W schematach optymalizacji podatkowych dla spółek czasami bywają wykorzystywane złożone struktury własności udziałów w spółkach i w funduszach inwestycyjnych. W pewnych sytuacjach dla osoby fizycznej może być opłacalne wykupienie udziałów w funduszu inwestycyjnym w zamian za certyfikaty uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym zamkniętym (FIZ).
Dzieje się tak, bowiem ten typ funduszu korzysta z podmiotowego zwolnienia podatkowego. Jest zatem dogodną formą wykonywania kontroli nad spółkami kapitałowymi, w których osoba fizyczna posiada udziały albo akcje.
Korzystne stanowisko fiskusa
Wnoszenie udziałów lub akcji do FIZ bywało jednak przedmiotem licznych sporów podatników z organami skarbowymi. Uznawały one, że takie wniesienie jest odpłatnym zbyciem udziałów (akcji), podlegającym podatkowi dochodowemu. Przez długi okres orzecznictwo sądowe, w tym Naczelnego Sądu Administracyjnego, było niejednolite w tej kwestii. Jednak obecnie przeważa w nim pogląd niekorzystny dla podatników.
Jednak zamiast typowego wnoszenia udziałów czy akcji do FIZ zdarzają się też ich darowizny. Taka forma przeniesienia własności jest z zasady czynnością nieodpłatną. Nie kreuje ona zatem dochodu w chwili jej dokonania. Potwierdzają to organy podatkowe (np. interpretacja Izby Skarbowej w Warszawie z 23 kwietnia 2012 (IPPB2/415-144/12-2/MS I).
Sąd potwierdza: nie podlega
Podobny przypadek rozstrzygnął niedawno Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. W wyroku z 10 lipca 2012 r. (III SA/a 2385/11) uznał, że dokonanie przez osobę fizyczną darowizny udziałów w spółce na rzecz FIZ nie podlega podatkowi dochodowemu od osób fizycznych.
Sprawa dotyczyła osoby fizycznej, która rozważała przeniesienie w drodze darowizny udziałów w polskiej spółce na FIZ. W związku z taką czynnością podatnik nie uzyskałby jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego, w tym nie obejmowałby żadnych certyfikatów inwestycyjnych. Ponieważ jednak w chwili dokonania takiej darowizny podatnik posiadałby już nabyte wcześniej certyfikaty inwestycyjne wydane przez FIZ, darowizna skutkowałaby zapewne wzrostem wartości tych certyfikatów.
W ten sposób podatnik byłby uprawniony do uzyskania wyższego dochodu w przypadku umorzenia wspomnianych certyfikatów. Podatnik rozważał także przeprowadzenie powyższej restrukturyzacji w taki sposób, by właścicielem certyfikatów w FIZ była zależna od podatnika spółka cypryjska, w której podatnik posiadałby 50 proc. udziałów oraz wykonywał funkcję członka zarządu. W takim stanie faktycznym podatnik zwrócił się o indywidualną interpretację podatkową potwierdzającą, że wspomniana darowizna nie powoduje powstania u niego obowiązku podatkowego.
Wydana przez warszawską Izbę Skarbową interpretacja uznawała brak opodatkowania darowizny podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Wprawdzie podatnik zaskarżył tę interpretację do sądu administracyjnego, ale powodem były towarzyszące temu niejasności w obszarze cen transferowych (którymi się tu nie zajmuję). Sąd potwierdził stanowisko podatnika, że sama tylko darowizna nie podlega opodatkowaniu PIT ze względu na nieodpłatny charakter tej czynności.
Niepewne zabezpieczenie na przyszłość
Wprawdzie darowizna na rzecz FIZ nie wywołuje skutków w podatku dochodowym, ale nie da się przewidzieć zachowania fiskusa, gdy dojdzie do późniejszych transakcji z udziałem funduszy.
Niestety, należy się liczyć z odmową wydania na ten temat wiążących interpretacji podatkowych przez organy skarbowe. Oto jak uzasadnia to bydgoska Izba Skarbowa w odpowiedzi na pytanie podatnika o przyszłe skutki podatkowe takich darowizn (interpretacja ITPB1/415-408/12/AK z 3 lipca 2012 r.):
„
Gdyby jednak okazało się, że przedmiotowa »darowizna« ma charakter zwrotny np. będzie elementem jakiegokolwiek rozliczenia w teraźniejszości bądź przyszłości, wówczas należałoby uznać, że nie dokonano darowizny w rozumieniu
i w związku z tym organ podatkowy może wywieść skutki podatkowe adekwatne do ustalonej sytuacji faktycznej.
Należy bowiem zastrzec, że procedura wydawania indywidualnych interpretacji przepisów prawa podatkowego nie podlega regułom przewidzianym dla postępowania podatkowego czy kontrolnego. Organ wydający interpretację opiera się wyłącznie na opisie stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego podanego we wniosku – nie prowadzi postępowania dowodowego. Rolą postępowania w sprawie wydania indywidualnej interpretacji przepisów podatkowych nie jest bowiem ustalanie, czy przedstawiony we wniosku stan faktyczny (zdarzenie przyszłe) jest zgodny ze stanem rzeczywistym.
Ustalenie stanu rzeczywistego stanowi domenę ewentualnego postępowania podatkowego. To na podatniku ciąży obowiązek udowodnienia w toku tego postępowania okoliczności faktycznych, z których wywodzi on dla siebie korzystne skutki prawne".
Co mówią przepisy
Na mocy umowy darowizny, stosownie do art. 888 kodeksu cywilnego, darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. W doktrynie prawa cywilnego i w literaturze podkreśla się, że istotą darowizny jako czynności nieodpłatnej jest brak po stronie darczyńcy ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego.
Celem, jaki leży u podstaw darowizny, jest dokonanie nieodpłatnego przysporzenia na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy.
Darowizna może polegać zarówno na przesunięciach do majątku obdarowanego określonych przedmiotów majątkowych, jak i na innych postaciach dyspozycji majątkowych darczyńcy prowadzących do zmniejszenia jego majątku, a po stronie obdarowanego – do zwiększenia jego majątku (zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów). Dla oceny charakteru prawnego umowy darowizny nie ma znaczenia motyw dokonanego nieodpłatnie świadczenia, w tym także określone racje gospodarcze.
w art. 6 ust. 1 pkt 10 i 11 zwalnia z podatku dochodowego fundusze inwestycyjne działające na podstawie polskiej
ustawy o funduszach inwestycyjnych
, a także instytucje wspólnego inwestowania mające siedzibę w innych krajach Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (po spełnieniu pewnych warunków).
w art. 11 ust. 1 definiuje przychód jako otrzymane lub pozostawione do dyspozycji podatnika pieniądze lub wartości pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze i inne nieodpłatne świadczenia. Konsekwentnie, jeśli dokonana przez podatnika darowizna nie powoduje otrzymania przez niego żadnego świadczenia wzajemnego czy pozostawienia mu takiego świadczenia do dyspozycji – nie powstaje po stronie podatnika przychód do opodatkowania.
Wniesienie udziałów w zamian za certyfikaty jest opodatkowane
Sądy przychylają się ostatnio do poglądu, że wniesienie udziałów w zamian za certyfikaty jest czynnością opodatkowaną (w odróżnieniu od prostej darowizny tych udziałów).
Przykładem jest wyrok WSA w Warszawie z 22 lutego 2011 r. (III SA/Wa 1544/10). Zdaniem sądu, „minister finansów prawidłowo uznał, iż wartość pieniężna certyfikatów inwestycyjnych nabytych przez skarżącego w zamian za udziały będzie jego przychodem na dzień objęcia certyfikatów.
W art. 11 ust. 1 ustawy o PIT wśród przychodów wymienione są także wartości pieniężne. Sąd nie podzielił tym samym poglądu, że objęcie certyfikatów inwestycyjnych nie generuje rzeczywistego i definitywnego przysporzenia majątkowego, które ewentualnie powstanie dopiero z chwilą zbycia lub umorzenia certyfikatów".
Z kolei w wyroku z 16 grudnia 2010 r. (I SA/Kr 1787/10) WSA w Krakowie uznał, że „bezsporne w sprawie jest, że skarżący za wniesienie swoich udziałów w spółce z o.o. i papierów wartościowych do funduszu inwestycyjnego zamkniętego otrzyma jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne o określonej wartości. Wartość otrzymanych certyfikatów inwestycyjnych odpowiada wartości wnoszonych udziałów w spółce z o.o. czy papierów wartościowych.
Zatem wartość certyfikatów inwestycyjnych stanowi cenę, po której akcje (udziały) są zbywane. Ponieważ cena udziałów jest określona przez wskazanie wartości ekwiwalentu uzyskanego przez skarżącego za udziały i papiery wartościowe, to wartość otrzymanych certyfikatów odpowiada wartości wnoszonych udziałów i papierów wartościowych (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 listopada 2009 r., II FSK 973/08).
Nie ma zatem wątpliwości, że w wyniku opisanej transakcji skarżący osiągnie określoną korzyść. Zatem minister finansów prawidłowo stwierdził, że w świetle aktualnie obowiązujących przepisów wniesienie przez skarżącego udziałów i papierów wartościowych do otwartego funduszu inwestycyjnego zamkniętego w zamian za certyfikaty inwestycyjne jest równoznaczne z ich odpłatnym zbyciem i stanowi przychód z kapitałów pieniężnych podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych".
Michał Bernat radca prawny i doradca podatkowy w kancelarii Salans
Komentuje Michał Bernat, radca prawny i doradca podatkowy w kancelarii Salans
Chociaż interpretacje organów skarbowych i orzecznictwo sądów potwierdzają, że darowizna na rzecz zamkniętego funduszu inwestycyjnego jest wolna od podatku dochodowego, to podatnicy dokonujący darowizny udziałów do FIZ zazwyczaj uczestniczą w różnorodnych transakcjach z udziałem takich funduszy na dalszym etapie inwestycji.
Takie późniejsze zdarzenia mogą skutkować ponowną oceną podatkową dokonanej darowizny oraz opodatkowaniem dochodu podatnika dokonującego darowizny.
Co więcej, zgodnie z ogólną tendencją widoczną w praktyce wydawania interpretacji podatkowych, uzyskanie pełnego zabezpieczenia w drodze interpretacji podatkowej przed ryzykiem sporu dotyczącego darowizny udziałów do FIZ może okazać się niemożliwe ze względu na ograniczenia proceduralne dotyczące tego trybu. Warto zatem zastanowić się również nad innymi działaniami (takimi jak wymiana udziałów lub akcji), które pozwalają na przekazanie FIZ kontroli nad aktywami bez podejmowania czynności takich jak wniesienie lub darowizna udziałów czy akcji na rzecz FIZ.
Jednak kształtujące się orzecznictwo sądowe oraz dotychczasowa praktyka fiskalna nadal nie wykluczają możliwości dokonania darowizny na rzecz FIZ z zachowaniem neutralności fiskalnej. Istnieje także wiele argumentów wskazujących, w zależności od struktury inwestycji, na prawny brak możliwości przypisania darczyńcy dochodu w związku z darowizną dokonaną uprzednio na rzecz FIZ.
Podatnicy dokonujący inwestycji oraz restrukturyzacji aktywów z udziałem FIZ mogą jednak nadal rozważać darowiznę udziałów jako jeden z interesujących wariantów dokonywanej transakcji. Należy jednak w takim przypadku dokonać uważnej analizy późniejszych czynności dokonywanych przez FIZ oraz innych uczestników inwestycji, aby uniknąć sporu z organami podatkowymi podważającego finansowe założenia inwestycji.
