tank

Odp: Nie zgadzam się

Aleksandra Majchrowska

Doktor habilitowana nauk ekonomicznych, profesor Uniwersytetu Łódzkiego.

Odp: Nie mam zdania

Krzysztof Jajuga

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem oraz dyrektor Instytutu Zarządzania Finansami na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu.

Odp: Zgadzam się

Paweł Doligalski

Doktor nauk ekonomicznych, wykładowca na Uniwesytecie w Bristolu.

Odp: Nie zgadzam się

Witold M. Orłowski

Profesor ekonomii, wykładowca Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie, były rektor tej uczelni.

Odp: Nie zgadzam się

Michał Mackiewicz

Doktor hab. nauk ekonomicznych, profesor Uniwersytetu Łódzkiego.

Odp: Zdecydowanie się nie zgadzam

Martyna Kobus

Doktor habilitowana nauk ekonomicznych, pracownik Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk

Odp: Nie mam zdania

Małgorzata Iwanicz-Drozdowska

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Systemu Finansowego w Szkole Głównej Handlowej.

Odp: Zgadzam się

Pełne wyniki sondy sprzed pól roku, w której pytaliśmy ekonomistów m.in. o zasadność wyłączenia wydatków na zbrojenia z krajowych i unijnych reguł fiskalnych, takich jak limit zadłużenia, można znaleźć tu:

Czytaj więcej

Panel ekonomistów

Zbrojenia: piach czy oliwa w tryby polskiej gospodarki? Ekonomiści oceniają.