Szkoły i przedszkola wyrównają pensje nauczycielom za 2012 r.

Samorządy muszą szczegółowo rozliczyć wynagrodzenia wypłacone w 2012 r. nauczycielom pracującym w prowadzonych przez nie szkołach. Zgodnie bowiem z art. 30a ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (tekst jedn. DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.) każdego roku organ prowadzący szkołę, będący jednostką samorządu terytorialnego, musi przeprowadzić analizę poniesionych w poprzednim roku kalendarzowym wydatków na wynagrodzenia nauczycieli w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń, o których mówi Karta nauczyciela (dalej KN) oraz średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego. Przepis ten, mimo że funkcjonuje ponad cztery lata, wciąż budzi wiele wątpliwości. Poniżej rozwiewamy te, o które najczęściej pytają pracownicy oświaty.

Tylko kilka dni

Analizy trzeba dokonać do 20 stycznia. Szczegółowe zasady ustalania średniorocznej struktury zatrudnienia określa rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 13 stycznia 2010 r. w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (DzU nr 6, poz. 35 ze zm.). Zgodnie z nim w przypadku, gdy w danym roku obowiązuje więcej niż jedna kwota bazowa, średnioroczną strukturę zatrudnienia ustala się odrębnie dla okresów obowiązywania poszczególnych kwot.

Przeciętnie na rok

W ubiegłym roku kwota bazowa dla pedagogów wzrosła od 1 września o 3,8 proc. (99,48 zł), a dokładnie z 2618,1zł do 2717,58 zł. Od tego dnia zwiększyły się również średnie wynagrodzenia pedagogów.

Ponadto przy określaniu średniorocznej struktury zatrudnienia należy liczyć etaty nauczycieli w okresach, w których otrzymywali oni wynagrodzenia ze środków finansowych szkoły. Dlatego uwzględnić należy nauczycieli przebywających na zwolnieniu lekarskim do 14 lub 33 dni (okres płatności wynagrodzenia przez pracodawcę), urlopie dla poratowania zdrowia oraz w stanie nieczynnym.

Do struktury zatrudnienia nie wlicza się zatem nauczycieli przebywających na: urlopach bezpłatnych, macierzyńskich, wychowawczych, pobierających zasiłek chorobowy wypłacany przez ZUS, świadczenie rehabilitacyjne oraz zasiłek opiekuńczy.

Analiza średnich pensji dotyczy tylko nauczycieli. Należy w niej zatem pominąć wynagrodzenia osób nie będących nauczycielami lub zatrudnionych na podstawie art. 7 ustawy o systemie oświaty (uso).

Zgodnie z nim w uzasadnionych przypadkach w szkole publicznej może być zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem posiadająca przygotowanie uznane przez dyrektora za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć, w tym zajęć z zakresu kształcenia zawodowego. Takich pracowników nie wlicza się jednak do średniorocznej struktury zatrudnienia, nawet jeśli mają wykształcenie nauczycielskie. Zdarza się bowiem, że konkretnego przedmiotu uczy nauczyciel, który formalnie nie ma kwalifikacji do jego prowadzenia i dlatego jest zatrudniony zgodnie z uso.

Co wpływa na średnią

Do wynagrodzenia nauczycieli, od którego zależy średnie wynagrodzenie, wlicza się:

1) wynagrodzenie zasadnicze,

2) dodatki: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjny oraz za warunki pracy,

3) wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,

4) nagrody i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, np. trzynastka za 2011 r. wypłacona w 2012 r., z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz dodatków socjalnych: wiejskiego i mieszkaniowego.

Jeśli nie zostały osiągnięte średnie, samorząd musi ustalić różnicę między wydatkami poniesionymi na wynagrodzenia nauczycieli w danym roku a iloczynem średniorocznej liczby etatów pedagogów na poszczególnych stopniach awansu zawodowego oraz średnich wynagrodzeń nauczycieli ustalonych w danym roku. Kwotę tej różnicy musi podzielić między nauczycieli i wypłacić im do 31 stycznia w formie jednorazowego dodatku uzupełniającego (dalej jdu).

Wysokość jdu jest ustalana indywidualnie, proporcjonalnie do okresu zatrudnienia oraz osobistej stawki pensji zasadniczej zatrudnionego.

To oznacza, że pedagog, który był zatrudniony i pobierał zasiłek chorobowy, nie powinien otrzymać dodatku za okres, za który otrzymywał świadczenie z ZUS. Według ZUS z zasad obliczania jdu dla nauczycieli wynika, że nie jest to składnik wynagrodzenia, do którego nauczyciele zachowują prawo za okres pobierania zasiłków.

