Zgodnie z art. 92
1
, pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na jedno z tych świadczeń, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Przy czym prawo do niej przysługuje tylko raz w życiu.
Kluczowa data
W praktyce wiele wątpliwości budzi ustalenie, kiedy należy przyjąć, że pracownik odchodzi na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wątpliwości te dotyczą także sytuacji pracowników, którzy przechodzą na świadczenie po długotrwałej chorobie trwającej w czasie zatrudnienia i po rozwiązaniu umowy. Czy między rozwiązaniem umowy o pracę a uzyskaniem świadczenia emerytalnego lub rentowego zachodzi wówczas związek czasowy?
W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że taki czasowy związek nie musi być bezpośredni. Zdarzenia te nie muszą więc następować tuż po sobie. Powszechnie uważa się, że związek ten zachodzi także wtedy, gdy pracownik przechodzi na rentę lub emeryturę w pewien czas po zakończeniu zatrudnienia ze względu na pobieranie zasiłku z powodu choroby, która zaczęła się jeszcze w czasie stosunku pracy i trwała nieprzerwanie po rozwiązaniu umowy o pracę.
Ważny początek absencji
Podobnie wypowiedział się
Sąd Najwyższy w uchwale z 7 stycznia 2000r. (III ZP 18/99).
Stwierdził wówczas, że pracownikowi, który przeszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy po rozwiązaniu umowy o pracę zawartej na czas określony przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 92
1
§ 1 k.p., gdy stała się ona niezdolna do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej – po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego – do przyznania renty.
Zatem pracownika, który po upływie okresu zasiłkowego rozpoczętego w czasie zatrudnienia i trwającego nieprzerwanie po jego zakończeniu, uzyskuje rentę z tytułu niezdolności do pracy, należy traktować jako przechodzącego na to świadczenie bezpośrednio po rozwiązaniu umowy. Między ustaniem stosunku pracy a uzyskaniem renty nie występuje bowiem żadne zdarzenie, które by tę bezpośredniość przerwało.
Podobnie jest w sytuacji, gdy pracownik po ustaniu zatrudnienia pobiera świadczenie rehabilitacyjne i bezpośrednio po jego zakończeniu uzyska rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Od kiedy status emeryta
Tak samo należy też oceniać sytuację osoby, która po nieprzerwanej długotrwałej chorobie uzyskała prawo do emerytury. Potwierdził to SN w wyroku z 13 stycznia 2011 r. (III PK 18/10).
Uznał wtedy, że przejściem na emeryturę w rozumieniu art. 92
1
§ 1 k.p. jest zmiana statusu pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta. Z reguły następuje to jednocześnie z rozwiązaniem stosunku pracy, ale może odwlec się w czasie ze względu na datę złożenia wniosku o to świadczenie lub np. z powodu korzystania z zasiłku chorobowego.
Warto przy tym zaznaczyć, że w myśl art. 100 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.), jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów k.p., to prawo do świadczenia uzyska od dnia zaprzestania pobierania tego zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia.
Zatem były pracownik w razie pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu zatrudnienia nie ma możliwości uzyskania od razu emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Prawo do świadczenia uzyska dopiero po zakończeniu pobierania tych należności. Potwierdza to dodatkowo istnienie związku między ustaniem zatrudnienia i nabyciem prawa do renty lub emerytury oraz uzasadnia prawo byłego pracownika do odprawy.
Procent za zwłokę
Aby ustalić, od kiedy pracownik ma prawo do odsetek za opóźnienie w wypłaceniu mu odprawy, istotne znaczenie ma określenie daty jej wymagalności. Kwestia ta jest sporna. Zasadniczo uznaje się, że roszczenie o wypłatę tego świadczenia staje się wymagalne w dniu rozwiązania umowy o pracę z uprawnionym do niej pracownikiem. W związku z tym w razie opóźnienia się pracodawcy z jej wypłatą, byłemu pracownikowi należą się z tego tytułu ustawowe odsetki.
Tak też wskazywał NSA w Gdańsku w wyroku z 10 października 1997 r. (I SA/Gd 791/96). Przy czym, w ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w wyroku z 9 kwietnia 1998 r. (I PKN 508/97) zasada ta ma pełne zastosowanie także wtedy, gdy orzeczenie przyznające pracownikowi emeryturę zostało wydane później.
Odmiennie wypowiedział się w tym zakresie SN w uzasadnieniu wyroku z 13 stycznia 2011 r. (III PK 18/10). Podniósł wówczas, że pracownik nie nabywa prawa do odprawy z datą rozwiązania stosunku pracy, lecz w dniu, od którego przyznano mu emeryturę. Ta data będzie też terminem wymagalności odprawy, który z natury rzeczy nie może nastąpić przed dniem powstania roszczenia o to świadczenie (por. wyroki SN: z 2 października 1990 r., I PR 284/90; z 19 września 2000 r., IV CKN 92/00).
Rozstrzygnięcie to jest, moim zdaniem, bardziej uzasadnione. Brak jest bowiem podstaw do przyjmowania, że roszczenie o odprawę emerytalną lub rentową powstało jeszcze przed datą uzyskania przez pracownika renty lub emerytury.
Niezasadne jest też, aby pracodawca ponosił odpowiedzialność za opóźnienie w wypłacie odprawy, mimo że w chwili rozwiązania umowy o pracę nie było pewności, czy pracownik uzyska prawo do świadczenia i czy będzie istniał związek między nim a ustaniem zatrudnienia.
Przykład
Pani Anna przebywała na długotrwałym zwolnieniu lekarskim. Po upływie okresu zasiłkowego i trzech miesięcy pobierania świadczenia rehabilitacyjnego pracodawca rozwiązał z nią umowę o pracę bez wypowiedzenia na mocy art. 53 k.p. Pani Anna pobierała świadczenie rehabilitacyjne jeszcze przez dziewięć miesięcy, a następnie uzyskała rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Pracodawca odmówił jej wypłaty odprawy rentowej, ponieważ uważał, że między rozwiązaniem umowy o pracę a datą nabycia przez nią renty upłynął bardzo długi okres czasu i nie ma związku między tymi zdarzeniami.
Pani Anna wniosła do sądu pozew o zasądzenie odprawy rentowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Wskazała, że była bez przerwy chora i jej niedyspozycja zdrowotna rozpoczęła się jeszcze w czasie zatrudnienia i trwała nieprzerwanie po rozwiązaniu umowy, a bezpośrednio po wykorzystaniu świadczenia rehabilitacyjnego uzyskała prawo do renty z tytułu niezdolności do pacy. Sąd uwzględnił jej powództwo i zasądził odprawę rentową z odsetkami od daty nabycia przez nią renty.
Wysokość świadczenia na rozstanie
Pracownicy mają zagwarantowane prawo do odprawy emerytalnej lub rentowej w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Jednak przepisy branżowe, a w szczególności pragmatyki służbowe, układy zbiorowe lub regulaminy wynagrodzeń obowiązujące w zakładach pracy, mogą przewidywać wyższą odprawę, np. w wysokości trzy- lub nawet sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Te przepisy szczególne, w zakresie, w jakim są korzystniejsze dla pracowników od zasad z art. 921 k.p., mają przed nimi pierwszeństwo zastosowania (art. 9 § 2 k.p.).
Zasady obliczania wysokości odprawy reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych i innych należności (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).
Przy czym w myśl § 2 ust. 1 pkt 7 tego rozporządzenia, w tym przypadku należy stosować zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, które z kolei zawarte są w § 14 - 19 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14).
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach
