Sytuacja, gdy uczestnik obrotu gospodarczego nie płaci swoich zobowiązań i konieczne staje się wszczęcie wobec niego postępowania egzekucyjnego, wywołuje również pytania o kwestie związane z rozliczaniem podatku dochodowego. Dłużnik ponosi bowiem różnego rodzaju opłaty i wydatki. Powstaje w takim przypadku wątpliwość, czy mogą one zostać przez niego potraktowane jako koszty uzyskania przychodów.

Przykład

OPŁATA STOSUNKOWA POBRANA PRZEZ KOMORNIKA

Spółka nie reguluje swoich zobowiązań względem wierzyciela, w związku z czym rozpoczęto postępowanie egzekucyjne.

Zgodnie z ustawą o komornikach sądowych i egzekucji za dokonaną egzekucję dotyczącą świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 15 proc. wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Przykład

WYNAGRODZENIE BIEGŁYCH, OGŁOSZENIA W PISMACH

Spółka bezpodstawnie, zdaniem wierzyciela, nie reguluje zobowiązań wobec kontrahentów, w tym wobec niego. Jako dłużnik spółka poniosła wydatki stanowiące zwrot należności biegłych, koszty ogłoszeń w pismach, koszty działania komornika, a także koszty uzyskania informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 15 ust. 1 ustawy o CIT (analogiczne przepisy znajdują się w ustawie o PIT – art. 22 ust. 1) kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT (art. 23 ust. 1 ustawy o PIT).

Ustawodawca postanowił o wyłączeniu z katalogu kosztów uzyskania przychodów wydatków związanych z kosztami egzekucyjnymi, związanymi z niewykonaniem zobowiązań.

Ograniczenie to dotyczy zarówno kosztów związanych z niewykonaniem zobowiązań o charakterze cywilnoprawnym (regulowanych przez kodeks cywilny), jak i zobowiązań o charakterze publicznoprawnym (regulowanych przez ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Przepisy dotyczą więc zobowiązań wobec kontrahentów, ale również np. zobowiązań podatkowych >patrz ramka.

Ograniczenie tylko po stronie dłużnika

Zgodnie z literalnym brzmieniem tego przepisu (art. 16 ust. 1 pkt 17 ustawy o CIT, art. 23 ust. 1 pkt 14 ustawy o PIT) ograniczenie to dotyczy wyłącznie dłużników, nigdy wierzycieli, wiąże się bowiem z kosztami związanymi z niewykonywaniem zobowiązań. Wierzyciel ma prawo zaliczenia wydatków do kosztów na zasadach ogólnych. Stanowisko to potwierdzają organy podatkowe, przykładowo:

I

zba Skarbowa w Katowicach w interpretacji z 19 kwietnia 2011 r. (IBPBI/2/423-121/11/AP)

stwierdziła, że poniesione przez wnioskodawcę koszty sądowe, w tym przypadku związane z postępowaniem przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów obejmujące koszty wpisu sądowego, koszty zastępstwa procesowego oraz koszty publikacji wyroku mogą stanowić koszty uzyskania przychodu.

Organ podatkowy podkreślił jednak, że niezbędne jest wykazanie, że między wydatkami a zamierzonym przychodem istnieje związek przyczynowo-skutkowy w tym znaczeniu, że wydatki te były uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, a ich poniesienie prowadzi do osiągnięcia, zabezpieczenia bądź zachowania ich źródła. Podsumowując: u wierzyciela koszty te zawsze będą rozpatrywane na zasadach ogólnych bez względu na stadium postępowania. Można bowiem udowodnić istnienie związku pomiędzy wydatkami a przychodem.

Indywidualne przypadki

Wyłączeniu u dłużnika podlegają koszty egzekucyjne, natomiast koszty inne niż egzekucyjne nie podlegają wyłączeniu z kosztów uzyskania przychodów. Koszty te mogą być co do zasady zaliczone do takich kosztów zarówno u dłużnika, jak i u wierzyciela na zasadach ogólnych. Na potwierdzenie można przywołać interpretację z 21 kwietnia 2010 r. Izby Skarbowej w Poznaniu (ILPB3/423-828/08/10-S/DS).

Jak stwierdziła izba „u dłużnika natomiast każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, w oparciu o konkretne okoliczności faktyczne (...). Jeśli ponoszone koszty postępowania spełniać będą przesłanki ustawowe, dla zaliczenia ich do kosztów podatkowych nie będzie wówczas przeszkód dla takiej ich podatkowej kwalifikacji".

Jeżeli więc dłużnik ponosi wydatki związane z kosztami sądowymi bądź procesowymi, np. koszty wpisu, opłatę kancelaryjną, koszty zastępstwa procesowego, bowiem broni się przed bezpodstawnymi roszczeniami, to koszty takie mogą być zaliczone do kosztów, gdyż niewątpliwie istnieje związek tych wydatków z przychodami.

Jakie koszty są związane z egzekwowaniem zobowiązań

W postępowaniu administracyjnym:

- opłaty egzekucyjne, np. za dokonanie czynności egzekucyjnych, czyli np. za pobranie pieniędzy na miejscu u zobowiązanego, zajęcie wynagrodzenia za pracę, zajęcie ruchomości, odebranie zajętych ruchomości od zobowiązanego, ogłoszenie sprzedaży zajętych ruchomości w drodze licytacji lub przetargu ofert, ogłoszenie sprzedaży zajętej nieruchomości, przeprowadzenie licytacji lub dokonanie sprzedaży egzekucyjnej w inny sposób;

- wydatki egzekucyjne, czyli koszty faktycznie poniesione przez organ egzekucyjny w związku z prowadzeniem egzekucji np. koszty przejazdu i delegacji poborcy lub egzekutora, przewozu, załadowania, rozładowania, przechowania, utrzymania i dozoru zwierząt oraz ruchomości odebranych albo usuniętych z opróżnionych budynków, lokali i pomieszczeń, przymusowego otwarcia środków transportu, pomieszczeń i schowków, należności świadków, biegłych i rzeczoznawców, ogłoszenia w prasie, sporządzenia dokumentów, prowadzenia zarządu zajętej nieruchomości, prowizji i opłat pobieranych w związku z realizacją zajęcia przez dłużnika zajętej wierzytelności lub przekazywaniem dochodzonych kwot do organu egzekucyjnego, koszty uzyskania informacji o majątku dłużnika, wykonania zastępczego, zastosowania przymusu bezpośredniego.

W postępowaniu cywilnym:

- opłaty egzekucyjne, np. za zajęcie wierzytelności pienięż- nych lub innych praw majątkowych, zajęcie ruchomości lub nieruchomości, odebranie zajętych ruchomości lub nieruchomości, ogłoszenie i przeprowadzenie licytacji, spisanie protokołu o udaremnieniu egzekucji.

- wydatki egzekucyjne, czyli należności biegłych, koszty ogłoszeń w pismach, koszty transportu specjalistycznego, przejazdu poza miejscowość, która jest siedzibą komornika, przechowywania i ubezpieczania zajętych ruchomości, należności osób powołanych, na podstawie odrębnych przepisów, do udziału w czynnościach, koszty doręczenia środków pieniężnych przez pocztę lub przelewem bankowym, koszty uzyskiwania informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego lub wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, koszty doręczenia korespondencji, z wyjątkiem kosztów doręczenia stronom zawiadomienia o wszczęciu egzekucji bądź postępowania zabezpieczającego.

Autorka jest konsultantką podatkową w ECDDP Sp. z o.o. Spółka Doradztwa Podatkowego