Prawo do wynagrodzenia rocznego (zwanego trzynastką) w pełnej wysokości nabywa pracownik zatrudniony po przepracowaniu u danego pracodawcy z sektora publicznego całego roku kalendarzowego. Stanowi o tym art. 2 ust. 1 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (DzU nr 160, poz. 1080 ze zm.). Brak rocznego stażu nie wyklucza prawa do trzynastki pod warunkiem przepracowania w danym roku co najmniej 6 miesięcy.

Pół roku lub mniej

Wymogu półrocznego stażu nie muszą jednak spełniać wszyscy pracownicy. Co więcej, lista tych osób jest dłuższa od 29 czerwca br. Tego dnia weszła bowiem w życie ustawa z 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej (DzU poz. 746), która zwolniła z konieczności wykazania się 6-miesięcznym stażem w stosunku do pracowników korzystających z:

- urlopu macierzyńskiego,

- dodatkowego urlopu macierzyńskiego,

- urlopu ojcowskiego,

- urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,

- dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Wprowadzenie tej zmiany to skutek wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 9 lipca 2012 r. (P 59/11, OTK-A 2012/7/76, DzU z 2012 r., poz. 819).

Trybunał uznał wówczas, że art. 2 ust. 3 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej w zakresie, w jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako czas umożliwiający nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu, w sytuacji przepracowania w ciągu całego roku kalendarzowego mniej niż 6 miesięcy, jest niezgodny z Konstytucją RP.

Procenty od pensji

Wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5 proc. sumy przychodów otrzymanych przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który ono przysługuje (art. 4 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym). Obliczając je, należy uwzględnić:

- wynagrodzenie,

- inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,

- płacę za urlop wypoczynkowy,

- należność za czas pozostawania bez pracy przysługującą pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.

W myśl uchwały Sądu Najwyższego z 10 października 2000 r. (III ZP 22/00) przy ustalaniu wysokości trzynastki nie należy uwzględniać wynagrodzenia otrzymanego przez nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia.

Pracownik, który nie przepracował całego roku, nawet jeśli uzyska prawo do trzynastki, to dostanie ją w niższej wysokości. Pracodawca naliczy ją bowiem od faktycznie uzyskanych zarobków – czyli od przychodów należnych za przepracowany okres.

Czas na wyrównanie

Termin wypłaty wynagrodzenia rocznego nie uległ zmianie. Nadal trzeba zmieścić się w pierwszych 3 miesiącach roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje trzynastka (art. 5 ust. 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym). Wyjątkiem jest sytuacja, w której następuje rozwiązanie stosunku pracy w związku z likwidacją pracodawcy, kiedy to trzeba rozliczyć się z pracownikiem w ostatnim dniu zatrudnienia.

Wskutek wyroku TK i wejścia w życie omawianej ustawy prawo do trzynastki uzyskały też osoby, którym odmówiono jej za 2012 r. – jeśli powodem przepracowania okresu krótszego niż 6 miesięcy było korzystanie np. z urlopu macierzyńskiego. Termin na wypłatę świadczenia to 3 miesiące od dnia wejścia w życie przepisów nowelizujących (tj. do 29 września br.).

O wypłatę trzynastki pracownik nie składa wniosku. Pracodawca ma obowiązek dokonać jej wypłaty z urzędu automatycznie wszystkim zatrudnionym, którzy spełnili wymagane warunki.

Przykład

Pracownica zatrudniona w wymiarze 3/4 etatu na czas nieokreślony w ośrodku pomocy społecznej od 5 czerwca 2012 r. do 20 lipca 2012 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim, a od 21 lipca 2012 r. do końca 2012 r. – na urlopie macierzyńskim. Nabyła ona prawo do trzynastki za 2012 r., zatem pracodawca ma obowiązek wypłacić jej świadczenie w wysokości proporcjonalnej do okresu pracy w 2012 r. Na prawo pracownicy do trzynastej pensji nie ma wpływu ani jej wymiar czasu pracy, ani podstawa zatrudnienia.

Przykład

Pracownica starostwa powiatowego zatrudniona na czas nieokreślony od 15 maja 2012 r. do 20 października 2012 r. przebywała na urlopie macierzyńskim, a od 21 października 2012 r. do 31 grudnia na urlopie wychowawczym.

Nabyła prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2012 r. w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu.

Szczególne przywileje

Warunku przepracowania co najmniej 6 miesięcy w roku, za który należy się trzynastka, nie trzeba spełniać w razie:

1) nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej),

2) zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej – jeżeli umowę o pracę podpisano na sezon trwający nie krócej niż 3 miesiące,

3) powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,

4) rozwiązania stosunku pracy w związku z:

– przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,

– przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,

– likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,

– likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,

5) podjęcia zatrudnienia:

– w wyniku przeniesienia służbowego,

– na podstawie powołania lub wyboru,

– w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,

– w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,

– po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,

6) korzystania:

– z urlopu wychowawczego,

– z urlopu macierzyńskiego,

– z dodatkowego urlopu macierzyńskiego,

– z urlopu ojcowskiego,

– z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,

– z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

– z urlopu dla poratowania zdrowia,

– przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,

7) korzystania z urlopu rodzicielskiego,

8) wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika. -

Okoliczności wyłączające prawo do świadczenia

Pracownik nie nabywa prawa do wynagrodzenia rocznego w przypadkach:

- nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż 2 dni,

- stawienia się do pracy lub przebywania w niej w stanie nietrzeźwości,

- wymierzenia zatrudnionemu kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,

- rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.