ZUS wyjaśnia

Uwzględnianie w podstawie wymiaru zasiłków jednorazowego dodatku uzupełniającego dla nauczycieli

Zgodnie z art. 30a ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.), w terminie do 20 stycznia każdego roku, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego przeprowadza analizę poniesionych w poprzednim roku kalendarzowym wydatków na wynagrodzenia nauczycieli, w odniesieniu do wysokości średnich wynagrodzeń, o których mowa w art. 30 ust. 3 ustawy oraz średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego.

W przypadku nieosiągnięcia wysokości średnich wynagrodzeń, nauczycielom jest wypłacany jednorazowy dodatek uzupełniający. Sposób ustalania dodatku jest określony rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 13 stycznia 2010 r. w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego (DzU nr 6, poz. 35).

Z zasad obliczania jednorazowego dodatku uzupełniającego dla nauczycieli wynika, że nie jest to składnik wynagrodzenia, do którego nauczyciele zachowują prawo za okres pobierania zasiłków. Przy ustalaniu średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli uwzględnia się bowiem liczbę etatów nauczycieli w okresach, w których wypłacono im wynagrodzenia, a nie uwzględnia się liczby etatów proporcjonalnie do okresów, za które pobierali zasiłki (w § 3 ust. 7 jest wprawdzie mowa o okresach pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku opiekuńczego, jednak z ust. 6 i 8 wynika, że uwzględnieniu podlegają tylko okresy pobierania wynagrodzenia).

Ponadto wysokość jednorazowego dodatku uzupełniającego przysługującego nauczycielowi jest ustalana proporcjonalnie do okresu zatrudnienia, w którym nauczyciel pobierał wynagrodzenie. Zatem jednorazowy dodatek uzupełniający jest składnikiem wynagrodzenia, który powinien być uwzględniony w podstawie wymiaru zasiłków. Jednorazowy dodatek uzupełniający jest składnikiem wynagrodzenia stanowiącym wyrównanie wynagrodzeń nauczycieli za miesiące roku kalendarzowego poprzedzającego jego wypłatę.

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, dodatek ten należy traktować jako składnik wynagrodzenia przysługujący za okres roczny i uwzględniać w podstawie wymiaru zasiłków na zasadach przewidzianych dla rocznych składników wynagrodzenia. W związku z tym, że przy obliczeniu kwoty należnego dodatku przyjmowane jest wyłącznie wynagrodzenie za czas przepracowany w roku kalendarzowym, jednorazowy dodatek uzupełniający wypłacany nauczycielom powinien być uwzględniony w podstawie wymiaru zasiłków, po wcześniejszym uzupełnieniu.

Przykład 1

Dwóch nauczycieli zatrudnionych w prowadzonych przez gminę placówkach przebywało w 2012 r. na urlopach dla poratowania zdrowia – jeden od września do grudnia, a drugi od kwietnia do czerwca.

Trzeci nauczyciel był z kolei na zwolnieniu lekarskim od 15 stycznia do 30 kwietnia. W przypadku konieczności wypłacania jdu w danej grupie awansu, prawo do tego dodatku mają wszyscy nauczyciele zatrudnieni w roku podlegającym analizie.

Zatem także ci przebywający na urlopie zdrowotnym. Jednak osobie przebywającej na zwolnieniu lekarskim jdu nie przysługuje za okres, gdy pobierał on zasiłek chorobowy. Należy przy tym pamiętać, że wysokość jdu zależy od stawki wynagrodzenia zasadniczego. A zatem kwota dodatku dla nauczyciela przebywającego na urlopie zdrowotnym od września będzie wyższa niż dla tego będącego na urlopie do czerwca.

Dodatek należy się również tym, którzy już nie pracują w szkole, ale nie osiągnęli średniej. Jeśli nauczyciel był w 2012 r. zatrudniony przez sześć miesięcy, powinien otrzymać dodatek proporcjonalny do okresu jego zatrudnienia. Dodatek należy się nawet nauczycielowi zwolnionemu dyscyplinarnie. Z tym, że według Ministerstwa Edukacji Narodowej w przypadku zlikwidowanych szkół, rada gminy w uchwale likwidującej placówki powinna określić, kto go wypłaca.

