Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania to groźna broń w rękach fiskusa. Pozwala urzędnikom kwestionować rozwiązania, które uznają za sztuczne i których głównym celem są oszczędności podatkowe. W praktyce oznacza to utratę korzyści podatkowej, np. konieczność zapłaty zaoszczędzonego podatku czy zwrot nadpłaty. Jest jeszcze jedno poważne zagrożenie, z jakim muszą liczyć się podatnicy.

As w rękawie

To postępowania karnoskarbowe. Z wyjaśnień uzyskanych przez „Rzeczpospolitą" od resortu finansów wynika, że skarbówka na razie nie wszczynała postępowań w sprawach o przestępstwa skarbowe lub o wykroczenia skarbowe, w których organ podatkowy zastosował instrument w postaci klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (inaczej obejścia prawa podatkowego).Ministerstwo zapewnia też, że nie były formułowane szczegółowe „zalecenia" w tego rodzaju sprawach.

Z odpowiedzi wynika jednak, że w tego rodzaju sprawach (jak i w każdej innej) bezwzględnie obowiązuje art. 303 kodeksu postępowania karnego.

– Tak więc okoliczności każdej ze spraw związanych z zastosowaniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania analizowane są również pod kątem zasadności wszczęcia postępowania przygotowawczego – wyjaśnia resort finansów.

Takie podejście budzi wątpliwości tych, którzy na co dzień zajmują się doradztwem podatkowym.

– Zastosowanie klauzuli przeciwdziałania obejściu prawa podatkowego nie powinno rodzić odpowiedzialności karnoskarbowej, nie mamy bowiem do czynienia z czynem bezprawnym. Klauzula dotyczy tylko takich działań, które są legalne, ale w danych okolicznościach sprzeczne z celami ustawy. Niezgodność z celem ustawy to nie jest to samo co bezprawność – tłumaczy Michał Roszkowski, radca prawny, doradca podatkowy, partner w Accreo.

Podobnego zdania jest Jarosław Ziobrowski, adwokat, partner w kancelarii Kurpisz i Ziobrowski Adwokacka. Również on podkreśla, że zastosowanie klauzuli dotyczy sfer legalnych. Ponadto podczas prac nad projektem podkreślano, że do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej skarbowej w związku z zastosowaniem klauzuli konieczna byłaby również nowelizacja kodeksu karnoskarbowego.

Groźna broń

Jak wyjaśnia Krzysztof J. Musiał, doradca podatkowy, partner w kancelarii Musiał i Partnerzy, dopuszczenie stosowania sankcji karnoskarbowych, gdy fiskus sięga po klauzulę, naraża na odpowiedzialność nie tylko podatników.

– Z odpowiedzialnością musieliby się liczyć także np. prezesi firm, piony księgowe, a także adwokaci, doradcy podatkowi, radcowie prawni – tłumaczy Musiał.

W ocenie Michała Roszkowskiego wszelkie sugestie MF o możliwości nałożenia odpowiedzialności karnoskarbowej przy stosowaniu klauzuli są chybione i mają wyłącznie walor straszenia podatników. Doświadczenie ekspertów wskazuje jednak, że w ostatnich latach stosowania sankcji karnoskarbowych staje się normą.

– W ostatnich dwóch latach można zaobserwować znaczący wzrost postępowań karnoskarbowych związanych ze sferą podatkową – zauważa Jarosław Ziobrowski.

Krzysztof Musiał dodaje, że np. grzywny stosowane są nagminnie tam, gdzie efektem postępowania wymiarowego jest konieczność dopłaty podatku, w ten sposób fiskus rekompensuje sobie stosunkowo niskie odsetki od zaległości podatkowych.

Podstawy stosowania klauzuli

- Zgodnie z ordynacją podatkową zarzut obejścia prawa podatkowego zależy od tego, czy korzyść podatkowa lub ich suma przekracza w danym okresie rozliczeniowym 100 tys. zł. W przypadku podatków, które nie są rozliczane okresowo, klauzula ma zastosowanie, gdy korzyść z danej czynności przekracza 100 tys. zł.

- Przed klauzulą chroni uzyskanie „płatnej" opinii zabezpieczającej.

- W świetle art. 303 kpk, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego.