Inwestorzy przedsięwzięć budowlanych (takich jak np. budowa centrum handlowo-usługowego, biurowca, czy osiedla mieszkaniowego), poza realizacją głównej inwestycji, często wykonują również wiele dodatkowych prac związanych z budową infrastruktury technicznej – sieci komunikacyjnych (dróg dojazdowych), sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, energetycznych czy gazowych. Po zakończeniu inwestycji część nakładów inwestycyjnych w postaci towarzyszącej infrastruktury technicznej jest zazwyczaj nieodpłatnie przekazywana na rzecz gminy.

Przekazanie gminie infrastruktury technicznej może wynikać z umów zawartych między inwestorem a gminą lub wprost z przepisów prawnych (m.in. art. 16 ustawy o drogach publicznych). Budowa określonej towarzyszącej infrastruktury technicznej (np. dróg dojazdowych) oraz jej przekazanie gminie jest też często warunkiem wydania inwestorowi pozwolenia na realizację głównej inwestycji.

Nieodpłatne przekazanie nakładów inwestycyjnych, zrealizowanych na gruncie nienależącym do inwestora, na rzecz gminy (będącej najczęściej właścicielem tych gruntów) traktowane jest dla celów VAT jako nieodpłatne świadczenie usług służące celom działalności gospodarczej podatnika (inwestora), wyłączone z zakresu opodatkowania tym podatkiem. Tym samym, inwestor nieodpłatnie przekazujący infrastrukturę techniczną gminie nie wykazuje na tej transakcji należnego podatku. Na tym etapie rozliczenie podatkowe dla celów VAT nie powoduje zazwyczaj wątpliwości. Istnieje ugruntowana linia interpretacyjna i orzecznicza potwierdzająca neutralność w VAT nieodpłatnego przekazania przez inwestora nakładów inwestycyjnych na rzecz gminy.

Wątpliwości pojawiły się wraz z nowelizacją

Pojawia się jednak pytanie, na jakich zasadach należy rozliczyć w VAT samą budowę lub wykonanie infrastruktury technicznej przekazywanej następnie na rzecz gminy.

Od początku 2017 roku usługi budowlane (wskazane w załączniku nr 14 do ustawy o VAT) podlegają mechanizmowi odwrotnego obciążenia, jeżeli usługodawca tych usług świadczy je jako podwykonawca >patrz ramka.

Inwestorzy przedsięwzięć budowlanych, zarówno przy wznoszeniu głównej inwestycji, jak i towarzyszącej jej infrastruktury, np. infrastruktury drogowej, korzystają z usług firm budowlanych. Należy się zatem zastanowić, czy fakt późniejszego przekazania przez inwestora części nakładów inwestycyjnych (infrastruktury towarzyszącej) na rzecz podmiotu trzeciego – gminy, powoduje, że firmę budowlaną zatrudnioną przez inwestora należałoby traktować jako podwykonawcę usług budowlanych >patrz schemat.

Niestety, wątpliwości te nie zostały rozwiane w wyjaśnieniach Ministerstwa Rozwoju i Finansów wydanych do tej pory w zakresie odwrotnego obciążenia VAT w branży budowlanej. Nie wiadomo również, w jakim kierunku pójdą organy skarbowe odpowiadając na ww. pytania (nie ukształtowała się jeszcze praktyka interpretacyjna w tym zakresie).

Na podstawie innej umowy lub przepisów

Wydaje się jednak, że istnieją argumenty wskazujące na prawidłowość zastosowania zasad ogólnych, gdzie firma budowlana wystawia fakturę z VAT, który może zostać następnie odliczony przez inwestora jako VAT naliczony. Przekazanie nakładów inwestycyjnych przez inwestora na rzecz gminy nie stanowi de facto usług budowlanych. Usługi budowlane są zatem realizowane wyłącznie między dwoma podmiotami: firmą budowlaną (głównym wykonawcą) i inwestorem. Nieodpłatne przekazanie nakładów inwestycyjnych gminie wynika z innej umowy niż umowa na roboty budowlane lub stanowi realizację obowiązków inwestora wynikających wprost z przepisów prawa. Inwestor, mimo przekazania gminie części nakładów inwestycyjnych – infrastruktury towarzyszącej (np. dróg dojazdowych do inwestycji), nadal pozostaje beneficjentem tych nakładów (a zatem i beneficjentem zrealizowanych usług budowlanych).

