Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności staje się coraz bardziej popularną formą zakończenia postępowania karnego skarbowego bez skazania sprawcy. Korzyści wynikające z zastosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności są obopólne. Wymiar sprawiedliwości zyskuje na szybkim zakończeniu sprawy, choć nie bez znaczenia jest uiszczenie w całości wymaganej należności publicznoprawnej, jak również kwoty grzywny oraz kosztów postępowania. Korzyścią dla sprawcy czynu jest natomiast uniknięcie niezwykle dotkliwych skutków skazania, ponieważ wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego. Nie jest również przesłanką tzw. recydywy skarbowej.

Z praktyki sądów administracyjnych wynika, że instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności może mieć jednak niekorzystny wpływ na toczące się postępowanie podatkowe.

Instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (dalej: DPO) jest formą zaniechania ukarania sprawcy i została uregulowana ?w art. 17–18 oraz art. 142–149 ustawy z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (dalej: k.k.s.). DPO umożliwia zakończenie postępowania karnego skarbowego z pominięciem skazania sprawcy wykroczenia lub przestępstwa skarbowego.

Dwuetapowy przebieg

Procedura zastosowania instytucji DPO jest podzielona na dwa etapy. W pierwszym kroku, jeszcze w ramach postępowania przygotowawczego, sprawca wykroczenia lub przestępstwa karnego skarbowego składa wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności >patrz wzór. Inicjuje w ten sposób wszczęcie procedury jego weryfikacji przez finansowy organ postępowania przygotowawczego (urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej lub urząd celny). Wniosek o DPO powinien zostać złożony w formie pisemnej lub być zgłoszony ustnie do protokołu jeszcze przed wniesieniem przez finansowy organ postępowania przygotowawczego aktu oskarżenia do sądu.

W kolejnym kroku organ weryfikuje wniosek, badając ?w szczególności, czy zostały spełnione przesłanki zastosowania DPO. Bada przede wszystkim, czy wina sprawcy ?i okoliczności popełnienia wykroczenia lub przestępstwa skarbowego nie budzą wątpliwości.

Jeżeli weryfikacja przeprowadzona przez finansowy organ postępowania przygotowawczego przebiegnie pozytywnie, to organ ten przesyła do sądu wniosek o udzielenie zezwolenia na DPO. W ten sposób zainicjowany zostaje drugi etap postępowania, ?w ramach którego sąd decyduje o udzieleniu lub odmowie zezwolenia na DPO.

W jakich okolicznościach

Sąd wydaje wyrok, w którym może udzielić zezwolenia na DPO, jeżeli wina sprawcy ?i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a ponadto:

- ?uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną (jeżeli w związku ?z popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia skarbowego doszło do jej uszczuplenia);

- ?sprawca uiścił kwotę, która odpowiada co najmniej najniższej karze grzywny przewidzianej za dane wykroczenie lub przestępstwo skarbowe;

- ?sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów, co najmniej w takim zakresie, jaki jest obowiązkowy;

- ?sprawca uiścił co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Zastosowanie instytucji DPO będzie jednak niedopuszczalne, jeżeli:

- ?przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;

- ?przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary przewidzianego ?w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 k.k.s.; lub

- ?zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.

Opłacalne dla obu stron

Wyrok, na podstawie którego sąd zezwala na DPO, nie jest wyrokiem skazującym. ?W konsekwencji w świetle art. 18  § 2 k.k.s. prawomocny wyrok o zezwoleniu na DPO nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego (dalej: KRK). Również uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze DPO nie jest przesłanką recydywy skarbowej określonej w art. 37 § 1 pkt 4 k.k.s. Korzyści dla sprawcy są więc wymierne, ?w szczególności dla osób, które z racji pełnionej funkcji bądź też charakteru wykonywanej działalności nie mogą być skazane wyrokiem karnym.

Również z punktu widzenia interesu fiskalnego państwa DPO jest instytucją ze wszech miar korzystną. Warunkiem jej zastosowania jest bowiem uiszczenie w całości wymaganej należności publicznoprawnej, jak również kwoty grzywny oraz kosztów postępowania. Nie bez znaczenia jest też szybkość postępowania. W przypadku zaakceptowania przez organ wniosku o DPO nie jest już konieczne sporządzenie aktu oskarżenia (na etapie postępowania przygotowawczego). Co do zasady nie jest także wymagane przeprowadzenie pełnego postępowania dowodowego przed sądem. Ten bowiem we wskazanym zakresie ocenia jedynie, czy okoliczności popełnienia czynu zabronionego oraz wina sprawcy nie budzą wątpliwości.

Sądy związane ustaleniami

Prócz wskazanych powyżej korzyści istniejących po stronie sprawcy wykroczenia lub przestępstwa skarbowego, może się jednak okazać, że DPO będzie miało niekorzystny wpływ na toczące się postępowanie podatkowe. W praktyce zdarza się bowiem, że obok postępowania karnego skarbowego prowadzone jest równolegle postępowanie podatkowe. Nierzadko wyrok w sprawie karnej skarbowej wydawany jest przed zakończeniem postępowania podatkowego. Zgodnie z art. 11 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. ?– Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.), jeżeli wyrok taki jest skazujący, to po jego uprawomocnieniu ustalenia poczynione przez sąd karny wiążą sąd administracyjny.

