Tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 maja 2013 r. (I FSK 896/11).
Przedmiotem działalności spółki było testowanie, zamrażanie i przechowywanie komórek macierzystych zawartych w krwi pępowinowej.
Przechowywane przez nią komórki mogą być wykorzystane w celach medycznych nie tylko w przypadku bieżącej potrzeby, ale również dla celów przeprowadzenia przyszłej terapii. Spółka uznała, że w związku ze świadczonymi przez nią usługami, będzie jej przysługiwać zwolnienie z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 18 w związku z art. 43 ust. 17 ustawy o VAT (w stanie prawnym obowiązującym między 1 stycznia a 30 czerwca 2010 r.).
W opinii spółki, spełniała ona bowiem zarówno przesłanki przedmiotowe, jak i podmiotowe dla jego zastosowania (tj. świadczone usługi wchodziły w zakres usług medycznych oraz były wykonywane przez NZOZ – wydzieloną organizacyjnie, wewnętrzną jednostkę działającą w ramach spółki).
W wydanej interpretacji organ podatkowy uznał jednak, że w zakresie czynności wykonywanych przez spółkę w sytuacji hipotetycznego wykorzystania komórek macierzystych, kiedy konkretna terapia nie jest przeprowadzana ani planowana, zwolnienie nie przysługuje. Krew jest przechowywana w celach hipotetycznych i czynności z nią związane nie wykazują bezpośredniego skutku w postaci ochrony zdrowia. Konsekwencją podtrzymania przez każdą ze stron swojego stanowiska w dalszym toku postępowania była wniesiona przez organ skarga kasacyjna.
Zdaniem NSA w sytuacji, w której nie mamy powiązania z rzeczywistą terapią czy chorobą, nie będziemy mogli mówić o zwolnieniu z VAT określonej usługi bądź transakcji. Tylko tam więc, gdzie taka łączność występuje (np. są planowane bądź trwające terapie), mamy do czynienia ze zwolnieniem. Zdaniem sądu istotne jest szersze spojrzenie na sprawę i odwołanie się nie tylko do orzecznictwa dotyczącego przechowywania komórek macierzystych, a przede wszystkim spojrzenie na wyroki dotyczące pojęcia „czynności ściśle związanej z opieką medyczną". Z tych powodów ogromne znacznie ma odwoływanie się do dorobku TSUE.
—Paweł Glapiak współpracownik Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową Deloitte
Sebastian Konicz konsultant Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o. (biuro w Warszawie)
Komentuje Sebastian Konicz, konsultant Deloitte Doradztwo Podatkowe sp. z o.o. (biuro w Warszawie)
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego podważa dotychczas ukształtowaną pozytywną linię orzeczniczą sądów administracyjnych pierwszej instancji w sprawie stosowania zwolnienia z VAT dla usług pozyskiwania, testowania i przechowywania komórek macierzystych krwi pępowinowej.
Analizując stanowisko NSA w tej sprawie, warto zwrócić uwagę na kilka nieścisłości. Po pierwsze, przechowywanie komórek ma przede wszystkim profilaktyczny, a nie terapeutyczny charakter, który można porównać do profilaktyki prowadzonej przy użyciu szczepień ochronnych. Zarówno w przypadku komórek macierzystych, jak i szczepień, w trakcie wykonywania zabiegu (pobieranie komórek, szczepienie) nie jest możliwe określenie, czy dana osoba będzie w ogóle narażona na zachorowanie. Jednak nie poddaje się w wątpliwość profilaktycznego charakteru przeprowadzanych szczepień.
Po drugie, zgodnie z tokiem rozumowania przedstawionym przez sąd w przypadku wykorzystania w przyszłości komórek macierzystych w leczeniu konkretnej choroby (np. po 30 latach od momentu pobrania komórek), możliwe będzie zastosowanie zwolnienia z VAT do tego typu usług poprzez korektę zmniejszającą VAT za poprzednie okresy, ale tylko w stosunku do ostatnich 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Tym samym zostanie naruszona zasada neutralności i proporcjonalności VAT.
Po trzecie, wydaje się, że sąd nie uwzględnił postępującego rozwoju badań nad komórkami macierzystymi oraz coraz powszechniejszego ich zastosowania w leczeniu wielu schorzeń.
Po czwarte, należy zwrócić uwagę na swego rodzaju niespójność w realizacji zadań państwowych przez organy administracji. W realizowanym przez ministra zdrowia programie wieloletnim na lata 2011–2020 (Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej, dalej: Program) podkreśla się konieczność budowania publicznego systemu przechowywania krwi pępowinowej (str. 7 i 25 załącznika do uchwały Nr 164/2010 Rady Ministrów z 12 października 2010 r.).
Ministerstwo Zdrowia, widząc profilaktyczny cel takiej działalności, w ramach Programu przeznacza część środków budżetowych na rozwój istniejących publicznych oraz niepublicznych banków niespokrewnionej krwi pępowinowej. Jednakże, jak można zaobserwować, zarówno sąd, jak i minister finansów, nie podzielają tej opinii ministra zdrowia.
