Ostatnie zjawiska takie jak galopująca inflacja, rosnące stopy procentowe czy kryzys energetyczny spowodowały, że przy sporządzaniu sprawozdań finansowych za rok 2022 rachunek przepływów pieniężnych będzie miał szczególne znaczenie. Warto przy jego sporządzaniu uwzględnić wnioski z ostatnio opublikowanego przeglądu raportowań spółek wskazujące na najczęstsze błędy w tym obszarze.
Zgodnie z art. 45 ust.3 ustawy o rachunkowości (dalej: uor) rachunek przepływów pieniężnych jest nieodłączną częścią sprawozdania finansowego podlegającego obowiązkowemu badaniu. Stanowi on ważne uzupełnienie bilansu i rachunku zysków i strat, dostarczając informacji o faktycznych środkach pieniężnych generowanych przez spółkę oraz kierunkach ich wykorzystania. Informacje te są pomocne w ocenie płynności spółki i jej wypłacalności, co w obecnej sytuacji podwyższonej niepewności gospodarczej nabiera coraz większej wagi. Jednak rachunek przepływów pieniężnych spełnia tę funkcję tylko wtedy, gdy jest poprawnie sporządzony.
Czytaj więcej:
W tym kontekście na uwagę zasługuje opublikowany w październiku 2022 r. przez Financial Reporting Council w Wielkiej Brytanii raport „Roczny przegląd sprawozdawczości spółek 2021/2022”. W publikacji tej brytyjski regulator podsumował przegląd 252 sprawozdań finansowych z tamtejszego rynku i stworzył na tej podstawie ranking 10 obszarów z najczęściej występującymi błędami, plasując rachunek przepływów pieniężnych na pierwszym miejscu. Wprawdzie badanie dotyczyło spółek sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), ale jego wyniki można także uwzględnić sporządzając sprawozdanie finansowe zgodnie z polską ustawą. Stosownie do punktu 2.2. Krajowego Standardu Rachunkowości (dalej KSR) nr 1 Rachunek przepływów pieniężnych, treść naszego standardu jest w większości zgodna z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości (dalej MSR) nr 7 Sprawozdanie z przepływów pieniężnych. Spójrzmy zatem, jakie obszary były przedmiotem najczęściej występujących błędów.
Klasyfikacja pozycji
Na pierwszy rzut oka rachunek przepływów pieniężnych zawiera pozycje, których ujęcie nie powinno budzić większych wątpliwości, gdyż większość z nich wynika bezpośrednio z innych elementów sprawozdania finansowego, jak np. amortyzacja, zmiana stanu zapasów, należności, zobowiązań itd. Brytyjski regulator wskazał jednak na częste nieprawidłowości w klasyfikacji pozycji przepływów pieniężnych, zwracając szczególną uwagę na przesunięcia pomiędzy różnymi rodzajami działalności. KSR 1 w kilku obszarach zawiera informację o takich przesunięciach, o czym warto pamiętać. Przykładem są wymogi dotyczące ujęcia otrzymanych dotacji, które standard nakazuje ujmować w działalności finansowej, co wymaga wyłączenia z przepływów z działalności operacyjnej.
Przykład
W grudniu 2022 roku spółka uzyskała dotację unijną na środki trwałe w wysokości 1 mln zł, którą ujęto w bilansie w pasywach w pozycji Rozliczenia międzyokresowe. Była to jedyna pozycja Rozliczeń międzyokresowych na koniec roku, a na początku roku takowe nie występowały. Nie występowały także czynne rozliczenia międzyokresowe.
Sporządzając rachunek przepływów pieniężnych dokonano kalkulacji pozycji A.II.9 Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych ujmowanej w działalności operacyjnej:
Działalność operacyjna
Bierne rozliczenia międzyokresowe na 31.12.2022 r.: 1 mln zł
Bierne rozliczenia międzyokresowe na 31.12.2021 r. : 0 zł
Zmiana biernych rozliczeń międzyokresowych w bilansie: +1 mln zł
Wyłączenie na podstawie KSR 1 p. 8.4 – A.I.9 – wyłączenie dotacji w roku ich otrzymania: –1 mln zł
Zmiana biernych rozliczeń międzyokresowych na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych: 0 zł
Działalność finansowa
Zgodnie z KSR 1 p. 8.4 - C.I.4 dotacje w roku ich otrzymania ujęto w pozycji nr 4 Inne wpływy finansowe: +1 mln zł
Inne przesunięcia, na które zwrócono uwagę w KSR 1 to prezentacja zapasów, które przeniesiono na środki trwałe lub odwrotnie.
Jeśli np. w danym roku w ramach ponoszonych nakładów na środki trwałe znajdują się zapasy, zmianę stanu zapasów należy pomniejszyć o przeniesione na środki trwałe zapasy, analogicznie pomniejszając zwiększenia środków trwałych przy obliczaniu pozycji „Nabycie rzeczowych aktywów trwałych”. Korekty przy sporządzaniu przepływów pieniężnych będzie wymagała też zmiana stanu należności lub zobowiązań, jeśli część tych pozycji dotyczy działalności inwestycyjnej. Szczegółowo więcej wyłączeń opisano w punkcie 8.4 KSR 1.
Transakcje niepieniężne
Sporządzając rachunek przepływów pieniężnych należy zauważyć, że szereg transakcji mających wpływ na pozycje bilansowe nie ma charakteru pieniężnego. Brytyjski regulator zwrócił uwagę na częste błędy polegające na nieuwzględnianiu takiego niepieniężnego charakteru transakcji podając przykład rozpoczęcia leasingu finansowego. Transakcja taka skutkuje ujęciem w bilansie aktywa trwałego i zobowiązania finansowego, czyli ma wpływ na zwiększenie tych pozycji. Sporządzając rachunek przepływów pieniężnych należy pamiętać o wyłączeniu takiej zmiany przy kalkulacji odpowiednich pozycji przepływów z działalności inwestycyjnej oraz finansowej. Pomimo, że wskutek rozpoczęcia leasingu finansowego wzrastają aktywa trwałe i zobowiązania finansowe, nie może to skutkować ujęciem wydatku na rzeczowe aktywa trwałe w działalności inwestycyjnej, ani ujęciem wpływów w działalności finansowej.
Innym przykładem transakcji niepieniężnych są transakcje skutkujące reklasyfikacjami w bilansie, jak np. reklasyfikacja zobowiązań handlowych na kapitał własny.
Przykład
Spółka ABC, będąca spółką zależną od spółki Holding ABC prowadzi działalność polegającą na zakupywaniu towarów od spółki matki i ich sprzedaży do klientów w Polsce.
Z uwagi na trudności finansowe w 2022 roku Spółka ABC wymagała dokapitalizowania. Holding ABC zdecydował o podwyższeniu kapitału własnego spółki ABC o 10 mln zł, a podwyższenia tego dokonano w drodze konwersji zobowiązań z tytułu dostaw i usług Spółki ABC wobec Holdingu ABC na kapitał własny.
Łączna zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych innych niż pożyczki i kredyty w Spółce ABC w 2022 r. wyniosła – 9 mln zł (zmniejszenie). Spółka ABC sporządzając rachunek przepływów pieniężnych dokonała następujących obliczeń:
Działalność operacyjna
Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych z wyjątkiem pożyczek i kredytów w bilansie: – 9 mln zł
Korekta wynikająca z transakcji niepieniężnych, tj. konwersji zobowiązań z tytułu dostaw i usług na kapitał własny + 10 mln zł
Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych z wyjątkiem pożyczek i kredytów na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych: +1 mln zł
Działalność finansowa
Podwyższenie kapitału własnego w bilansie: + 10 mln zł
w tym wskutek transakcji niepieniężnych: – 10 mln zł
Wpływy z tytułu wydania udziałów w rachunku przepływów pieniężnych: 0 zł
Prezentacja per-saldo
Kolejnym obszarem wskazanym w wspomnianym badaniu były nieprawidłowości w kompensowaniu pozycji. Co do zasady wpływy i wydatki pieniężne muszą być wykazywane osobno, gdyż zwiększa to wartość poznawczą rachunku przepływów pieniężnych. W pewnych przypadkach KSR 1 dopuszcza wykazywanie wybranych operacji w kwotach netto, czyli po kompensacie ze sobą. W punkcie 4.10 KSR 1 wskazano, że dotyczy to w szczególności sytuacji, gdzie wpływy i wydatki następują w imieniu kontrahenta spółki lub wpływy i wydatki charakteryzują się szybkim obrotem, dużą wartością i krótkim terminem spłaty. Ponadto prezentacja per saldo jest możliwa wówczas, gdy jednostka posiada ważny prawnie tytuł do kompensaty określonych aktywów i zobowiązań lub jednostka rozlicza operację w wartościach netto poddanych kompensacie składników aktywów i zobowiązań.
Na prezentację per saldo należy zwrócić uwagę zwłaszcza przy działalności inwestycyjnej i finansowej, gdyż przepływy z działalności operacyjnej sporządzane są najczęściej metodą pośrednią, w której ujmuje się wprost zmiany poszczególnych pozycji bilansowych. Warto zauważyć, że dla jednej pozycji w działalności finansowej wskazano wprost konieczność prezentacji netto. KSR 1 w punkcie 8.4 – C.I.2 i C.II.4 nakazuje wykazywać per saldo przepływy z tytułu kredytów w rachunku bieżącym oraz w linii kredytowej.
Pozycje domykające
Częstym problemem księgowych przy sporządzaniu sprawozdań finansowych jest niedomykający się rachunek przepływów pieniężnych. W ramach przeglądu raportowań spółek z rynku brytyjskiego także zauważono tę kwestię, wskazując występowanie pozycji domykających, które nie były w żaden sposób wyjaśnione. W takiej sytuacji zwykle wykorzystywane są pozycje takie jak np. A.I.10 „Inne korekty”, w których ujmuje się kwotę pozwalającą na uzgodnienie łącznych przepływów pieniężnych ze zmianą środków pieniężnych i ich ekwiwalentów w bilansie. Oczywiście nie jest to rozwiązanie problemu, a jedynie ukrycie niewyjaśnionych zmian. Jeśli takie niewyjaśnione różnice są istotne, rachunek przepływów pieniężnych nie może być uznany za sporządzony poprawnie. Jedną z metod rozwiązania niezgodności przepływów pieniężnych ze zmianą środków pieniężnych w bilansie jest sprawdzenie kompletności ujęcia zmian poszczególnych pozycji bilansu w rachunku przepływów pieniężnych. Jeśli stwierdzimy, że zmiana bilansowa nie została ujęta w przepływach pieniężnych, trzeba rozważyć, czy jedna lub więcej pozycji rachunku przepływów pieniężnych wymaga korekty. Należy przy tym pamiętać o istnieniu wspomnianych wyżej transakcji niepieniężnych, których wpływ per saldo powinien być zerowy i nie może skutkować brakiem zgodności przepływów pieniężnych ze zmianami środków pieniężnych i ich ekwiwalentów w bilansie.
Ujawnienia dodatkowe
Ostatnim elementem przy sporządzaniu rachunku przepływów pieniężnych jest kwestia ujawnień w informacji dodatkowej. W ramach cytowanego wyżej badania zwrócono uwagę na spójność samego rachunku przepływów pieniężnych z innymi informacjami prezentowanymi w sprawozdaniu finansowym, a także kompletność ujawnień dotyczących przepływów pieniężnych.
Dodatkowe informacje i objaśnienia zawierają uzupełniające informacje dotyczące poszczególnych pozycji bilansu i rachunku wyników. Informacje tam ujawnione niejednokrotnie są powiązane ze sposobem kalkulacji pozycji w rachunku przepływów pieniężnych. Przykładem niespójności może być sytuacja, gdzie rachunek przepływów pieniężnych wykazuje wydatki na aktywa trwałe, podczas gdy noty w informacji dodatkowej wskazują, że aktywa trwałe były wytwarzane we własnym zakresie, w tym z wykorzystaniem zapasów posiadanych przez jednostkę. W tej części zwiększenia środków trwałych nie będą wiązały się z wydatkiem w rachunku przepływów pieniężnych.
W celu uniknięcia tego typu błędów, po sporządzeniu rachunku przepływów pieniężnych warto dokonać przeglądu całości sprawozdania finansowego i sprawdzić, czy informacje tam zawarte uwzględniono przy przepływach pieniężnych w sposób właściwy i kompletny.
Na końcu należy podkreślić, że samo poprawne sporządzenie rachunku przepływów pieniężnych to nie wszystko. Nieodłącznym jego uzupełnieniem są odpowiednie ujawnienia w informacji dodatkowej. Załącznik 1 do ustawy o rachunkowości zawiera kilka wymogów w tym zakresie. Po pierwsze należy objaśnić strukturę środków pieniężnych przyjętych do rachunku przepływów pieniężnych, czyli zaprezentować, jakie środki pieniężne oraz ich ekwiwalenty ujęto jako środki pieniężne na potrzeby tej części sprawozdania. Ponadto, w przypadku różnic pomiędzy zmianami stanu niektórych pozycji w bilansie oraz zmianami tych samych pozycji wykazanymi w rachunku przepływów pieniężnych, należy wyjaśnić przyczyny rozbieżności. Warto podkreślić, że takie różnice prawie zawsze występują np. przy zmianie stanu należności lub zmianie stanu zobowiązań i wówczas ujawnienie to jest wymagane. W przypadku sporządzenia przepływów pieniężnych metodą bezpośrednią, w notach należy zaprezentować przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej ustalone metodą bezpośrednią.
Zdaniem autora
Piotr Bejger Biegły Rewident
Sporządzając rachunek przepływów pieniężnych w obecnych realiach, zarówno spółki jak i ich audytorzy powinni zwrócić szczególną uwagę na jego poprawność. Wyniki badania z rynku brytyjskiego pokazujące, że błędy występują najczęściej w tym obszarze sprawozdania finansowego, zmuszają do refleksji. Zagadnienia takie jak poprawna klasyfikacja przepływów i ich właściwe przypisanie do działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej czy spójność danych w rachunku przepływów pieniężnych z kwotami ujętymi w informacji dodatkowej dotyczą każdej spółki. Nie są także rzadkością transakcje niepieniężne czy prezentacja per saldo. Warto uczyć się na błędach innych i nie popełnić ich przy sporządzaniu sprawozdań finansowych za ostatni rok obrotowy.