Przykład

W ramach kontroli prowadzonej w spółce X sp. z o.o. urząd kontroli skarbowej ustalił, ?że podatnik zaniżył wysokość zobowiązania podatkowego ?w zakresie VAT za maj 2013 r. ?W konsekwencji po zakończeniu kontroli zostało wszczęte postępowanie karne skarbowe wobec dyrektora finansowego oraz głównej księgowej, będących jednocześnie członkami zarządu spółki ?i osobami odpowiedzialnymi ?za prowadzenie spraw podatkowych w spółce. W tej sytuacji zastanawiają się oni, ?czy poddać się dobrowolnie odpowiedzialności i jaki może mieć to wpływ na spór z organem odnośnie do kwestionowanej wysokości VAT za maj 2013, który zamierzają prowadzić mimo negatywnego wyniku kontroli.

Trybunał zbadał przepisy

Badając konstytucyjność przepisów dotyczących DPO, Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 stycznia 2008 r. (P 35/06) stwierdził, że DPO, oprócz uproszczenia postępowania, pozwala również „sprawcy uniknąć statusu i piętna skazanego oraz recydywisty skarbowego, a także wynikających z tego konsekwencji". Ponadto Trybunał Konstytucyjny zwrócił również uwagę, że sąd w ramach zezwolenia na DPO nie orzeka kary grzywny, ale „tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę".

W konsekwencji należy uznać, że wyrok skazujący nie jest pojęciem tożsamym z pojęciem wyroku zezwalającego na DPO. Stanowisko sądów administracyjnych odnośnie do możliwości zastosowania art. 11 p.p.s.a., w przypadku wydania wyroku zezwalającego na DPO, w odniesieniu do postępowania podatkowego, należy zatem uznać za nieuzasadnione.

Niemniej jednak, rozważając możliwość zastosowania DPO, trzeba mieć na uwadze wskazane powyżej ryzyko przegrania sporu z organami podatkowymi na gruncie postępowania podatkowego.

To nie jest wyrok skazujący

Paweł ?Chodziński, adwokat, doradca podatkowy, kancelaria Hogan Lovells

Wyrok zezwalający na DPO nie jest wyrokiem skazującym, ?a w konsekwencji art. 11 p.p.s.a. nie powinien mieć zastosowania ?w stosunku do ewentualnego postępowania podatkowego toczącego się przed sądem administracyjnym po wydaniu takiego wyroku. ?W praktyce sądy administracyjne bardzo często uznają jednak, ?że wyrok zezwalający na DPO powinien być traktowany jak wyrok skazujący, a w konsekwencji dopuszczalne jest odstąpienie od dodatkowych czynności dowodowych (w ramach postępowania podatkowego) i oparcie ustaleń dotyczących stanu faktycznego ?na treści prawomocnego wyroku, który został wydany ?w wyniku wniosku o DPO. W praktyce oznacza to, że podatnik ?co do zasady jest skazany na przegraną w ramach postępowania podatkowego, skoro warunkiem wydania wyroku zezwalającego ?na DPO jest brak wątpliwości sądu karnego co do winy sprawcy ?i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia ?skarbowego.

Stanowisko sądów administracyjnych uznające, że wyrok, ?którym sąd karny zezwala na DPO, jest wyrokiem skazującym, ?budzi istotne wątpliwości. DPO w ramach k.k.s., obok np. czynnego żalu czy też prawnie skutecznej korekty, jest bowiem formą zaniechania ukarania sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Ponadto – jak wynika z art. 22 k.k.s – ustawodawca ?nie zawarł instytucji DPO w katalogu kar, lecz środków karnych. Wreszcie, w świetle art. 18 § 2 k.k.s, prawomocny wyrok ?o zezwoleniu na DPO nie podlega wpisowi do KRK, a w świetle ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym w rejestrze tym gromadzi się dane o osobach prawomocnie skazanych za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe. Skoro więc wyroku zezwalającego na DPO nie wpisuje się do KRK, to nie można uznać, że jest on wyrokiem skazującym. Wniosek przeciwny przeczyłby domniemaniu ?o racjonalności ustawodawcy. Pojęcie wyroku skazującego ma obiektywne znaczenie, więc powinno być jednakowo definiowane ?nie tylko na gruncie k.k.s., ale również p.p.s.a. Skoro więc sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, który złożył wniosek ?o DPO, a sąd karny wydał w tym zakresie wyrok zezwalający, uzyska ?z KRK zaświadczenie o niekaralności, to nie ma podstaw, żeby ?w ramach postępowania podatkowego organ lub sąd były związane ustaleniami poczynionymi w ramach postępowania zakończonego wyrokiem zezwalającym na DPO. Dodatkowo sprawca wykroczenia lub przestępstwa skarbowego, w stosunku do którego wydano wyrok zezwalający na DPO, nie może być w tym zakresie traktowany jak recydywista.