Możliwe jest jednak stworzenie kontrargumentacji, przemawiającej za zastosowaniem mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT do rozliczeń między firmą budowlaną a inwestorem. Umowy i porozumienia zawierane między podmiotami uczestniczącymi w przedsięwzięciu budowlanym z góry zakładają przekazanie części nakładów inwestycyjnych przez inwestora na rzecz podmiotu trzeciego – gminy. Umowa na usługi budowlane podpisywana między inwestorem a firmą budowlaną często odwołuje się do zawartej wcześniej umowy między inwestorem a gminą, zgodnie z którą określona część nakładów inwestycyjnych nie pozostanie własnością inwestora, ale zostanie przekazana na rzecz gminy (głównego beneficjenta infrastruktury technicznej, np. infrastruktury drogowej). Na podstawie takiej argumentacji można byłoby uznać, że w przy budowie infrastruktury towarzyszącej inwestor działa jako inwestor zastępczy/główny wykonawca gminy, a tym samym firma budowlana wznosząca infrastrukturę towarzyszącą (przekazywaną ostatecznie gminie) świadczy usługi budowlane jako podwykonawca.

Wysokie koszty popełnionych błędów

Niestety istniejące wątpliwości co do prawidłowego rozliczenia między firmą budowlaną a inwestorem budowy infrastruktury towarzyszącej przekazywanej następnie gminie, znacznie podwyższają ryzyko błędnego rozliczenia VAT, co wiąże się z powstaniem zaległości podatkowych:

- po stronie firmy budowlanej – w przypadku błędnego nierozliczenia VAT należnego z tytułu realizowanych usług budowlanych,

- po stronie inwestora – w przypadku nieprawidłowego odliczenia VAT z faktur otrzymanych od firmy budowlanej z tytułu usług, do których zastosowanie ma mechanizm odwrotnego obciążenia VAT.

Niepewność w zakresie prawidłowego rozliczenia VAT znacznie utrudnia przedsiębiorcom płynną realizację kontraktów budowlanych. Inwestorzy, obawiając się powstania zaległości podatkowych, często rezygnują z odliczenia VAT z faktur otrzymywanych od firm budowlanych, jednocześnie odmawiając zapłaty kwot VAT na rzecz firm budowlanych. To z kolei wpływa na znaczne pogorszenie ich płynności finansowej (firmy budowlane, również w obawie przed powstaniem zaległości podatkowych, rozliczają VAT należny z tytułu świadczonych usług, wystawiając na rzecz usługobiorców - inwestorów faktury z wykazanym podatkiem).

Warto wspólnie wystąpić o interpretację

Bezpiecznym podatkowo rozwiązaniem w tej sytuacji może być wystąpienie do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z wnioskiem o wydanie interpretacji podatkowej w analizowanym zakresie. Z uwagi natomiast na to, że nie istnieje jeszcze jednolita i spójna praktyka interpretacyjna w zakresie odwrotnego obciążenia VAT w branży budowlanej (co więcej, zdarzają się interpretacje całkowicie odmiennie oceniające podobne stany faktyczne), optymalnym rozwiązaniem dla obu stron transakcji (tj. dla firmy budowlanej i inwestora przedsięwzięcia budowlanego) może być wspólne wystąpienie z wnioskiem o interpretację. Wspólny wniosek pozwoli uniknąć sytuacji, w której strony transakcji otrzymują sprzeczne ze sobą interpretacje podatkowe. Dodatkowo, otrzymana na wspólny wniosek interpretacja podatkowa będzie instrumentem zabezpieczającym obie strony transakcji.

—Krzysztof Kaczmarek jest doradcą podatkowym, partnerem zarządzającym w TPA Poland

—Joanna Henzel jest doradcą podatkowym, starszym konsultantem w TPA Poland

podstawa prawna: art. 17 ust. 1 pkt 8 i ust. 1 h ustawy o VAT i załącznik nr14 do ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1221 ze zm.)

masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpodatki@rp.pl

Wątpliwości:

- Czy faktura wystawiana przez firmę budowlaną na rzecz inwestora powinna zawierać VAT należny (zasady ogólne), czy powinna zostać wystawiona w kwocie netto (mechanizm odwrotnego obciążenia)?

- Czy inwestor ma prawo do odliczenia VAT wykazanego na fakturze otrzymanej od firmy budowlanej, czy jest zobowiązany do rozliczenia VAT od nabytych usług zgodnie z zasadą odwrotnego obciążenia?