Otwartość przepływu kapitału oraz swobodne prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze UE umożliwiają osobom zagranicznym prowadzenie działalności gospodarczej na terytorium RP. W przypadku firm prowadzonych przez osoby fizyczne działalność ta jest wykonywana indywidualnie lub w formie spółki osobowej prawa cywilnego bądź handlowego. Osoba rozpoczynająca prowadzenie działalności gospodarczej musi przeanalizować dopuszczalne formy opodatkowania PIT, a w efekcie także zasady prowadzenia właściwej ewidencji bądź ksiąg podatkowych. Nie inaczej jest także w sytuacji, ?w której działalność gospodarczą na terytorium RP rozpoczyna zagraniczna osoba fizyczna. Ta jednak, poczynając od 5 września 2014 r., nie musi już rozstrzygać wątpliwości w zakresie  dopuszczalności rozliczeń na podstawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Obowiązkowe urządzenia księgowe

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą opodatkowaną PIT są obowiązane do prowadzenia ustalonych przepisami ksiąg podatkowych. Niezależnie od przyjętej formy opodatkowania (zasady ogólne albo podatek liniowy) przedsiębiorcy tacy prowadzą:

- ?podatkowe księgi przychodów i rozchodów albo

- ?księgi rachunkowe.

Zgodnie bowiem z art. 24a ust. 1 ustawy o PIT osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne oraz spółki partnerskie wykonujące działalność gospodarczą, są obowiązane prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów albo księgi rachunkowe zgodnie z odrębnymi przepisami, w sposób zapewniający ustalenie dochodu (straty), podstawy opodatkowania ?i wysokości należnego podatku za rok podatkowy, w tym za okres sprawozdawczy.  Ustawa o PIT wymienia także przypadki, w których obowiązek prowadzenia księgi został uchylony. Tak jest ?m.in. gdy przedsiębiorcy opłacają podatek dochodowy w formach ryczałtowych.  Należy także zwrócić uwagę na art. 24a ust. 4 ustawy o PIT. Zgodnie z nim obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych dotyczy osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych , spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich , jeżeli ich przychody (w rozumieniu art. 14 ustawy o PIT) za poprzedni rok podatkowy wyniosły w walucie polskiej co najmniej równowartość kwoty określonej w ustawie o rachunkowości (dalej: uor). Osiągnięcie progu przychodów w poprzednim roku podatkowym określonego w uor determinuje również na gruncie ustawy o PIT konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych. Podatnicy, którzy nie mają obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, mogą jednak dobrowolnie zaprowadzić te urządzenia księgowe. Wynika to z art. 24a ust. 5 ustawy o PIT. Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych lub spółki partnerskie mogą prowadzić księgi rachunkowe również od początku następnego roku podatkowego, jeżeli przychody  za poprzedni rok podatkowy są niższe niż równowartość w złotych kwoty określonej w euro w przepisach o rachunkowości. Decydując się na to rozwiązanie, osoba taka lub wspólnicy spółki przed rozpoczęciem roku podatkowego są obowiązani do zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego właściwego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym.

Przykład

Spółka cywilna krajowych osób fizycznych osiągnie ?w roku 2014 przychód w wysokości 1 000 000 zł. Obecnie dla potrzeb podatkowania dochodów osiąganych przez wspólników prowadzona jest podatkowa  księga przychodów i rozchodów. ?Wspólnicy chcą jednak, poczynając od roku 2015, zaprowadzić księgi rachunkowe.

Osiągnięcie przez spółkę w roku 2014 przychodu ?w wysokości 1 000 000 zł nie nakłada na nią obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych. Określony w ustawie o rachunkowości limit ?przychodu, którego osiągnięcie skutkuje obligatoryjnym prowadzeniem ksiąg rachunkowych, wynosi równowartość 1 200 000 euro. ?W roku 2015 do prowadzenia ksiąg rachunkowych zobowiązane będą podmioty, które w 2014 r. ?osiągną przychód w wysokości 5 010 600 zł.

Niemniej spółka może dobrowolnie zaprowadzić ?takie księgi na podstawie art. 24a ust. 5 ustawy ?o PIT oraz art. 2 ust. 2 ustawy o rachunkowości. ?W takim przypadku wszyscy wspólnicy spółki ?cywilnej muszą jednak złożyć do 31 grudnia ?2014 r. zawiadomienie o prowadzeniu ?w roku 2015 ksiąg rachunkowych. Oświadczenie ?takie składa każdy wspólnik do właściwego ?urzędu skarbowego dla celów opodatkowania PIT. ?Tym zaś urzędem jest organ  właściwy z uwagi ?na miejsce zamieszkania podatnika (wspólnika).

