Przez zarobkowanie małżonkowie muszą przyczyniać się do zaspokajania materialnych potrzeb rodziny. Nie ma przy tym znaczenia, czy w jej skład wchodzą dzieci, czy związek jest bezdzietny.

Jeśli jeden z małżonków nie wywiązuje się z tego wymogu, art. 28 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pozwala drugiemu z nich na uproszczone wyegzekwowanie udziału w utrzymaniu familii. Uzyskuje specjalny sądowy nakaz, na podstawie którego będzie mógł odbierać jego pensję. Sąd przesyła do firmy odpis orzeczenia z wezwaniem, aby zarobki lub inne należności w całości lub w części wypłacać wyłącznie do rąk drugiej strony.

Konieczne wspólne pożycie

Aby bez sprawy o zaspokajanie potrzeb rodziny (alimenty) rozporządzać płacą współmałżonka, żona lub mąż musi złożyć wniosek do sądu rodzinnego o wypłatę pensji do jej lub jego rąk. Sąd go uwzględni, jeśli łącznie zachodzą dwa warunki.

Po pierwsze, zatrudniony małżonek nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny, czyli np. nie przekazuje drugiemu zarobków i jednocześnie nie robi koniecznych zakupów, nie opłaca rachunków itp. Drugi warunek polega na tym, że oboje muszą pozostawać we wspólnym pożyciu. Jeśli zatem małżonkowie są w faktycznej separacji i nie ma między nimi więzi rodzinnych (osobno mieszkają, nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego), sąd oddali powództwo.

Natomiast jeżeli już po wydaniu nakazu małżonkowie nie są we wspólnym pożyciu, np. osobno mieszkają w trakcie sprawy rozwodowej, to i tak firma nadal musi wypłacać pensję współmałżonkowi. I to aż do czasu sądowego uchylenia nakazu na wniosek drugiego małżonka (pracownika).

Skuteczne wniesienie wniosku o wydanie nakazu nie zależy od ustroju majątkowego między stronami. Nawet jeżeli istnieje rozdzielność majątkowa, nie ma przeszkód, aby małżonek uzyskał nakaz.

Dopuszczalne jest także wydanie orzeczenia wtedy, gdy małżonek prowadzi działalność gospodarczą. Na tej podstawie wolno wypłacić należności małżonkowi przedsiębiorcy. Orzeczenie sądu może zawierać też nakaz wypłaty dywidendy z tytułu uczestnictwa w spółce do rąk drugiego z małżonków.

Wszczęcie postępowania o wydanie nakazu wypłaty pensji nie wyklucza przy tym wytoczenia sprawy o dostarczenie środków utrzymania na podstawie art. 27 k.r.o. albo o alimenty (art. 133 k.r.o.).

Sąd orzeka o kwocie

Sprawę o wydanie nakazu wypłaty pensji do rąk współmałżonka prowadzi się w trybie nieprocesowym. Zanim sąd go wyda, musi ustalić, jakie są koszty utrzymania i potrzeby rodziny, a także jaką płacę ma jeden z małżonków. Istotne są także przyczyny, które spowodowały, że nie wywiązuje się z ciążącego wymogu przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Sąd może zarządzić, aby kurator sądowy przeprowadził wywiad środowiskowy i ustalił warunki, w jakich żyją małżonkowie. Wyniki tej oceny decydują o tym, czy nakaz obejmie całą pensję, czy tylko jej część.

Mimo że nakaz kierowany jest do pracodawcy, postępowanie w tej sprawie toczy się bez jego udziału. Postanowienie jest skuteczne po uprawomocnieniu się. Nie podlega egzekucji komorniczej. Dzięki temu pieniądze będą bezzwłocznie wpływały do budżetu domowego.

Na podstawie orzeczenia sądu firma powinna wypłacać pensję w całości lub części do rąk małżonka. Chociaż nie ma przepisów, które pozwalałyby uprawnionemu małżonkowi pracownika wymusić na firmie wykonanie postanowienia sądu, to nie powinna ona ignorować tego orzeczenia. Jeśli to zlekceważy, naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą wobec osoby uprawnionej, która poniosła szkodę wskutek niewykonania nakazu.

Przykład

Rodzina pani Ewy boryka się z problemami finansowymi. Sytuacja ta znacznie się pogorszyła, gdy dzieci poszły do szkoły i wzrosły koszty utrzymania. Zarobione pieniądze mąż przepija lub przeznacza na hazard, dlatego nie łoży na utrzymanie rodziny, która musi korzystać ze wsparcia krewnych.

W sądzie rodzinnym pani Ewa złożyła wniosek o nakazanie wypłacania jej pensji małżonka. Po kilku miesiącach zwolniono go jednak dyscyplinarnie za wykonywanie obowiązków pod wpływem alkoholu. Zatrudnił się w innej firmie.

Pani Ewa będzie musi ponownie złożyć wniosek do sądu o wydanie nakazu przekazywania pensji męża do jej rąk, ponieważ poprzednie orzeczenie przestało obowiązywać.

Jak zmienić lub uchylić

Postanowienie sądu zawierające nakaz wypłaty zarobku do rąk współmałżonka zachowuje moc, choć po jego wydaniu ustało wspólne pożycie. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić w trakcie jego działania.

Jeśli sytuacja rodzinna pracownika zmieniła się, np. zwiększyły albo zmniejszyły się potrzeby rodziny, każdej ze stron wolno złożyć wniosek o zmianę nakazu poprzez jego rozszerzenie lub ograniczenie. Współmałżonek może domagać się jego zwiększenia, jeżeli obejmował tylko część pensji.

Przykładowo wskazuje na wzrost potrzeb dzieci, które poszły do szkoły, lub podwyżkę opłat za media. Pracownik ma prawo zaś argumentować, że np. pełnoletnie dzieci wyprowadziły się już z domu i zmalały potrzeby całej rodziny. Zmiana sytuacji może także uzasadniać całkowite uchylenie nakazu na wniosek zatrudnionego małżonka, np. gdy samodzielnie zaczął w pełni zaspokajać potrzeby rodziny.

Co obejmuje nakaz

Oprócz pensji zasadniczej nakaz wypłaty może dotyczyć także wszelkich innych należności powtarzających się i mających charakter dochodów.

W szczególności chodzi o premie i inne dodatki do płacy, np. za pracę w godzinach nadliczbowych, 13. i 14. pensje, deputaty pracownicze i inne świadczenia związane ze stosunkiem pracy, nie wyłączając odszkodowania za bezpodstawne zwolnienie z pracy bez wypowiedzenia lub ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (uchwała Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86).