MEN wyjaśnia

Kto wypłaca jednorazowy dodatek uzupełniający nauczycielom zlikwidowanej szkoły

Stosownie do treści art. 5 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.) zakładanie i prowadzenie szkół i placówek należy do zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Zadania te realizowane są w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

W ramach posiadanych uprawnień organ prowadzący może, na podstawie art. 59 ww. ustawy, zlikwidować szkołę publiczną z końcem roku szkolnego, po zapewnieniu uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej tego samego typu, a także odpowiednio o tym samym lub zbliżonym profilu kształcenia ogólnozawodowego albo kształcącej w tym samym lub zbliżonym zawodzie. Jednocześnie, wypełniając procedurę określoną przepisem art. 59 ustawy o systemie oświaty, organ prowadzący jest obowiązany, co najmniej na 6 miesięcy przed terminem likwidacji, zawiadomić o zamiarze likwidacji szkoły: rodziców uczniów (w przypadku szkoły dla dorosłych - uczniów), właściwego kuratora oświaty oraz organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego właściwej do prowadzenia szkół danego typu.

W świetle art. 5c pkt 1 ustawy o systemie oświaty decyzję o likwidacji szkoły prowadzonej przez jednostkę samorządu podejmuje, w formie uchwały, rada gminy, rada powiatu bądź sejmik województwa. Pomimo tego, iż swoboda jednostek samorządu terytorialnego jest generalnie limitowana kompetencjami organów tych jednostek, to nie oznacza, iż mogą one podejmować tylko działania określone w konkretnym przepisie ustawy (oparte na konkretnej podstawie prawnej). Od decyzji o likwidacji odróżnić należy czynności podejmowane w związku z likwidacją, wykraczające poza sferę prawa administracyjnego.

W takim to też aspekcie powinno być rozpatrywane przedmiotowe pytanie, dotyczące wypłaty jednorazowego dodatku uzupełniającego dla nauczycieli likwidowanej szkoły, o którym mowa w art. 30a ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.).

Likwidując jednostkę budżetową, organ prowadzący musi się liczyć z tym, że przejmuje on wszelkie należności oraz odpowiedzialność za zobowiązania "likwidowanej" jednostki. W ocenie Departamentu, skoro organ prowadzący szkołę podejmuje decyzję o jej likwidacji, to wszystkie obowiązki prawne z tym związane, powinny być regulowane w drodze uchwał tego organu. Powyższe oznacza, że odpowiednie, szczegółowe zapisy odnośnie kwestii jednorazowego dodatku uzupełniającego należnego nauczycielom w przypadku likwidacji szkoły, powinny znaleźć się w uchwale dotyczącej likwidacji.

(...)

Nauczyciele pobierający wynagrodzenie za czas choroby do 14 lub 33 dni mają je wypłacane ze środków ujętych w planie finansowym szkoły. Zgodnie z art. 3 ust. 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 13 stycznia 2010 r. w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, przy ustalaniu średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli uwzględnia się liczbę etatów nauczycieli w okresach, w których wypłacano im wynagrodzenie ze środków ujętych w planie finansowym szkoły, zgodnie z wymiarem zatrudnienia określonym w umowie o pracę lub akcie mianowania.

Oznacza to, że nauczyciel pobierający wynagrodzenie za czas choroby do 14 lub 33 dni nie mogą mieć pomniejszanego wymiaru zatrudnienia do 80 proc. Nowelizacja ustawy Karta nauczyciela w zakresie art. 30a oraz przytoczone wyżej rozporządzenia w precyzyjny sposób określa sposób realizacji tych obowiązków.

Z drugiej strony art. 12 ust. 4 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (DzU nr 157, poz. 1240 ze zm.) stanowi, że należności i zobowiązania gminnej czy powiatowej jednostki budżetowej przejmuje urząd odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego. Zatem wydaje się, że nawet bez zapisu w uchwale likwidującej podejmowanej przez radę gminy czy powiatu urząd musi przejąć jej zobowiązania, w tym wypłatę jdu. Jednak na podstawie art. 12 ustawy o finansach w uchwale można zaznaczyć, że zobowiązania przejmuje odpowiedni urząd.

Przykład 2

Szkoły prowadzone przez gminę zatrudniały w 2012 r. 80 nauczycieli. Z dwoma rozwiązał stosunek pracy z 31 sierpnia 2012 r. z powodu likwidacji szkoły, a jedna osoba przeszła na emeryturę. Organ prowadzący musi im wszystkim wypłacić jednorazowy dodatek uzupełniający, jeśli w danej grupie awansu zawodowego nie osiągnął średnich wynagrodzeń.

Jeśli będzie musiał wypłacić jdu w danej grupie awansu, prawo do tego dodatku nabędą wszyscy nauczyciele zatrudnieni w 2012 r. proporcjonalnie do ich okresu zatrudnienia w tym roku, a więc również nauczyciele zatrudnieni do 31 sierpnia.