Były wątpliwości

Ustawa o rachunkowości wyłącza obligatoryjność stosowania jej przepisów przez osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż równowartość w walucie polskiej 1 200 000 euro (art. 2 ust. 1 pkt 2 uor). Pomimo takiej regulacji, w obowiązującym do 4 września 2014 r. stanie prawnym, należało jednak pamiętać o katalogu (art. 2 ust. 1 uor) podmiotów obowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Obowiązywał tu bowiem art. 2 ust. 1 pkt 6 uor, który wymieniał osoby zagraniczne, oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu regulacji ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zatem kierując się literalnym brzmieniem tego przepisu należało stwierdzić, że osoby zagraniczne obowiązane były do stosowania ustawy o rachunkowości. Osoby zagraniczne to osoby fizyczne nieposiadające obywatelstwa polskiego, osoby prawne z siedzibą za granicą, a także jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną posiadającą zdolność prawną i mające siedzibę za granicą (art. 5 pkt 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Przykład

Osoba fizyczna posiadająca obywatelstwo ?białoruskie zamierzała rozpocząć prowadzenie  działalności gospodarczej w Polsce w 2013 r. ?Czy taki przedsiębiorca mógł prowadzić ?podatkową księgę przychodów i rozchodów?

Ta sytuacja wpisuje się w treść obowiązującego ?do 4 września 2014 r. art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy ?o rachunkowości. Przyszły przedsiębiorca ?posiadający obywatelstwo białoruskie ?powinien być w tamtym czasie identyfikowany ?jako osoba zagraniczna. W efekcie był obowiązany ?do stosowania ustawy o rachunkowości ?i prowadzenia ksiąg rachunkowych bez względu ?na wartość uzyskanego przychodu.

Opinię taką potwierdzał fiskus, np. Izba ?Skarbowa w Warszawie w interpretacji ?z 16 października 2012 r. (PPB1/415-880/12-3/JB). Odnosząc się do poprzedniego stanu prawnego ?organ jednoznacznie stwierdził, że w przypadku ?osoby zagranicznej niebędącej obywatelem ?państwa członkowskiego UE obowiązujące ?przepisy nakładały na podatnika obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych bez względu ?na wartość osiąganych przychodów.

Z Unii czy z kraju trzeciego

Inaczej wyglądała sytuacja osób fizycznych będących obywatelami państw członkowskich UE. Na podstawie art. 12 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską ukształtowany został pogląd, że zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową. Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego są zakazane, ?a swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli. Mając na uwadze ustawodawstwo unijne, a także naczelną zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego organy podatkowe jednoznacznie uznawały, że bezwzględny obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych przez osoby zagraniczne nie obejmuje obywateli UE. Pogląd ten potwierdziła m.in. Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 11 stycznia 2012 r. (IPPB1/415-1011/11-2/JB).

Nowelizacja ujednoliciła zasady

Obowiązująca od 5 września 2014 r. nowelizacja ustawy o rachunkowości zmieniła art. 2 ust. 1 pkt 6. Obecnie jej przepisy stosuje się do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Polski oddziałów i przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych ?w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Zatem kierując się obowiązującym brzmieniem art. 2 ust. 1 pkt 6 uor należy zauważyć, że z zakresu obligatoryjnego stosowania przepisów uor wyłączone zostały osoby zagraniczne w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a zatem również osoby fizyczne nieposiadające obywatelstwa polskiego. Wprowadzona nowelizacja ujednolica zasady stosowania przepisów bilansowych przez wszystkie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, niezależnie od tego, czy są obywatelami państwa członkowskiego UE czy też nie mają takiego statusu.  Oznacza to, że niezależnie od posiadanego obywatelstwa osoby fizycznej jest ona jako przedsiębiorca obowiązana do zaprowadzenia ksiąg rachunkowych po osiągnięciu za poprzedni rok obrotowy przychodu netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych ?w wysokości co najmniej równowartości w walucie polskiej 1 200 000 euro.

Przykład

Obywatel Federacji Rosyjskiej zamierza rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze RP. W obecnym stanie prawnym, niezależnie ?od tego, że zamierzający rozpocząć prowadzenie firmy Rosjanin jest traktowany jako osoba zagraniczna ?w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i nie jest obywatelem żadnego ?z państw członkowskich UE, nie ciąży już na nim obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych. Przedsiębiorca taki może się rozliczać z podatku dochodowego na podstawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Partnerskie, ?cywilne i jawne

Przedstawione reguły mają zastosowanie także w stosunku do spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych, a także spółek partnerskich. W przypadku tych spółek obowiązek prowadzenia ksiąg nie spoczywa już wprost na podatnikach, którymi są osoby fizyczne będące wspólnikami, ale na spółce, co wynika ?z art. 24a ustawy o PIT. Niemniej dochód osiągnięty przez poszczególnych wspólników, kwalifikowany jako dochód z działalności gospodarczej, powinien być ustalany na podstawie właściwych ewidencji. Są nimi odpowiednio księgi rachunkowe bądź podatkowa księga przychodów i rozchodów.  Działalność prowadzona na terytorium RP przez spółki cywilne osób fizycznych, ale także spółki jawne takich osób, czy w końcu spółki partnerskie, których wspólnikiem jest osoba zagraniczna, nakłada na te spółki obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych w razie osiągnięcia w poprzednim roku podatkowym limitu przychodu określonego w uor.

Autor jest doradcą podatkowym