Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na jedno z tych świadczeń, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Przy czym prawo do odprawy można nabyć tylko jeden raz (art. 921 k.p.).
Odprawa emerytalna/rentowa ma charakter świadczenia socjalnego związanego z przejściem pracownika na rentę lub emeryturę. Na celu ma ułatwienie mu przystosowania się do nowych warunków życiowych. Przejście na świadczenie emerytalno-rentowe nie musi być przy tym jedyną, wyłączną i bezpośrednią przyczyną rozwiązania stosunku pracy. Odprawa przysługuje bowiem z uwagi na fakt przejścia na jedno z tych świadczeń niezależnie od przyczyn, które legły u podstaw rozwiązania stosunku pracy.
Powód ma znaczenie
Prawo do tej odprawy wiąże się z ustaniem stosunku pracy niezależnie od tego, czy następuje to na skutek wypowiedzenia umowy o pracę czy jej rozwiązania (np. za porozumieniem stron), czy też rozwiązania wskutek upływu czasu, na jaki zawarto umowę. Jednak w orzecznictwie sądowym wyrażano pogląd, że gdy dochodzi do ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków, to rozwiązanie z takiej przyczyny stosunku pracy może nie uzasadniać przyznania prawa do odprawy emerytalnej. Tak wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 26 listopada 2013 r. (II PK 60/13). Również rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 § 11 k.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, wobec czego podwładnemu nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy miał ustalone prawo do emerytury. Zwracał na to uwagę SN w wyroku z 16 listopada 2000 r. (I PKN 81/00).
Istotny związek
Jeśli chodzi o rozwiązanie stosunku pracy wskutek upływu czasu, na jaki zawarto umowę o pracę, to nie wyklucza to związku z przejściem na emeryturę. Istotne jest jedynie, aby istniał związek czasowy lub funkcjonalny między ustaniem zatrudnienia a przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Prawo do odprawy nie zależy też od charakteru umowy (na czas określony/nieokreślony) ani od czasu trwania umowy terminowej (kilka tygodni, miesięcy czy dłużej). Istotne jest bowiem, aby rozwiązanie stosunku pracy doprowadziło do skorzystania przez pracownika z przysługujących mu uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Wystarczające jest więc występowanie określonego następstwa w czasie między rozwiązaniem stosunku pracy a uzyskaniem renty lub emerytury. Decydujące znaczenie dla nabycia prawa do odprawy emerytalnej ma zatem przejście na emeryturę połączone z definitywnym ustaniem stosunku pracy, czyli zmiana pracowniczego statusu prawnego na status emeryta przez pracownika, który w związku z ustaniem stosunku pracy korzysta z uzyskanych uprawnień emerytalnych (por. wyrok SN z 2 marca 2010 r., II PK 239/09 i wyrok SN z 6 czerwca 2000 r., I PKN 700/99).
Stawka świadczenia
Pracownicy mają zagwarantowane prawo do odprawy emerytalnej lub rentowej w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Podstawą obliczenia konkretnej kwoty tego świadczenia są przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych i innych należności (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Przy czym w myśl § 2 ust. 1 pkt 7 tego rozporządzenia należy w tym przypadku stosować zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, które z kolei zawarte są w § 14–19 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14). Dla obliczenia wysokości odprawy emerytalnej/rentowej będzie więc miała znaczenie wysokość wynagrodzenia pracownika w dacie rozwiązania jego stosunku pracy, po którym przejdzie on na świadczenie.
Co ważne, przy obliczaniu wysokości odprawy emerytalnej lub rentowej nie uwzględnia się premii uznaniowej. Wskazywał na to wyraźnie SN w wyroku z 21 stycznia 2015 r. (II PK 56/14). Podkreślił, że premia uznaniowa, jeżeli nie ma charakteru roszczeniowego, nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę i nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia urlopowego (wynagrodzenia służącego do ustalenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop). Tym samym nie można jej uwzględnić przy ustalaniu wysokości odprawy emerytalnej.
Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach
Wypłata dopiero po rozwiązaniu umowy
Przyjmuje się, że kontynuowanie stosunku pracy po przyznaniu pracownikowi świadczenia emerytalnego lub rentowego, a nawet pobieranie tego świadczenia, nie oznacza przejścia na emeryturę lub rentę. Przejściem na emeryturę jest bowiem zmiana statusu pracownika na status emeryta lub rencisty. Następuje to poprzez rozwiązanie stosunku pracy. Zatem pracownik pobierający emeryturę w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy przechodzi na emeryturę dopiero po ustaniu tego zatrudnienia i dopiero wówczas ma prawo do odprawy. Podobnie wskazywał Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 21 listopada 2012 r. (III APa 12/12).
O czym warto pamiętać
- pracownik ma prawo tylko do jednej odprawy emerytalnej lub rentowej.
- premię uznaniową należy pomijać, ustalając wysokość odprawy emerytalnej.
- odprawa przysługuje pracownikowi także po uzyskaniu renty, ale nie z dniem zakończenia stosunku pracy, lecz po upływie okresu pobierania zasiłku chorobowego z powodu niezdolności do pracy powstałej w czasie zatrudnienia.
- dla nabycia odprawy rentowej nie ma znaczenia, czy pracownik przechodzi na rentę z tytułu całkowitej czy częściowej niezdolności do pracy.
Czego lepiej unikać
- wypłacania odprawy emerytalnej lub rentowej, jeśli pracownik został zwolniony dyscyplinarnie lub sam rozwiązał umowę bez wypowiedzenia.
- wypłaty odprawy rentowej, jeśli podwładny przeszedł na rentę rodzinną lub świadczenie przedemerytalne.
- zwlekania z wypłatą odprawy, gdyż pracownik będzie miał prawo do odsetek ustawowych za opóźnienie.