Jednorazowy dodatek uzupełniający jest ustalany proporcjonalnie do okresu zatrudnienia oraz osobistej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela, zapewniając osiągnięcie średnich wynagrodzeń na poszczególnych stopniach awansu zawodowego.

Sprawozdanie z działań

Do 10 lutego 2013 r. organ prowadzący musi sporządzić sprawozdanie z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli zatrudnionych w prowadzonych przez niego placówkach. Dokument ten ma obowiązek przesłać w wersji papierowej i elektronicznej m.in. do regionalnej izby obrachunkowej (rio) oraz związków zawodowych zrzeszających nauczycieli. Sprawozdanie to zatwierdza wójt, burmistrz, prezydent, zarząd powiatu lub zarząd województwa.

Oznacza to, że muszą osoby te podpisać wersję papierową wysyłaną do rio. Ponadto musi podpisać go osoba sporządzająca. Wszystkie dane i obliczenia powinny być zapisane z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. Wzór wersji elektronicznej sprawozdania za 2012 r. można pobrać ze strony MEN (www.men.gov.pl) lub rio (www.rio.gov.pl).

Osiągnięcie średnich jest zatem kontrolowane i lepiej nie unikać wypłaty jdu. Gdy kontrolerzy z rio wykażą nieprawidłowości, rio zaleca wypłatę jdu nauczycielom, którzy go nie otrzymali, a powinni.

Przykład 3

Regionalna Izba Obrachunkowa w Kielcach ustaliła, że w Zespole Szkół w P. nauczycielowi stażyście, z którym ustał stosunek pracy w trakcie 2010 r., został naliczony, ale nie wypłacony, jednorazowy dodatek uzupełniający w kwocie 223,87 zł. Jednocześnie zawyżono dodatek dla dwóch nauczycieli stażystów na skutek podziału kwoty podlegającej wypłacie tylko dla osób nadal zatrudnionych w jednostce.

W wystąpieniu pokontrolnym (WK-060.13.2468.2011), poza wskazaniem naruszenia KN przez dyrektora i księgową, rio nakazała przeliczyć wysokość jednorazowych dodatków uzupełniających dla nauczycieli za 2010 r. oraz zwrócić się do nauczycieli o ich dobrowolny zwrot w wysokości nadpłaconej, a w przypadku odmowy – rozważyć ich wyegzekwowanie od osób odpowiedzialnych za nieprawidłowe ustalenie i wypłacenie dodatków, stosując zasady określone w przepisach działu piątego kodeksu pracy.

Ponadto rio zaleciła dokonać wypłaty naliczonego jednorazowego dodatku uzupełniającego dla nauczyciela, z którym ustał stosunek pracy w trakcie roku.

Kontroli rio, co cztery lata, podlegają (po raz pierwszy w tym roku) także te gminy, które poprawnie przygotowały sprawozdania. Dane zawarte w elektronicznej wersji sprawozdania muszą być zgodne z tymi przekazanymi w formie papierowej.

Samorządy, które dbają o swoje finanse, na bieżąco analizują, czy realizują tzw. ustawowe średnie. Pomagają im w tym programy komputerowe. Na rynku dostępnych jest ich kilka, m.in. firm Vulcan, Qnt, Instytutu Analiz Regionalnych.

Ważne terminy w 2013 r.

Samorządy mają obowiązek:

- do 20 stycznia przeanalizować poniesione wydatki na płace nauczycieli,

- do 31 stycznia wypłacić jednorazowy dodatek uzupełniający,

- do 10 lutego przygotować sprawozdanie z poniesionych wydatków,

- do 17 lutego przekazać sprawozdanie dyrektorom szkół, związkom zawodowym i regionalnej izbie obrachunkowej.

Czyje pensje należy uwzględniać

Analizując wydatki na wynagrodzenia, należy uwzględnić pensje nauczycieli zatrudnionych na podstawie KN:

- przebywających na zwolnieniu lekarskim do 14 lub 33 dni (okres płatności wynagrodzenia chorobowego finansowanego przez pracodawcę zgodnie z art. 92 k.p.)

- korzystających z urlopu dla poratowania zdrowia

- będących w stanie nieczynnym

Do wynagrodzenia nauczycieli, od którego zależy średnie wynagrodzenie, wlicza się:

1) wynagrodzenie zasadnicze,

2) dodatki: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjny oraz za warunki pracy,

3) wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,

4) nagrody i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, np. trzynastkę za 2011 r. wypłaconą w 2012 r., z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz dodatków socjalnych: wiejskiego i mieszkaniowego.